Loading AI tools
kızamık, kabakulak ve kızamıkçığa karşı uygulanan çeşitli karma aşılardan herhangi biri Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
KKK aşısı, KKK olarak kısaltılan kızamık, kabakulak ve kızamıkçığa (Alman kızamığı) karşı bir aşıdır.[6] İlk doz genellikle 9 aylık ile 15 aylık arasındaki çocuklara verilir, ikinci doz ise 15 aylık ile 6 yaş arasında ve dozlar arasında en az dört hafta olacak şekilde yapılır.[7][8][9] İki dozdan sonra insanların %97'si kızamığa, %88'i kabakulağa ve en az %97'si kızamıkçığa karşı korunmuş olur.[7] Aşı ayrıca bağışıklık kanıtı olmayanlara,[7] iyi kontrol edilen HIV/AIDS'lilere[10][11] ve eksik bağışıklığı olanlara kızamığa maruz kaldıktan sonraki 72 saat içinde önerilmektedir.[8] Enjeksiyon yoluyla yapılır.[12]
Kombinasyon | |
---|---|
Kızamık aşısı | Aşı |
Kabakulak aşısı | Aşı |
Kızamıkçık aşısı | Aşı |
Klinik verisi | |
Ticari adlar | M-M-R II, Priorix, Tresivac, vs. |
Diğer adlar | MMR aşısı, MPR aşısı[1] |
AHFS/Drugs.com | Monografi |
MedlinePlus | a601176 |
Lisans veri | |
Gebelik kategorisi |
|
ATC kodu | |
Hukuki durum | |
Hukuki durum |
|
Tanımlayıcılar | |
CAS Numarası | |
ChemSpider |
|
MMR aşısı dünya çapında yaygın olarak kullanılmaktadır. Dünya çapında 1999 ve 2004 yılları arasında 500 milyondan fazla doz uygulanmıştır[13] ve aşının dünya çapında uygulanmaya başlamasından bu yana 575 milyon doz uygulanmıştır.[14] Kızamık, bağışıklama yaygınlaşmadan önce yılda 2,6 milyon ölümle sonuçlanıyordu.[14] Bu rakam 2012 yılı itibarıyla, çoğu düşük gelirli ülkelerde olmak üzere, yılda 122.000 ölüme düşmüştür.[14] Aşılama sayesinde 2018 itibarıyla Kuzey ve Güney Amerika'da kızamık oranları çok düşüktür.[14] Aşılanmayan nüfuslarda hastalık oranlarının arttığı görülmüştür.[14] 2000 ve 2018 yılları arasında aşılama, kızamık ölümlerini %73 oranında azaltmıştır.[15]
Aşılamanın yan etkileri genellikle hafiftir ve herhangi bir özel tedavi gerektirmeden düzelir.[16] Bunlar arasında ateşin yanı sıra enjeksiyon bölgesinde ağrı veya kızarıklık da yer alabilir.[16] Şiddetli alerjik reaksiyonlar yaklaşık bir milyon kişiden birinde görülür.[16] Canlı virüsler içerdiği için KKK aşısı hamilelik sırasında önerilmez ancak emzirme döneminde yapılabilir.[7] Aşının diğer aşılarla aynı zamanda yapılması güvenlidir.[16] Yakın zamanda aşılanmış olmak kızamık, kabakulak veya kızamıkçığın başkalarına geçme riskini artırmaz.[7] KKK aşısı ile otistik spektrum bozuklukları arasında bir ilişki olduğuna dair kanıt yoktur.[17][18][19] KKK aşısı, üç hastalığın zayıflatılmış canlı virüslerinin bir karışımıdır.[7]
KKK aşısı Maurice Hilleman tarafından geliştirilmiştir.[6] Merck tarafından 1971 yılında ABD'de kullanım için ruhsatlandırılmıştır.[20] Tek başına kızamık, kabakulak ve kızamıkçık aşıları daha önce sırasıyla 1963, 1967 ve 1969 yıllarında ruhsatlandırılmıştı.[20][21] İkinci doz önerisi 1989 yılında getirilmiştir.[20] Bunun yerine su çiçeğini de kapsayan KKKV aşısı kullanılabilir.[7] Kabakulağı kapsamayan bir KK aşısı da zaman zaman kullanılmaktadır.[22]
