Besim Darkot

Mehmet Besim Darkot (17 Şubat 1903, İstanbul – 1 Nisan 1990, İstanbul), Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk büyük coğrafyacılarından biridir.

Hayatı

İlk Mekteplerde Coğrafya Muallim Kitabı, 1925

17 Şubat 1903'te Üsküdar’da doğdu. Babası, Enderun’da yetiştikten sonra II. Abdülhamit tarafından Şehzade Abdulkadir Efendi’nin Lalalığına yükseltilen Mehmet Asaf Bey, annesi Tevhide Safiye Hanım’dır. Kadıköy Osman Gazi İlkokulu ile Kadıköy Sultanisi’nden sonra İstanbul Muallim Erkek Mektebini okudu. 1928 yılında İstanbul Darülfünun’u Edebiyat Fakültesi’nin Coğrafya Bölümünü bitirdi. Bu eğitimin ardından Darkot, 1928 yılında lise ve üniversite mezunları için açılan sınava girip başarılı olarak Avrupa’ya gönderilir. Fransa’nın Strasbourg Üniversitesinde gördüğü Coğrafya ve Son Çağ Tarihi eğitimi ile Yüksek Etüt Diploması alır. Yurda 1932 yılında dönüş yaptıktan sonra Darülfünun’da önce müderris muavini vekili, doktora (1933) çalışmasından sonra da Tabii Coğrafya müderris muavini olarak atanır. Darülfünun’un lağvedilmesinden sonra kurulan İstanbul Üniversitesi’nin Türkiye ve Ülkeler Coğrafyası kürsüsünün başına getirilen Darkot, bu kürsüde yürüttüğü öğretim hizmetinde hemen hemen 50 yıl çalıştıktan sonra,1973 tarihinde emekli olmuştur.^[1]

Emekliliğinin ardından Türkiye’yi yakından tanımak ve yazmak için yaptığı seyahatlerine devam etmiştir. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümünden başka İstanbul Siyasal Bilgiler Okulu, Yüksek Ticaret Okulu, İktisat Fakültesi ve Gazetecilik Enstitüsü’nde ders verdi; 1941 ve 1946 yılları arasında Yüksek Öğretmen Okulu’nun müdürlüğünü yapmıştır. Besim Darkot, batılı modern coğrafyanın Türkiye'ye girmesinde büyük katkılar yapmıştır.^[2] 1973’te emekli olan Besim Darkot 1 Nisan 1990 günü İstanbul’da vefat etti. Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi.

Eğitim	Üniversite	Çalışma	Tarih
Coğrafya Lisans:	Darülfünun		1928
Yüksek Etüd	Strasbourg Üniversitesi	Cezayir Yüksek Ovaları	1932
Doktora	Darülfünun	Kurak Bölgeler Morfolojisi	1933
Doçent	İstanbul Üniversitesi		1934
Profesör	İstanbul Üniversitesi		1940
Ordinaryüs Profesör	İstanbul Üniversitesi		1956

Mesleki Hayatı

Besim Darkot, eser yayın hayatına çok erken başlamıştır. Darkot'un tek imzalı olarak yayınladığı ilk kitap İlk Mekteplerde Coğrafya Muallim Kitabı'dır. İlkokul çocuğuna coğrafyanın nasıl öğretilmesi gerektiğini anlatan bu pedagojik esere, o yıl Maarif Vekaleti tarafından mükafat da verilmiştir. 1932 – 1943 yılları arasındaki dönemde yaptığı çalışmalarının çoğu coğrafyanın fiziki alanlarıyla ilgili olup özellikle üzerinde durduğu konulardan biri de İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının meydana gelişi hususudur. Darkot bu dönemde doğrudan doğruya morfoloji ve klimatoloji konularında eser vermiştir. 1932 de Strasbourg Üniversitesinde Yüksek Etüt Diploması almak için hazırladığı tez ile 1933'te doktora konusu olan Kapalı Havzalar Morfolojisine ait Tetkikler de birer morfoloji çalışması idi. 1934'te katıldığı Varşova Milletlerarası Coğrafya Kongresine sunduğu tebliğ (Kapalı Havzaların Morfolojik Tekamülü) konusunda idi. Bu çalışmada B. Darkot, Cezayir Yüksek Ovalarında hidrografya şebekesinin teşekkülü ve yakın iklim değişmeleriyle ilgisi üzerinde durmuştur.^[1]

Türkiye Birinci Coğrafya Kongresi sırasında Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'ye bilgi arz ederken, AÜ-DTCF, 1941

