açık lisanslar altında bilimsel içerik sağlanması Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Açık erişim (AE), online araştırma çıktılarının erişiminde hiçbir kısıtlama olmamasına ve kullanımda da birçok kısıtlamadan serbest olmasına denir.[2] Açık Erişim, akran denetimli olan veya olmayan akademik dergi makaleleri, konferans yazıları tezler,[3] kitap bölümleri,[4] ve monografilere uygulanabilir.[5]
Public Library of Science tarafından dizayn edilen Açık Erişim Logosu. Resmi bir açık erişim logosu bulunmamasına rağmen, organizasyonlar kendilerine en çok uyan logo stilini seçmekte özgürdürler.. Diğer logolar da kullanımdadır.[1]Açık Erişimin ne olduğunu açıklayan 9 dakikalık bir video
Açık erişim için iki türden bahsedilebilir: "gratis" açık erişim, ücretsiz olarak online erişim anlamına gelirken, "libre" açık erişim, ücretsiz online erişimin yanı sıra bazı kullanım haklarının da olması anlamındadır.[6] Bu ek kullanım hakları genellikle Creative Commons lisansı[7] tarafından sağlanmaktadır.Libre açık erişim Budapeşte Açık Erişim Girişimindeki veBerlin Fen Bilimleri ve İnsani Bilimlerde Bilgiye Açık Erişim Bildirgesindeki açık erişim tanımına uymaktadır.
Yazarların kendi çalışmalarına açık erişim sağlayabilmesinin birden çok yolu vardır. Bir yolu yazarın yayını yaptıktan sonra kendi arşivine alması ve dijitalleştirmesiyle ücretsiz olarak ulaşılabilir hale getirmesidir,[8][9] bu 'yeşil' açık erişim olarak da bilinmektedir.
İkinci bir yol ise, araştırma çıktısının yayıncıdan çıktığı anda ulaşılabilir olacak şekilde yayınlanmasıdır.[10] Bu da altın açık erişim olarak bilinmektedir,[11] ve bu genellikle bir makalenin bir açık erişim dergisi,[12] ya da Hibrid Açık Erişim Dergisinde yayınlanması ile gerçekleşir. Saf açık erişim dergileri kayıt ücreti talep etmez ve farklı iş modellerine sahip olabilir ancak birçoğu makale işlem ücreti talep etmektedir.
Budapeşte Açık Erişim Girişiminin 10. yılı anısına, 2012'de, Peter Suber ile kendisinin açık erişimin geçmişi, bugünü ve geleceği hakkındaki görüşlerini içeren bir röportaj yapılmıştır.
Açık erişim, İnternet ve World Wide Web'in başlamasından sonra aranılmaya ve dünya çapında araştırmacılar tarafından sağlanmaya başladı. Bu ivme akademic dergi yayınlama reformunun ardından daha da artarak devam etti. Elektronik yayınlama, kâğıt yayınlamaya göre yeni yararlar sağladı ve geleneksel yayınlama metotlarındaki problemlere de katkı sağladı.
Yazarlar ve araştırmacılar
NIH Directorü Francis Collins ve Jack Andraka ile ödeme duvarları ve açık erişim hakkında yapılan röportaj.Yazarlar bu tip bir form kullanarak, çalışmalarını sunarken açık erişim lisansı talep edebilir.
Yazarların makalelerini açık erişilebilir yapmasının ana sebeplerinden biri makalelerin etki faktörünü maksimum düzeye çıkarmaktır.[14] 2001'deki bir çalışma, açık erişimin alıntı etki avantajı getirdiğini gösterirken,[15] sayısı artan başka çalışmalar da[16] açık erişimin abonelik bariyerlerini kaldırmasından dolayı, açık erişim makalelerinin daha çok kullanıldığı ve alıntılandığını göstermiştir.[16]
Açık Erişim sağlanması için birçok farklı yöntem vardır, bunlardan ikisi yeşil ya da altın açık erişim olarak tabir edilen yöntemlerdir. Yeşil yol açık erişimde yazar hakemli yayınının elektronik bir kopyasını kurumsal bir arşivde ya da konu arşivinde arşivler. Bundan sonra bu yayına herkes ücretsiz erişebilir. Altın yıl açık erişimde ise yazarlar bilimsel eserlerini açık erişim dergilerde ya da monografi dizilerinde yayımlar ve son kullanıcılar bu yayımlara internet üzerinden ücretsiz olarak erişir.[17]
Açık Erişimin gelişimiAltın açık erişim büyüme projeksiyonları2009'da disipline göre açık erişim
2010'da yapılan bir çalışmaya göre kabaca 2008'de çıkarılan akran denetimli makalellerin yüzde 20'si açık olarak erişilebilir durumdaydı.[18] Diğer bir çalışma ise, 2010 yılında etki faktörü olan tüm akademik dergilerin %7.9 u altın açık erişim dergileriydi ve akademik disiplinler arası geniş bir yayılım göstermişti.[19] Dergi literatürlerinin 8.5%'i yayıncıların sitelerinde bulunabilir (altın açık erişim), 62%'isi tam açık erişim dergileri, 14% ü gecikmiş erişim abonelik dergileri ve 24% ü de bireysel olarak açık olan makalelerdir. Ek olarak makalelerin 11.9%'i, yeşil açık erişim olarak ve tüm metin açık ve ulaşabilir olacak şekildeydi.
Lawrence, S (2001). "Online or Invisible?". Nature. 411 (6837). 9 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2015. (paper first showing the Open Access citation advantage over non-Open Access papers in computer science.)
Tötösy; de Zepetnek, S.; Joshua, Jia (2014). "Electronic Journals, Prestige, and the Economics of Academic Journal Publishing". CLCWeb: Comparative Literature and Culture. 16 (1). s.2014. doi:10.7771/1481-4374.2426.
OAD11 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Open Access Directory, an "open-access, wiki-based, community-updated encyclopedia of OA factual lists" (started by Peter Suber)
GOAP6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: UNESCO's Global Open Access Portal, providing "status of open access to scientific information around the world"
OAA: openaccessarticles.com, is an online directory that indexes and provides access to quality open access, peer-reviewed articles information."
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