Cochrane, "KKK ve KKKV aşısının güvenliği ve etkinliğine ilişkin mevcut kanıtların, kızamık kabakulak kızamıkçık ve suçiçeği ile ilişkili morbidite ve mortaliteyi azaltmak amacıyla küresel kızamık eradikasyonunu hedefleyen mevcut kitlesel bağışıklama politikalarını desteklediği" sonucuna varmıştır.[17]
Kombine KKK aşısı, aynı anda yapılan üç ayrı enjeksiyondan daha az acı verici bir şekilde ve farklı tarihlerde yapılan üç enjeksiyondan daha erken ve daha etkili bir şekilde bağışıklık kazandırır. Public Health England, 1988'den itibaren aşıların ayrı ayrı yapılması seçeneği yerine tek bir kombine aşı yapılmasının aşı alımını artırdığını bildirmektedir.[23]
Kızamığa karşı aşının yaygın olarak kullanılmasından önce, hastalık oranları o kadar yüksekti ki enfeksiyonun "ölüm ve vergiler kadar kaçınılmaz" olduğu düşünülüyordu.[24] Amerika Birleşik Devletleri'nde rapor edilen kızamık vakaları, 1963 yılında aşının kullanılmaya başlanmasının ardından yılda yüz binlerden on binlere düşmüştür. 1971'de ve 1977'de yaşanan salgınların ardından aşı kullanımının artması, 1980'lerde bu sayıyı yılda binlerce vakaya düşürmüştür. 1990'da yaklaşık 30.000 vakanın görüldüğü bir salgın, aşılamanın yeniden gündeme gelmesine ve önerilen programa ikinci bir aşının eklenmesine yol açmıştır. ABD'de 1997-2013 yılları arasında her yıl 200'den az vaka bildirilmiştir ve hastalık artık endemik olarak kabul edilmemektedir.[25][26][27]
Kızamık aşısının hastalık, sakatlık ve ölümleri önlemedeki yararı iyi bir şekilde belgelenmiştir. ABD'de lisanslı kızamık aşılamasının ilk 20 yılında tahmini 52 milyon hastalık vakası, 17.400 zihinsel engellilik vakası ve 5.200 ölümü önlenmiştir.[28] 1999-2004 yılları arasında, Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF tarafından yürütülen bir strateji, kızamık aşılama kapsamının iyileştirilmesini sağlayarak dünya çapında tahmini 1,4 milyon kızamık ölümünün önüne geçmiştir.[13] 2000 ve 2018 yılları arasında kızamık aşılaması, hastalıktan kaynaklanan ölümlerde %73'lük bir azalmaya neden olmuştur.[15]
Kızamık dünyanın birçok bölgesinde yaygındır. ABD'de 2000 yılında ortadan kaldırıldığı ilan edilmiş olsa da salgınları önlemek ve ABD'de kızamığın ortadan kaldırılmasını sürdürmek için yüksek aşılama oranlarına ve aşılanmayı reddeden kişilerle iyi bir iletişime ihtiyaç vardır.[29] ABD'de 2005 yılında rapor edilen 66 kızamık vakasının yarısından biraz fazlası, Romanya'ya yaptığı bir ziyaret sırasında kızamık geçiren aşısız bir kişiye atfedilebilir.[30] Bu kişi, çok sayıda aşılanmamış çocuğun bulunduğu bir topluluğa geri dönmüştür. Ortaya çıkan salgın, çoğu çocuk ve neredeyse tamamı aşılanmamış 34 kişiyi enfekte etmiş; %9'u hastaneye kaldırılmış ve salgını kontrol altına almanın maliyeti 167.685 $ olarak tahmin edilmiştir. Çevredeki topluluklarda yüksek aşılama oranları sayesinde büyük bir salgın önlenmiştir.[29]
2017 yılında, aşının otizme neden olabileceği yönündeki yanlış kanı nedeniyle KKK aşılama oranlarının düştüğü Minnesota'daki Somali-Amerikan toplumu arasında bir kızamık salgını meydana gelmiştir. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri Nisan 2017 itibarıyla salgından etkilenen 65 çocuk kaydetmiştir.[31]
