Hipotermi
35 °C altı insan merkezî vücut sıcaklığı / From Wikipedia, the free encyclopedia
Hipotermi (ya da hipotermiya,[2] Yunanca Υποθερμίαʼdan[3]), insanlarda merkezî vücut sıcaklığının 35 °C'den aşağı düşmesine denir.[1] Sanılanın aksine hipotermiya bir hastalık değildir. Genellikle yağmur, rüzgâr, kar veyâ soğuk suya maruz kalma gibi faktörler tarafından tetiklenir.[4] Belirtiler sıcaklığa bağlıdır. Hafif hipotermiyada şiddetli titreme görülürken sıcaklığın daha fazla düşmesi ile orta derecede hipotermiyada titreme durur ve zihinsel karışıklık artar. Şiddetli hipotermiya başlangıcında paradoksal soyunma yaşanabilir, hipotermik kişi bilincini kaybeder ve kalp durması riski artar.
Hipotermi | |
---|---|
Enver Paşa'nın komuta ettiği, 1914 ve 1915 kışındaki Sarıkamış Harekâtı boyunca binlerce Osmanlı askeri hipotermi nedeniyle öldü. | |
Uzmanlık | Acil tıp |
Belirtiler |
|
Risk faktörü | Sarhoşluk, düşük kan şekeri, açlık, ilerlemiş yaş,[1] kan ve sıvı kaybı |
Tanı | Belirtiler veyâ vücut sıcaklığının 35 °C (95 °F) altına düşmesi[1] |
Tedavi |
|
Ölüm | Senede 1.500 (ABD)[1] |
İnsan vücudu bulunduğu ortamla ısı alışverişine girer ve bu alışverişten ortamın sıcaklığına göre etkilenir. Ortam sıcak ise vücut ısınmaya, soğuk ise soğumaya başlar. Örneğin; bir insan soğuk suya çıplak olarak girdiğinde vücudu suya hızla ısısını verir ve vücut sıcaklığı düşer. Sıcak havalarda bile çok uzun süre suda kalındığında üşüme olmasının nedeni budur çünkü suyun ısı taşınım katsayısı değeri daha yüksektir. Ayrıca, birçok deniz kazasında (RMS Titanic kazası gibi) çoğu kişi boğulmadan ziyade vücut sıcaklığının düşmesinden dolayı, yani hipotermi yüzünden ölmüştür. Vücudun bu ısı alışveriş hızı, ortamlar arasındaki ısı taşınım katsayısına göre değişir. Alkol tüketimi, açlık ve ilerlemiş yaş hipotermiya riskini artırır.
Hafif hipotermi vakalarının tedavisi ve kontrol edilmesi sıcak içecekler, sıcak kıyafetler ve fiziksel aktivite (örneğin egzersiz) yoluyla yapılabilir.[1] Orta derecede hipotermiye sahip olanlarda ise genellikle sıcak battaniyeler ve ısıtılmış intravenöz sıvılar kullanılması tavsiye edilir.[1] Orta veya ağır hipotermiye sahip bireylerin yavaşça hareket ettirilmesi gerekmektedir.[1] Ağır hipotermi vakalarında, ekstrakorporeal membran oksijenasyonu (ECMO) ve kardiyopulmoner bypass kullanılmalıdır. Kişinin nabzı olmadığı durumlarda ise kalp masajı diğer yöntemlerin yanında endikedir.[1] Yeniden ısıtma süreci, genellikle kişinin vücut sıcaklığı 32 °C'nin üstüne çıkana kadar devam ettirilir.[1] Eğer kişinin vücut sıcaklığında düzelme olmazsa veya kanındaki potasyum seviyesi 12 mmol/litreden fazlaysa kalp masajı kesilebilir.[1]
Hipotermi, sadece Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl en az 1.500 ölüme sebep olmaktadır. Türkiye'de ise hipoterminin yıllık olarak sebep olduğu ölümlere dair bir istatistik yoktur, ancak hipotermi kaynaklı ölümler Suriye mülteci kriziyle birlikte artmıştır.[5] Hipotermiya, erkekler ve yaşlılarda daha yaygındır.[6] Hipotermi geçirmekte olan birinin hayatta kaldığı en düşük vücut sıcaklıklarından biri, İsveç'te 7 yaşında bir kızın boğulmaktan kurtarıldıktan sonra ölçülen vücut sıcaklığı olan 13 °C'dir.[7] Kazara hipotermiya geçiren birinin hayatta kaldığı belgelenmiş en düşük vücut sıcaklıklarından başka biri ise Adaş adlı Polonyalı 2 yaşındaki bir erkek çocuğunda ölçülen 12,7 °C'dir.[8]
Ekstrakorporeal membran oksijenasyonunun ve kardiyopulmoner bypass'ın kullanıldığı kişilerdeki hayatta kalma oranı %50 civarındadır.[1] Hipotermi kaynaklı ölümler, tarihteki birçok savaşta önemli bir rol oynamıştır.[1] Terim, Yunanca "altında" anlamına gelen ὑπο (ypo) ve "ısı" anlamına gelen θερμία (thermía) kelimelerinin birleşmesiyle oluşturulmuştur. Hipoterminin zıttı, başarısız termoregülasyon nedeniyle vücut sıcaklığının artması hâlinde meydana gelen bir durum olan hipertermidir.[9][10]