Uluslararası Para Fonu, (İngilizce: International Monetary Fund, IMF) küresel finansal düzeni takip etmek, borsa, döviz kurları, ödeme planları gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik ve finansal destek sağlamak gibi görevleri bulunan uluslararası bir organizasyondur.
 | |
 | |
| Kısaltması | IMF |
|---|---|
| Yasal durumu | Etkin |
| Merkezi | Washington, DC, Amerika Birleşik Devletleri |
| Başkanı |  Kristalina Georgieva |
| Websitesi | IMF |
1944 yılında ABD'nin New Hampshire eyaletindeki Bretton Woods'ta kurulan ve 1947'de fiilen çalışmaya başlayan milletlerarası ekonomik meselelerle uğraşan bir teşkilattır. IMF "küresel para iş birliği, finansal istikrarı sağlamak, uluslararası ticareti kolaylaştırmak, yüksek istihdam ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi teşvik ve dünya çapında yoksulluğu azaltmayı teşvik etmek için çalışan, 189[1] ülkenin üye olduğu organizasyondur.
Kuruluşun belirtilen hedeflerinde, ödemeler dengesi ihtiyaçlarını karşılamak için üye ülkelerin mali kaynaklarını kullanılabilir hale getirmek de dahil olmak üzere uluslararası ekonomik iş birliği, uluslararası ticaret, istihdam ve döviz kuru istikrarını teşvik edilmesi olarak tanımlanmaktadır. IMF'nin merkezi ABD'de, Washington, DC'de bulunmaktadır.
Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarından sonra milletlerarası ekonomik problemler karmaşık hale gelmiş, I. Dünya Savaşı'ndan sonra düşülen ekonomik buhranla savaş sonrası ekonomik depresyonlar da ekonomik ilişkileri tehdit eder bir vaziyet almıştı. Avrupa devletlerinin II. Dünya Savaşı sonrası bozuk ve depresyon içindeki ekonomik durumlarının aksine Amerika Birleşik Devletleri'nin savaş boyunca ihracatının altın stoklarının artması, ekonomik bakımdan yardım yapacak tek ülke durumuna gelmesine sebep oldu.
ABD, Avrupa devletlerine doğrudan yardım yapmak yerine mali kurumlar kurarak yardım yapılması taraftarı oldu ve 1944 yılında Bretton Woods'ta 45 devletin katılımıyla birtakım kararlar alındı. Bretton Woods Antlaşması'nda; birisi, Milletlerarası Para Fonu, diğeri, Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) yahut kısaca Dünya Bankası isimleriyle iki ekonomik kurumun kurulması kararlaştırılmıştır.
IMF, Avrupa devletlerinin ödeme bilançolarında ortaya çıkabilecek geçici (kısa vadeli) ödeme güçlüklerinde kredi vererek milletlerarası ticaretin bu yüzden daralmasını önlemek; Dünya Bankası da uzun vadeli yatırım kredileri vermek suretiyle, Avrupa devletlerinin yeniden imarını sağlamak, ödeme bilançolarındaki yapısal dengesizlikleri gidermek için kurulmuştur.
Her iki kurumun, sermaye ve kaynaklarının önemli bir kısmı ABD tarafından temin edilmiştir. Bu kurumlara üye olan ülkelerin prensip olarak, içeride enflasyonu önleyici para politikaları takip etmeleri, dış ticareti ise tek taraflı devalüasyonlar ve ithal sınırlamalar yüzünden daraltmamaları, aksine bu tehditleri olabildiğince kaldırmaları gerekecekti.
Organizasyon
.jpg)
IMF kendisini 190 üyeli bir organizasyon olarak tanımlar (Sırbistan-Karadağ 18 Ocak 2007 tarihi itibarıyla 185. üyesidir).
Kuzey Kore, Küba, Andorra, Lihtenştayn, Tuvalu ve Nauru hariç bütün Birleşmiş Milletler üye devletleri IMF'ye doğrudan olarak katılır.