Alman kızamığı olarak da bilinen kızamıkçık da yaygın aşılamadan önce çok yaygındı. Kızamıkçığın en büyük riski, bebeğin önemli doğumsal kusurlara neden olabilen konjenital kızamıkçığa yakalanabileceği hamilelik dönemidir.[32]
Kabakulak, bir zamanlar özellikle çocukluk döneminde çok yaygın olan bir başka viral hastalıktır. Kabakulak ergenlik çağını geçmiş bir erkek tarafından alınırsa olası bir komplikasyon bilateral orşittir ve bazı durumlarda kısırlığa yol açabilir.[33]
KKK aşısı, ilk dozu tipik olarak on iki aylıkken olmak üzere deri altına enjeksiyon yoluyla uygulanır.[12] İkinci doz, ilk dozdan bir ay kadar sonra verilebilir.[34] İkinci doz, ilk dozdan sonra kızamık bağışıklığı geliştiremeyen az sayıdaki kişide (%2-5) bağışıklık oluşturmaya yönelik bir dozdur. ABD'de anaokuluna başlamadan önce yapılır çünkü bu, uygun bir zamandır.[35] Kızamığın yaygın olduğu bölgelerde genellikle ilk dozun dokuz aylıkken, ikinci dozun ise on beş aylıkken yapılması önerilir.[8]
KKK aşısının her bir bileşeninden nadiren ciddi olan advers reaksiyonlar meydana gelebilir. Çocukların %10'unda ilk aşılamadan 5-21 gün sonra ateş, halsizlik ve döküntü;[36] %3'ünde ise ortalama 18 gün süren eklem ağrısı gelişmektedir.[37] Yaşlı kadınlar eklem ağrısı, akut artrit ve hatta (nadiren) kronik artrit açısından daha fazla risk altında görünmektedir.[38] Anafilaksi, aşıya karşı son derece nadir görülen ancak ciddi bir alerjik reaksiyondur.[39] Bir nedeni yumurta alerjisi olabilir.[40] 2014 yılında FDA, aşı etiketinde iki olası advers olayın daha yer almasını onaylamıştır: akut dissemine ensefalomiyelit (ADEM) ve transvers miyelit, ayrıca prospektüslere "yürüme güçlüğü" ifadesinin de eklenmesine izin verilmiştir.[41] 2012 tarihli bir IOM raporu, KKK aşısının kızamık bileşeninin bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde kızamık inklüzyon cisimciği ensefalitine neden olabileceğini ortaya koymuştur. Bu rapor ayrıca KKK aşısı ile otizm arasındaki herhangi bir bağlantıyı reddetmiştir.[42] Aşının bazı versiyonları antibiyotik neomisin içerir ve bu nedenle bu antibiyotiğe alerjisi olan kişilerde kullanılmamalıdır.[19]
Urabe kabakulak suşunu içeren KKK aşısının bir formu ile viral menenjitin bir formu olan aseptik menenjitin nadir advers olayları arasında bir ilişki olduğuna dair kanıtlar dışında nörolojik bozukluklarla ilgili rapor sayısı çok azdır.[38][43] Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Servisi, geçici hafif viral menenjit vakaları nedeniyle 1990'ların başında Urabe kabakulak suşunu kullanmayı bırakmış ve bunun yerine Jeryl Lynn kabakulak suşunu kullanan bir forma geçmiştir.[44] Urabe suşu bazı ülkelerde kullanılmaya devam etmektedir; Urabe suşu ile KKK'nin üretimi Jeryl Lynn suşuna göre çok daha ucuzdur[45] ve hafif yan etki oranı biraz daha yüksek olmakla birlikte daha yüksek etkinliğe sahip bir suş, genel yan etki insidansının azalması avantajına sahip olabilir.[44]
Bir Cochrane incelemesi, plasebo ile karşılaştırıldığında KKK aşısının daha az üst solunum yolu enfeksiyonu, daha fazla sinirlilik ve benzer sayıda diğer yan etkilerle ilişkili olduğunu bulmuştur.[17]
