Loading AI tools
Azerbaycan faunası veya Azerbaycan hayvanlar alemi, Azerbaycan'da belirli bir toprak veya su alanında yaşayan farklı hayvan türlerinin çeşitliliğini ifade etmektedir.
Azerbaycan'daki hayvan yaşamının zenginliği ve çeşitliliği ile ilgili ilk raporlar Doğulu gezginlerin seyahat notlarında bulunmaktadır. Mimari anıtlar, antik kayalar ve taşlar üzerindeki hayvan oymaları günümüze kadar gelmiştir. Azerbaycan'ın hayvanlar alemi ilgili ilk bilgiler 17. yüzyılda doğa bilimcilerin Azerbaycan'a yaptığı ziyaretlerde toplanmıştır. Faunanın aksine, hayvanlar alemi kavramı yalnızca hayvan türlerini değil aynı zamanda bireysel türlerin sayısını da kapsar.
Azerbaycan faunasının sembolü, sadece Azerbaycan'da bulunabilen dağ-bozkır yarışı ve binicilik atı olarak kullanılan Karabağ atıdır (Azerice: Qarabağ atı). Karabağ atı, iyi mizacı, hızı, zarafeti ve zekasıyla ünlenmiştir. Antik dünyaya dayanan soyları ile en eski ırklardan biridir. At, aslen 5. yüzyılda Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde evcilleştirildi ve adını buradan almıştır.[1]
Hayvansal kaynaklar esas olarak gıda (et, yumurta, tereyağı konservesi) ve endüstride hammadde (tüy, deri, boynuz ve teknik yağ) olarak kullanılmaktadır. İnsanlar tarımda çalışma gücü olarak da hayvanları kullanmaktadır. Aynı zamanda hayvan ürünlerinden ilaç, parfüm, gübre ve yem üretilmektedir.
Azerbaycan'daki bazı hayvanlar, değişen ortamlardan veya avcılardan kaynaklanan tehditler nedeniyle tehlike altındadır. Bu hayvanlar Azerbaycan'ın Kırmızı Kitabı'nda yer almaktadır. Halihazırda Kırmızı Kitap, 108 hayvan türünü içermektedir (14 memeli, 36 kuş, 13 sürüngen ve amfibi, 5 kuş ve 40 böcek türü).[2]
Ülke içinde çeşitli hayvan türlerinin doğal yaşam alanları farklılık göstermektedir. Bazı türler özel sınırlı alanlarda (göller, dağlık alanların bölümlerinde) yaşarken diğerleri ülke geneline yayılmıştır. Örneğin, ötücü kuşlar Azerbaycan topraklarında herhangi bir yerde bulunabilir. Protozoa parazitleri, taşıyıcı hayvanların (sığır, kümes hayvanları vb.) doğal yaşam alanlarına bağlı olarak ülkenin her yerinde kayıtlıdır. Memeliler arasında, ceyran ceylanları ovalarda görülür, Kafkas keçisi büyük Kafkas bölgelerinde yaşar, çoğu kuş türü ormanlarda, bazıları su havzalarında bulunur. Zararlı böcekler farklı tarım alanlarını işgal ederken diğerleri yalnızca tanımlanmış biyotoplarda görülür.
Azerbaycan'da bir dizi doğal koruma alanı oluşturulmuş ve kürklü hayvanlar ve tırnaklı hayvanların korunması için avlanma kuralları yürürlüğe konmuştur.
Azerbaycan hayvanlar alemi, kısmen doğal komplekslerinin çeşitliliği nedeniyle çok zengindir. Azerbaycan'da 97 memeli türü, 357 kuş türü, 67 sürüngen ve amfibi türü, 97 balık türü ve 15 binin üzerinde omurgasız türü bulunmaktadır.[3]
Memeliler
Azerbaycan'da üçü benzersiz türler olmak üzere 107 memeli türü kaydedilmiştir. Popüler türler Kafkas keçileri ve Batı-Kafkas kuzusu; Balaken, Kebele, Zakatala ve İsmayıllı rayonlarında ve Nahçıvan ve büyük Kafkasya'nın batı yamaçlarında yaşar. Ceyran ceylanları Kafkasya'daki en nadir ve en hızlı türler arasında olup, sadece Azerbaycan'ın Şirvan Doğa Koruma Alanı, Bendovan ve Korçay bölgelerinde görülebilmektedir. 2014 yılında, dört yıl süren "Kafkasya'daki tarihi yaşam alanlarına ceylanların yeniden yetiştirilmesi" projesi kapsamında 150 ceylan tarihi bölgelerine geri döndü.[4] Kafkas keçisi genellikle havanın çok serin olduğu ve yırtıcı hayvanların nadiren bulunduğu Kafkasya'nın yüksek kesimlerinde bulunur. Evcil keçilerle karşılaştırıldığında Kafkas keçisinin kürkü çok kalındır ve bu sayede dağların düşük sıcaklığına iyi adapte olmuştur.
Vahşi bir koyun türü olan Kafkasya yaban koyunu evcil koyunlardan daha büyük ve kaslıdır. Yaban koyunları tüm yıl otlayabilecekleri ovaları tercih ederler. Bu çevik kaya tırmanıcılarının uzun ve kaslı bacakları vardır. Bu özellikleri sayesinde çok hızlı hareket edebilirler.
Dünyanın en nadir hayvanlarından biri olan Kafkas leoparı (Panthera pardus tulliana), Azerbaycan'da güney Kafkas Dağları, Zangezur Sıradağları ve Talış Dağları'nda yaşar. Kafkas leoparları yasa dışı avlanma, insan rahatsızlıkları vb. nedenlerle tehlike altındadır. Dünya Yaban Hayatı Fonu, bu hayvanların Kafkas Dağları'ndaki en kritik tehlike altındaki türlerden biri olduğunu belirtti.