B. Darkot, 1938 yılında Amsterdam Coğrafya Kongresine (Yakın iklim tahavvülleriyle ilgili bazı morfolojik müşadeler) adlı bir tebliğ ile katılmıştır. Bu araştırmasının ilk kısmında, o zamana kadar hiç ele alınmamış bir takım Kuvaterner buzullaşma izlerini (özellikle Giresun Karagöldağı), ikinci kısımda akarsular şebekesinin yeni iklim değişiklikleriyle ilgili bozulmaları göstermiştir. 1938 yılında yayınladığı Coğrafi Araştırmalar adlı eserinde boğazların durumundan başka Türkiye'de iklim değişiklikleriyle ilgili olarak meydana gelen morfolojik şekillenmeleri de tartışmıştır. Türkiye'de sıcaklığın ve yağışların dağılışı hakkındaki çalışmaları ve yaptığı ilk renkli Türkiye Yağış Haritası önemlidir. Besim Darkot Türkiye'de ilk defa gerçek izotermler denemesini yapmıştır. 1941'den sonra Besim Darkot'un Türkiye'nin coğrafi bölgelerini sınırlandırmak, daha iyi tanıtmak ve bunları alt yörelere ayırmak konusunda büyük bir gayret sarf ettiği görülür. 1941 yılının haziran ayında Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde (AÜ-DTCF) toplanan ve özellikle coğrafi bölge sınırlarının çizilmesi üzerinde duran 1. Coğrafya Kongresi'nde çok etkin rol oynamıştır. Burada kabul edilen bölge ayrımı tamamen onun hazırladığı ve teklif ettiği rapora uygun olarak çıkmıştır. 1940'lı yıllardan hayatının sonuna kadar en çok zaman ayırdığı konulardan biri de Türkiye şehirlerinin tarihi coğrafyasıdır.^[1] Darkot'un yayınları arasında, öğrencilerin derslerinde de faydalanacak kitaplar önemli bir yer tutar. Bu yayınlar serisine ilk önce derslerinde okuttuğu Kartografya Dersleri adlı eserle başlamış, bunu Avrupa Coğrafyası, Ekonomik Coğrafya(Yüksek Ticaret Okulu için) ve Türkiye İktisadi Coğrafyası izlemiş, emekli olduktan sonra da bu seriye Ege Bölgesi Coğrafyası ve Marmara Bölgesi Coğrafyası eklenmiştir. Çalışmaları arasında yer alan ve Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı'nca bastırılarak okullara dağıtılan 1/800.000 ölçekli renkli Türkiye Duvar Haritası ile Kanaat yayınları arasında çıkan 1954 yılında hazırladığı Balkan Yarımadası Haritası en önemlileridir. Özellikler Balkanlar haritası üzerinde eski ve yeni yer adları birlikte zikredilmiştir; harita bu yönüyle tarihi coğrafya açısından da önemlidir. Darkot'un kitapları arasında 1942 de liseler için yazdığı Türkiye Coğrafyasının özel bir yeri vardır. Birinci Türk Coğrafya Kongresi'nde (1941) oynadığı etkin rol üzerine Millî Eğitim Bakanlığı tarafından bu kitabın yazılması görevi Besim Darkot'a verilmiştir. Lise son sınıflar için hazırlanan bu kitapla ortaöğretimde bilimsel Türkiye Coğrafyası öğretiminin esasları ortaya koymuştur. 1945'ten sonraki yıllarda ise Darkot, özellikle nüfus hareketleri, yöre tetkikleri, şehir monografyaları gibi beşeri ve tarihi coğrafya konuları üzerinde durmuştur. Bununla beraber bu devrede zaman zaman fiziki coğrafya konularını ele almıştır (Sırrı Erinç ile Antalya taraçaları, Mademe Chaput ile Antalya Pliyoseni'ne ait çalışma gibi). İslam Ansiklopedisine yazdığı makalelerden dolayı Türk yazarlar arasında ulaşılmaz seviyeye gelmiştir. İslam Ansiklopedisi'nde 200 kadar, toplamda ise 269 tane makalesi ve 17 tane de kitabı bulunmaktadır.^[1]

Bazı Kişisel Özellikleri

Besim Darkot, müşahede kabiliyeti olan geniş görüşlü bir araştırıcı ve bilim adamıydı. Coğrafyada daima yeni bir şeyler ortaya koymak için devamlı Türkiye sathında dolaşmış, Türkiye Coğrafyası kavramında büyük çapta ilerlemelere önayak olmuştur. İstanbul Üniversitesi Coğrafya bölümünde okurken, Fransız Profesör Th. Lefebvre'nin derslerini, kendi sıra arkadaşlarına, kürsüden Mehmet Besim tercüme ederdi. Fransa'da Strasbourg'da bulunduğu yıllarda Almanca ile de ilgilenen Darkot, bu dili de çalışmalarında rahatlıkla kullanabilecek bir düzeye getirmiştir. Darkot, Fransızca ve Almanca bilmektedir.^[1]