Vatikan, Tayvan (Çin Cumhuriyeti), Filistin Otoritesi (IMF'nin teknik yardımını almasına rağmen) ve Sahravi Arap Demokratik Cumhuriyeti (Batı Sahra) Birleşmiş Milletler tam üyesi değillerdir.
IMF'nin kuruluş amaçları
- Milletlerarası ticaretin dengeli şekilde gelişmesini üye devletlerin tam istihdama ve yüksek büyüme hızına ulaşmasına imkân hazırlamak;
- Ödemeler dengesi güçlüklerinin çözümünde yardımcı olmak;
- Kambiyo istikrarını kurmak ve tek taraflı değer düşürmelerine mani olmak;
- Çok taraflı dış ödemeler sisteminin kurulmasını sağlamak.
Bu gayeleri sağlamak için fona üye ülkelerin girmiş olduğu bazı taahhütler de şunlardır:
- Dış turizm de dahil olmak üzere dış ticaret muamelelerinde döviz kontrol ve tahditlerini önlemek;
- Millî para biriminin altın veya dolar olarak paritesini tespit ve fona tescil ettirmek;
- Fona tescil edilen pariteyi değiştirmemek ve ancak tediye bilançolarındaki bünyevi değişikliklerde, çok zaruri hallerde değer düşürmeye gitmek (% 10'a kadarki develüasyonlar da muhtar kılınmış, aşan miktarlardaki değer düşürmeler için izin alma keyfiyeti getirilmiştir.);
- Üye ülkelerin altın mukabilinde döviz alıp satabilmeleri, müstahsil ülkelerin altın satmaları serbest bırakılmıştır.
IMF'nin, tediye bilançoları açık veya fazlalık veren ülkelere düzenleyici müdahale yapma imkânı vardır. Fonun en yetkili organı, üye ülkelerin mümessillerinden teşekkül eden Güvernörler Heyeti dir. Yılda bir toplanır. Bu heyet kendi arasından 12 kişilik bir Müdürler Meclisi seçerek yetkisini bunlara devreder. Güvernörler Heyetinde her üye ülke, sabit bir oy sayısı yanında fona iştirak hissesiyle oranlı bir oy sayısına da sahiptir. Buna göre en fazla oy hakkına sahip ülke, en fazla sermayeyle iştirak eden ABD'dir.
Herhangi bir ülke mutlaka hem Milletlerarası Para Fonuna (IMF) ve hem de Dünya Bankası'na (IBRD) bir arada üye olmak durumundadır. Fona üye devletlerin hisselerine kota denmektedir. Kotaların % 25'i altın ile, kalan% 75'i milli para ile ödenmiş veya taahhüt edilmiştir. Başlangıçta 8 milyar dolar olan sermayesi diğer yıllarda çok artmıştır. Bunun yanında serbest dövizli ülkelerde tahvil satmak suretiyle fon ve kaynaklarını artırma imkânı da mevcuttur. Fon, her üyeye kotasının % 25'i tutarında krediyi talep vukuunda, otomatik olarak vermekle mükelleftir. Fonun verdiği kredilerde vade 5 yılı geçemez.
Dünya Bankası'nın teşkilatı, IMF'nin teşkilatı gibidir. Başlangıçta 8 milyar dolar sermaye ile kurulan banka 1959 yılında bu sermayesini 20 milyar dolara yükseltmiş, daha sonraki senelerde bu miktar çok artmıştır.
Banka, kredi açarken aşağıdaki şartları gözönünde bulundurmaktadır:
- Borç almak isteyen ülkenin, özel piyasadan ve makul şartlarla kredi alamayacağı belli olmalıdır.
- Banka tarafından verilen kredinin kullanılacağı projenin bankaya sunulması ve kabul edilmesi gerekmektedir.