Doğal yollarla edinilen kızamık genellikle immün trombositopenik purpura (ITP, purpurik döküntü ve çocuklarda iki ay içinde düzelen kanama eğiliminde artış) ile ortaya çıkar ve 1 ila 20.000 vakada görülür.[17] Yaklaşık 40.000 çocuktan 1'inin KKK aşısını takip eden altı hafta içinde ITP'ye yakalandığı düşünülmektedir.[17] Altı yaşın altındaki ITP genellikle hafif bir hastalıktır ve nadiren uzun vadeli sonuçlar doğurur.[46][47]
1998 yılında Andrew Wakefield ve arkadaşları, rakip bir aşıyı desteklerken, KKK aşısının uygulanmasından kısa bir süre sonra bağırsak semptomları ve otizm veya diğer bozuklukları olduğu bildirilen on iki çocuk hakkında sahte bir makale yayınladı.[48] 2010 yılında Wakefield'in araştırması Genel Tıp Konseyi tarafından "güvenilmez" bulundu[49] ve The Lancet makaleyi tamamen geri çekti.[50][51] The Lancet'in geri çekmesinden üç ay sonra Wakefield, The Lancet'te yayınlanan araştırmada kasıtlı olarak tahrifat yapıldığına dair bir açıklama ile Birleşik Krallık tıp sicilinden çıkarıldı[52] ve Birleşik Krallık'ta doktorluk yapmaktan men edildi.[53] Araştırma 2011 yılında British Medical Journal tarafından hileli ilan edilmiştir.[54]
Wakefield'in yayınından bu yana, çok sayıda hakemli çalışma aşı ile otizm arasında herhangi bir ilişki gösterememiştir.[17][55] ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri,[56][57] ABD Ulusal Bilimler Akademisi Tıp Enstitüsü,[58] Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Servisi[59] ve Cochrane Kütüphanesi incelemesi,[17] bir bağlantı olduğuna dair hiçbir kanıt olmadığı sonucuna varmıştır.
Aşıların üç ayrı dozda uygulanması yan etki olasılığını azaltmadığı gibi, önce aşılanmayan iki hastalıktan enfeksiyon kapma olasılığını da artırmaktadır.[55][60] Sağlık uzmanları, KKK-otizm tartışmasının medyada yer almasını aşılama oranlarında düşüşü tetiklemekle eleştirmiştir.[61] Wakefield'in makalesinin yayınlanmasından önce İngiltere'de KKK için aşılama oranı %92 iken, yayınlandıktan sonra bu oran %80'in altına düşmüştür. 1998 yılında Birleşik Krallık'ta 56 kızamık vakası görülürken, 2008 yılına gelindiğinde 1348 vaka görülmüş ve iki ölüm vakası teyit edilmiştir.[62]
Japonya'da KKK üçlüsü kullanılmamaktadır. Bağışıklık, kızamık ve kızamıkçık için karma bir aşı ile sağlanır ve daha sonra sadece kabakulak aşısı ile takip edilir. Bunun ülkedeki otizm oranları üzerinde hiçbir etkisi olmamıştır ve KKK otizm hipotezini daha da çürütmüştür.[63]
KKK aşısının bileşen viral suşları - tüm virüsler çoğalmak için canlı bir konak hücreye ihtiyaç duyduğundan - hayvan ve insan hücrelerinde çoğaltılarak geliştirilmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Örneğin, kabakulak ve kızamık virüsleri söz konusu olduğunda, virüs suşları embriyonlu tavuk yumurtalarında yetiştirilmiştir. Bu da tavuk hücreleri için uyarlanmış ve insan hücreleri için daha az uygun olan virüs suşları üretmiştir. Bu nedenle bu suşlar zayıflatılmış suşlar olarak adlandırılır. Bazen nöroattenüe olarak da adlandırılırlar çünkü bu suşlar insan nöronları için vahşi suşlardan daha az virülanstır.