İstanbul Üniversitesinde kürsü sahibi olduktan sonra da Darkot, katıldığı çok sayıda Coğrafya kongrelerinin dışında, meslek dışı bazı toplantılara katılmak üzere Üniversite tarafından görevlendirilmiştir. Eski rektörlerden Prof. Dr. Tevfik Sağlam ile birlikte iki kez Milletlerarası Üniversiteler Konferansına katılarak Türkiye'yi temsil etmiş ve her ikisinin sonunda da üniversite idaresine iki uzun rapor sunmuştur. 1953 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile birlikte Doğu Anadolu'da kurulacak Üniversite ile ilgili bir toplantıya katılan 15 profesör arasında Besim Darkot da bulunuyor ve bu heyetle birlikte tüm Doğu Anadolu'yu bir kez daha dolaşıyordu. Bu gezinin sonucunda hazırlanan Doğu Üniversitesi Hakkında Raporun da büyük bir kısmı Darkot'un kaleminden çıkmıştı.^[1] 1934 yılında soyadı kanunu çıktığında soyadını da coğrafyadan alıyordu. Darkot, Orta Asya'dan Himalaya Dağlarına inen ve ismi tamamen Türkçe olan bir geçidin adıdır. Darkot, o günlerde Orta Asya dersi okuturken bu ismi soyadı olarak benimsemişti.^[1]

Başlıca eserleri

Darkot'un eserleri şöyledir:^[1]

• Quelques observations sur l'evolution morphologique des bassins fermes en relation avec les varitations du climat. Congres Intern. de Geogr. Varsovie, 1934, t. II, s.209-215
• Yurdumuzda iklim tarihinin son safhalarına dair bazı görüşler. İkinci Türk Tarih Kongresi, İst. 1937.
• İstanbul Coğrafyası, İst. Halkevleri D.T.E. Yay., C. IV, 1938.
• Quelques observations morphologiques en relation avec les variations recentes du climat en Turquie. Congr. Inter. de Geogr. Amsterdam, 1938, t. II Sec. A-F., s. 291-299
• Coğrafi Araştırmalar, Cilt I., İst. Üniv. Coğ. Ens. Neş. No. 4, 1938
• Ankara'nın Coğrafyası. Üniversite Konferansları, 1942-43, s. 179-309
• Türkiye'nin coğrafi bölgeleri arasında Yukarı Fırat Bölgesi. Elazığ Üniversite Haftası. İst. Üniv. Yay. No. 196, 1943, s. 255-268
• Tunceli üzerinde coğrafi görüşler. Elazığ Üniversite Haftası. İst. Üniv. Yay. No. 196, 1943, s. 114-128
• Memleketimizde bazı ziraat problemleri. TCD, No. ¾, 1943, s. 277-287
• Türkiye'de yağışların dağılışı (La distribution des precipitations en Turquie). T.C.D. No. 2, 1943, s. 137-159.
• Türkiye'de sıcaklık derecesinin dağılışı (Distributions des temperatues en Turquie), T.C.D. No. 1, 1943, s. 23-35
• Kuzey Amerika, 1944 (Teksir edilmiş ders notu).
• Avrupa Coğrafyası Cilt I., İst. Üniv Coğ. Ens. Neş. No. 12, üçüncü baskı, 1969.
• Türkiye Coğrafyasının kuruluşuna bir bakış. Coğ. Der. No. 1, 1951, s. 59-62
• Aksu batısında Antalya traverten taraçaları (Trasses de travertin d'Antalya a l'ouest d'Aksu), (S. Erinç ile), Coğ. Der. No. 2, 1951, s. 56-65
• Sur le Pliocene des environs d'Antalya, Turquie. (avec Mme Chaput). Comptes rendus des seances de I'Acad. De Science. T. 236, 1953, s. 2259-2260.
• Çanakkale Boğazının Coğrafyası. Çanakkale Üniversite Haftası. İst. Üniv. Yay., 1953, s. 87-95
• Türkiye'de nüfus hareketleri. Coğ. Der. No. 5/6, 1953-54, s. 3-32
• Güneybatı Anadolu'da coğrafi müşahedeler (S. Erinç ile). Coğ. Der. No. 5/6, 1953-54, s.179-196.
• Observations geographiques dans le Sud-Quest de l'Anatolia (S. Erinç ile), Review., No. 1, 1954, s. 149-167.
• Balkan Yarımadası Haritası. 1:1.000.000 Ölçekli, Fiziki. Kanaat Kitabevi Yayını, 1954
• Sur les Mouvments demographiques en Turquie. Review., No. 2, 1955, s. 37-44,
• Türkiye İktisadi Coğrafyası. 5. Baskı, 1972.
• Türkiye'nin coğrafi bölgeleri hakkında (Sur les regions geographiques de la Turquie). T.C.D. No. 13/14, 1955, s. 141-150.
• Türkiye Altıncı Genel Nüfus Sayımı (Le sixieme recensement de la populationen Turquie). TCD. No. 15-16, 1955. s. 85-104.
• Kartografya Dersleri. İst. Üniv. Coğ. Ens. Neş. No. 5, Üçüncü Basım, 1957(239+XXXI sayfa).
• Katip Çelebi – İbrahim Müteferrika ve Sema Hareketleri. Coğrafi Araştırmalar, Cilt II, İst. Üniv. Üniv. Coğ. Ens. Neş. No. 21, 1958, s. 5-18.
• Sema Hareketleri ve Doğu Alemi. Coğ. Der No. 9, 1958, s.1-10.
• Paris Havzasının Morfolojisi Üzerine Yeni Düşünceler. Coğ. Der. No. 10, 1959, s. 52-65
• Türkiye Duvar Haritası. 1:800.000 Ölçekli, Fiziki. Millî Eğitim Bakanlığı Yayını, 1960
• Ekonomik Coğrafya. İst. Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu Yay. No. 14, (202 sayfa)
• Türkiye'nin İdari Coğrafyası Üzerinde Düşünceler. Coğ. Der. No. 12, 1961 s.35-36
• La Geographie Administrative. Review No. 7 1961, s. 19-23.
• Türkiye'de coğrafi bölgelerin teşkilinde kriterlerin araştırılması. Şehircilik Konferansları, 1963-1964 Yaz Yarıyılı. İ.T.Ü. Mimarlık Fak. Şehircilik Kürsüsü Yayınları No. 3, İ.T.Ü. Matbaası 1963
• Resimli Modern Atlas. Novara, İtalya 1963.
• Beş Yıllık Kalkınma Planı Üzerinde Düşünceler. Coğr. Der. No. 13, 1963, s. 1-13
• Şehir Ayrımında Nüfus Sayısı ve Fonksiyon Kriterleri. Coğ. Der. No. 17, 1967, s. 3-8
• Türkiye'nin Nüfus Hareketleri Üzerine Yeni Gözlemler. Türk Coğ. Dergisi Sayısı: 21. 1961.
• Ege Bölgesi Coğrafyası (Tuncel ile birlikte) İkinci baskı. 1988
• Marmara Bölgesi Coğrafyası (Tuncel ile birlikte). İstanbul. 1981