- Banka; üye ülkelerle sadece hazine, merkez bankası, istikrar fonu idaresi ve diğer resmi veya yarı resmi müesseselerle temas eder ve üye devletlere kamu yatırımları için bu kanallardan kredi sağlar.
- Borçlanan doğrudan üye devlet değil de, üye ülkedeki özel teşebbüs ise, Banka projeleri tetkik etmekle beraber krediyi doğrudan teşebbüse açmaz; mutlaka üye devletin kefaleti ile merkez bankası veya başka bir resmi yahut yarı resmi teşekkülün tavassutunu alır. Mesela Türkiye'de özel teşebbüse Türkiye Sınai Kalkınma Bankası kanalıyla ikrazda bulunmaktadır.
IMF verilerine göre (2006) fonun borç verme kaynağı 174 milyar dolar. Alacakları ise 75 ülkeden 34 milyar dolardır. 2010 verilerine göre IMF'ye en çok borcu olan ülkeler sıralaması şöyledir: Yunanistan (30 milyar), Romanya (13,9 milyar), Ukrayna (12,66 milyar), Macaristan (11.7 milyar) dolardır.
Eleştiriler
IMF ve Dünya Bankası'nın askerî diktatörlüklerle ilişkisi
Bretton Woods enstitülerinin dünya ekonomisine özellikle soğuk savaş yıllarındaki etkisi çok tartışılmıştır. IMF'nin kasıtlı olarak Amerika ve Avrupa menşeli şirketlerle iyi ilişkiler kuran askerî diktatörlükleri desteklediği iddia edilmektedir. Hatta bazı eleştirmenler IMF'nin demokrasi, insan hakları, işçi hakları konularına olumsuz hatta saldırgan bir tutum sergilediğini iddia etmektedirler.
Bu düşünceler dünyadaki küresellik karşıtı harekete ivme kazandırmıştır. IMF taraftarları ise IMF'nin asıl gücünün veya görevinin demokrasi değil ekonomik istikrar olduğunu, ekonomik istikrarın da demokrasinin temel taşı olduğunu iddia etmektedirler.[2]
IMF ve Dünya Bankası'na üyeyken askerî diktatörlüklerce yönetilen ülkeler (çeşitli kaynaklardan borçlanmalar - milyar $):[3]
| IMF ve Dünya Bankası'na Borçlu Ülke | Diktatörlük | İktidara Geliş Tarihi | Düştüğü Tarih | Rejim Başlangıcında Ülke Borcu (1) | Rejim Sonunda Ülke Borcu (2) | 1996 Toplam Borç | Diktatörlerin Aldığı Toplam Borç | Diktatörlerin Yarattığı Borç Yüzdesi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Arjantin | Askerî diktatörlük | 1976 | 1983 | 9.3 | 48.9 | 93.8 | 39.6 | 42.00% |
 Bolivya | Askerî diktatörlük | 1962 | 1980 | 0 | 2.7 | 5.2 | 2.7 | 52.00% |
 Brezilya | Askerî diktatörlük | 1964 | 1984 | 5.1 | 105.1 | 179 | 100 | 56.00% |
 Şili | Pinochet diktatörlüğü | 1974 | 1989 | 5.2 | 18 | 27.4 | 12.8 | 47.00% |
 El Salvador | Askerî diktatörlük | 1979 | 1994 | 0.9 | 2.2 | 2.2 | 1.3 | 59.00% |
 Etiyopya | Mengistu diktatörlüğü | 1977 | 1991 | 0.5 | 4.2 | 10 | 3.7 | 37.00% |
