Hükûmet başkanı
Bir hükûmetin yürütme organının baş yetkilisi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Hükûmet başkanı veya hükûmetin başı, egemen bir devletin, federasyonel bir devletin veya özerk bir bölgenin yürütme organında en yüksek veya ikinci en yüksek yetkili kişidir. Genellikle bir kabineyi, bakanları veya sekreterleri yöneten ve yönetim departmanlarını yönlendiren bir grup olarak da kabine toplantılarına başkanlık eder. Diplomasi alanında, "hükümet başkanı" terimi, "devlet başkanı"ndan ayrılır, ancak bazı ülkelerde, örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde veya Türkiye'de aynı kişi olabilir.[1][2][3][4]
Başkan, başbakan veya şansölye gibi bir şekilde tanımlanan hükûmet başının yetkileri ve bu görevin diğer devlet kurumlarıyla ilişkisi, egemen devletler arasında büyük ölçüde değişir ve bu durum çoğunlukla seçilmiş veya zaman içinde evrimleşmiş olan hükûmet sisteminin özelliklerine bağlıdır.
Anayasal monarşiler de dahil olmak üzere çoğu parlamenter sistemde, hükûmet başı, fiili olarak hükûmetin siyasi lideridir ve en az bir yasama organına karşı sorumludur. Genellikle bir devlet başkanına karşı resmi bir raporlama ilişkisi bulunsa da, devlet başkanı genellikle sembolik bir figürdür ve hükûmet başından anayasa tavsiyesi alırken veya anayasada belirli hükümler altında sınırlı durumlarda başyürütme görevini üstlenebilir.[5]
Başkanlık sistemi olan cumhuriyetlerde veya mutlak monarşilerde, devlet başkanı genellikle aynı zamanda hükûmet başıdır.[6] Ancak, bu lider ile hükûmet arasındaki ilişki, devletin anayasasına (veya diğer temel yasalara) bağlı olarak güçler ayrılığından otokrasiye kadar büyük farklılıklar gösterebilir.
Yarı başkanlık sistemlerinde ise hükûmet başı, her bir ülkenin anayasası tarafından belirlenen şekilde hem devlet başına hem de yasama organına hesap vermek durumunda kalabilir.[7] Modern bir örnek, 1958 yılında Beşinci Fransa Cumhuriyeti olarak ortaya çıkan mevcut Fransız devletidir. Fransa'da, devlet başı olan cumhurbaşkanı, hükûmet başı olan başbakanı atar. Ancak, cumhurbaşkanının etkili bir şekilde icraat yapabilen, aynı zamanda Fransa'nın yasama organı olan Ulusal Meclisin desteğini kazanan birini seçmesi gerekmektedir. Bazı durumlarda, devlet başı bir siyasi partiyi temsil ederken, Ulusal Meclisteki çoğunluk farklı bir partiye aittir. Çoğunluk partisi devlet fonları ve temel yasa üzerinde daha fazla kontrol sahibi olduğundan, cumhurbaşkanı etkili ve işlevsel bir yasama organını sağlamak için muhalefet partisinden bir başbakan seçmek zorunda kalmaktadır. Bu durumda, koalisyon hükûmeti olarak bilinen durumda başbakan ve kabine, iç politikayı kontrol ederken, cumhurbaşkanının etkisi büyük ölçüde dışişleri politikasıyla sınırlıdır.
Komünist devletlerde, Komünist Parti Genel Sekreteri, fiilen devlet başı ve hükûmet başı olarak en üst liderdir. Çin'de, fiilen hükûmet başı olan Başbakan'dır. Çin Cumhurbaşkanı yasal olarak sembolik bir görevdir, ancak Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri (tek parti sistemine sahip ülkede en üst lider) bu görevi 1993 yılından bu yana daima üstlenmiştir, geçiş dönemlerinde hariç.[8][9]
Direktörlük sistemlerinde, hükûmet başının yürütme sorumlulukları bir grup insan arasında paylaşılmaktadır. Önemli bir örnek, her bir konsey üyesinin bir bakanlık başkanlığı yapması ve aynı zamanda tüm bakanlıklara ilişkin önerilere oy vermesi şeklinde olan İsviçre Federal Konseyi'dir.