Yetiştirdiği Önemli Kişiler

Eski Maliye Bakanlarından Hasan Polatkan ile eski Millî Eğitim ve Gümrük ve Tekel Bakanlarından Prof. Rıfkı Salim Burçak Besim Darkot'un öğrencisi olmuştur. Ethem Yetkiner, Kemal Aygün, Vefik Kitapçıgil gibi valiler de öğrencisi olmuştur. Eski Millî Eğitim Bakanlarından olan 1982-1992 yılları arasında Marmara Üniversitesinin Rektörlüğünü yapmış Prof. Dr. Orhan Oğuz'da Darkot'un öğrencisi olmuştur. Besim Darkot 1941- 1946 yılları arasında yaptığı Yüksek Öğretmen Okulu Müdürlüğünde de Türkiye Maarif ordusuna öğretmenler kazandırmıştır. Bunlardan bazıları da üniversite öğretim üyesi olarak Türkiye'nin çeşitli yerlerinde görev yapmışlardır. Bunlar; Prof. Dr. Mehmet Akartuna, Prof. Dr. Nihat Çetin, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu, Prof. Dr. Tahsin Yazıcı, Prof. Dr. Meserret Diriöz, Prof. Dr. Emin Altan, Prof. Dr. Ali Sümer. Prof. Dr. Metin Tuncel, Prof. Dr. Suna Doğaner

Kaynakça

1. Tuncel, M., 1991. Ord. Prof. Dr. Besim Darkot: Hayatı ve Türkiye Coğrafyasına katkıları. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Atatürk Kültür -Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu, Sayı:3, 5s.
2. Gümüşçü, O., 2012, Coğrafya’ya Davet, 1.Baskı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 143s.

Dış bağlantılar

• Bu çalışma TÜBİTAK BİDEB 2209/A kodlu 2014 tarihli proje tarafından desteklenmiştir.