 Haiti | Duvalier diktatörlüğü | 1971 | 1986 | 0 | 0.7 | 0.9 | 0.7 | 78.00% |
 Endonezya | Suharto diktatörlüğü | 1967 | 1998 | 3 | 129 | 129 | 126 | 98.00% |
 Kenya | Moi diktatörlüğü | 1979 | 2002 | 2.7 | 6.9 | 6.9 | 4.2 | 61.00% |
 Liberya | Doe diktatörlüğü | 1979 | 1990 | 0.6 | 1.9 | 2.1 | 1.3 | 62.00% |
 Malavi | Banda diktatörlüğü | 1964 | 1994 | 0.1 | 2 | 2.3 | 1.9 | 83.00% |
 Nijerya | Buhari/Abacha diktatörlüğü | 1984 | 1998 | 17.8 | 31.4 | 31.4 | 13.6 | 43.00% |
 Pakistan | Ziyâ diktatörlüğü | 1977 | 1988 | 7.6 | 17 | |||
| Pakistan | Askerî diktatörlük | 1990 | günümüz | 20.6 | 29.9 | 29.9 | 18.7 | 63.00% |
 Paraguay | Stroessner diktatörlüğü | 1954 | 1989 | 0.1 | 2.4 | 2.1 | 2.3 | 96.00% |
 Filipinler | Marcos diktatörlüğü | 1965 | 1986 | 1.5 | 28.3 | 41.2 | 26.8 | 65.00% |
 Somali | Barre diktatörlüğü | 1969 | 1991 | 0 | 2.4 | 2.6 | 2.4 | 92.00% |
 Güney Afrika | Apartheid diktatörlüğü | 1992 | 18.7 | 23.6 | 18.7 | 79.00% | ||
 Sudan | Nimeiry/el-Mehdi diktatörlüğü | 1969 | günümüz | 0.3 | 17 | 17 | 16.7 | 98.00% |
 Suriye | Esad diktatörlüğü | 1970 | günümüz | 0.2 | 21.4 | 21.4 | 21.2 | 99.00% |
 Tayland | Askerî diktatörlük | 1950 | 1983 | 0 | 13.9 | 90.8 | 13.9 | 15.00% |
 Zaire/Kongo | Mobutu diktatörlüğü | 1965 | 1997 | 0.3 | 12.8 | 12.8 | 12.5 | 98.00% |
Dipnot: Rejim başlangıcında ülke borcu; Dünya Bankası'nın en eski kayıtlar 1970 yılından kalmadır. Pakistan'da iki farklı dönemde askeri rejim iktidara gelmiştir. Bu tablo 1996 yılında hazırlandığı için son borç olarak 1996'yı baz almaktadır.
IMF başkanları listesi
| İsim | Ulus | Başlama | Bitiş |
|---|---|---|---|
| Camille Gutt |  Belçika | 6 Mayıs 1946 | 1951 |
| Ivar Rooth |  İsveç | Ağustos 1951 | Ekim 1956 |
| Per Jacobsson | İsveç | Aralık 1956 | 5 Mayıs 1963 |
| Pierre-Paul Schweitzer |  Fransa | 1 Eylül 1963 | 1 Eylül 1973 |
| H.Johannes Witteven |  Hollanda | 1 Eylül 1973 | 17 Haziran 1978 |
| Jacques de Larosière | Fransa | 17 Haziran 1978 | 16 Ocak 1987 |
| Michel Camdessus | Fransa | 16 Ocak 1987 | 14 Şubat 2000 |
| Horst Köhler |  Almanya | 1 Mayıs 2000 | 4 Mart 2004 |
| Anne Kruger |  ABD | 4 Mart 2004 | 4 Mayıs 2004 |
| Rodrigo Rato |  İspanya | 4 Mayıs 2004 | 31 Ekim 2007 |
| Dominique Strauss-Kahn | Fransa | 1 Kasım 2007 | 18 Mayıs 2011 |
| John Lipsky | ABD | 18 Mayıs 2011 | 5 Temmuz 2011 (geciçi) |
| Christine Lagarde | Fransa | 5 Temmuz 2011 | 16 Temmuz 2019 |
| Kristalina Georgieva |  Bulgaristan | 1 Ekim 2019[4] | görevde |
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