Kızamıkçık bileşeni Meruvax, 1967 yılında, altı yıl önce 1961'de türetilen insan embriyonik akciğer hücre hattı WI-38 (Wistar Enstitüsü için adlandırılmıştır) kullanılarak çoğaltma yoluyla geliştirilmiştir.[64][65]
Bağışıklık kazandırılan hastalık | Aşı | Virüs suşu | Yayılma ortamı | Büyüme ortamı |
---|---|---|---|---|
Kızamık | Attenuvax | Enders'in zayıflatılmış Edmonston suşu[66] | civciv embriyosu hücre kültürü | Orta 199 |
Kabakulak | Mumpsvax[67] | Jeryl Lynn (B seviyesi) suşu[68] | ||
Kızamıkçık | Meruvax II | Wistar RA 27/3 canlı zayıflatılmış kızamıkçık virüsü suşu | WI-38 insan embriyonik hücre dizisi | MEM (tamponlanmış tuzlar, fetal sığır serumu, insan serum albümini ve neomisin vb. içeren çözelti) |
"KPK aşısı" terimi de bu aşıyı ifade etmek için kullanılırken, "P" kabakulağın neden olduğu parotiti ifade eder.[1]
Merck MMR II dondurularak kurutulmuş (liyofilize) olarak sağlanır ve canlı virüsler içerir. Enjeksiyondan önce sağlanan çözücü ile sulandırılır.[69]
2018'de yayınlanan bir incelemeye göre, Pluserix olarak bilinen GlaxoSmithKline (GSK) KKK aşısı "Schwarz kızamık virüsü, Jeryl Lynn benzeri kabakulak suşu ve RA27/3 kızamıkçık virüsü içermektedir".[70]
Pluserix 1999 yılında Macaristan'da piyasaya sürülmüştür.[71] Enders'in Edmonston suşu 1999 yılından beri Macaristan'da Merck KKK II ürününde kullanılmaktadır.[71] Zayıflatılmış Schwarz Kızamığı kullanan GSK Priorix aşısı 2003 yılında Macaristan'da piyasaya sürülmüştür.[71]
Kombine bir kızamık, kabakulak, kızamıkçık ve varisella (suçiçeği) aşısı olan KKKV aşısı, aşıların uygulanmasını basitleştirmek için KKV aşısının yerine önerilmiştir.[34] Ön veriler, ayrı KKK ve suçiçeği aşıları için 10.000'de 4'e karşılık MMRV ile 10.000 aşılamada 9 ateşli nöbet oranına işaret etmektedir; bu nedenle ABD sağlık yetkilileri KKKV aşısının ayrı enjeksiyonlar yerine kullanılması yönünde bir tercih belirtmemektedir.[72]
2012 yılında yapılan bir çalışmada,[73] çocuk doktorları ve aile hekimlerine KKKV'de ateşli nöbet riskinin arttığına dair farkındalıklarını ölçmek için bir anket gönderilmiştir. Aile doktorlarının %74'ü ve çocuk doktorlarının %29'u ateşli nöbet riskinin arttığından habersizdi. Bilgilendirici bir açıklamayı okuduktan sonra aile hekimlerinin sadece %7'si ve çocuk doktorlarının %20'si 12 ila 15 aylık sağlıklı bir çocuk için KKKV'yi önermektedir. KKK+V yerine KKKV'nin önerilmesinde "en önemli" karar faktörü olarak bildirilen faktör ACIP/AAFP/AAP tavsiyeleridir (çocuk doktorları, %77; aile hekimleri, %73).
Bu bölümün daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir. Daha fazla bilgi için tartışma sayfasına bakınız. (Kasım 2023) |
KK aşısı, kızamık ve kızamıkçığı kapsayan ancak kabakulağı kapsamayan bir aşıdır.[22] 2014 yılı itibarıyla "birkaç (tanımlanamayan) ülkede" kullanılmaktadır.[22]
Bazı aşı markaları stabilizatör olarak domuzlardan elde edilen jelatin kullanmaktadır.[74] Bu durum, domuz türevleri içermeyen alternatif aşıların onaylanmış ve mevcut olmasına rağmen,[74][75] bazı topluluklar arasında aşı alımının azalmasına neden olmuştur.[74]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.