Hyrcania kaplanı olarak da adlandırılan Hazar kaplanı, 1950'lerin sonlarına kadar Azerbaycan'da görülürdü. Ancak 40 yıl önce soyu tükendi. Bu alandaki bilimsel araştırmalar, Hazar kaplanı ve Sibirya kaplanının yalnızca bir genetik kod harfiyle ayırt edildiğini kanıtladı. Son Hazar kaplanları, 1964 yılında Talış Dağları'nın eteklerinde ve Azerbaycan'ın güneyinde bulunan Lenkoran Nehri havzasında görüldü.
Azerbaycan'ın kuzeyindeki doğal sınır olan Büyük Kafkas faunası, vaşak, Kafkas boz ayısı, Asya yaban kedisi, Avrupa porsuğu, taş sansarı, kızıl ve karaca, güderi, Doğu Kafkas dağ keçisi, Kafkas sincabı, tarla fareleri, Dağıstan çam tarla faresi gibi memelileri içerir. Azerbaycan'ın Gebele Rayonu yakınlarındaki İsmayıllı Tabiatı Koruma Alanı, yaban keçilerinin görülebileceği yerlerden biridir. Asya yaban kedisi, orman kedisi ve yaban domuzu, Hazar sahilinde bulunan Rusya sınırına yakın Samur Ormanı'nda yaşar.
Abşeron Yarımadası'nda yer alan Abşeron Milli Parkı, ceylanları ve Hazar fokları ile ünlüdür. Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de beş parmaklı Arap tavşanı, sosyal tarla faresi, gri cüce hamster yaygındır.
Kobustan, Kızılağaç ve Şirvan milli parklarının doğal sakinleri, çakallar, kurtlar, tilkiler, benekli kokarcalar, tavşanlar, dev hendek kurbağaları, büyük göçmen kuş sürüleri, orman kedileri, çakallar, yaban domuzları, Avrasya su sıçanları vb.'dir. Kobustan, kaya sanatıyla da ünlüdür.
Azerbaycan'ın Talış Dağları, Hazar faresi, Schelkovikov'un çam tarla faresi ve Hyrcania tarla faresi, güney beyaz göğüslü kirpisi, Levanten köstebeği, batı barbasteli, bozkır ve Karadeniz tarla fareleri ve Hint tepeli kirpisinin yaygın olduğu yoğun ormanlarla kaplıdır. Hirkan Milli Parkı burada bulunmaktadır.
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti bazı nadir memelilere ve sürüngenlere ev sahipliği yapar: Makedon faresi, Vinogradov ve Pers jirdleri, sosyal tarla faresi ve Transkafkasya köstebek faresi gibi daha yaygın türler. Pallas kedisi, bölgedeki en nadir hayvandır.[5]
Balıklar
Ülkenin tatlı su havzaları ve Hazar Denizi, Azerbaycan'da sekizi sonradan gelen ve bunlardan yedisi yaygınlaşan ve 15 binden fazla omurgasız türü olmak üzere 97 balık türünü barındırmaktadır. Çoğu Kura Nehri'nde, çevredeki göllerde ve Mingeçevir Baraj Gölü'nde bulunabilir. Balıkların çoğu anadrom veya yarı anadromdur (gençler tuzlu suda büyür ve olgunlaştıktan sonra üremek için tatlı suya göç eder). Anadrom balıkların en değerlisi somon, mersin balığı, yıldız mersin balığı ve belugadır. Aspius, Chalcalburnus ve yılan balığı da anadrom balıklardır. Mersin balığı eti ve havyarı oldukça değerlidir. Ayrıca Azerbaycan'ın su havzalarında çipura, sazan, rutilus kutum ve diğerleri gibi değerli balık türleri bulunmaktadır. Hazar Denizi'nde ringa balığı gibi balık türleri avlanır. 1959'dan sonra Kura Nehri üzerinde bir dizi hidroteknik tesisin inşası nedeniyle, nehir suyu akışının düzenlenmesi ve Hazar su kirliliği, değerli balık türlerinin sayısında önemli azalmaya yol açtı. Balık rezervlerini eski haline getirmek ve türlerdeki balık sayısını artırmak için iyileştirme ve balık yetiştiriciliği amaçlı üç kuluçkahane (Kurağzı, Alibayramlı ve Kur deneysel mersin balığı kuluçkahanesi) açılmıştır. Azerbaycan'ın balık yetiştirme işletmeleri ve kuluçkahaneleri 20 milyon mersin balığı, 600 bin somon üremtimi yapmaktadır. 2000 yılında Kıhlı'da 20 milyon mersin balığı kapasiteli yeni bir kuluçkahane devreye alındı.
1970'lerde Azerbaycan'da iki yeni balık türü (Taş morokosu (Pseudorasbora parva) ve Kore sivri karınlısı (Hemiculter leucisculus)) keşfedildi. Taş morokosu, Azerbaycan'ın tüm iç sularında yaşamaktadır.
Kore sivri karınlısı aynı zamanda Kura ve Araz nehirlerinde, Lenkeran bölgesi nehirlerinde, Mingeçevir Baraj Gölü'nde yaşayan nehir balığıdır. Her ikisi de Abşeron Yarımadası'ndan Astara Rayonu'na kadar Hazar Denizi'nin Azerbaycan bölümünde bulunabilir. Nehirlerde bulunan Kore sivri karınlısının en yaşlı örneği beş yaşında, 150 mm uzunluğunda ve 25.4 gram ağırlığındadır.
Avifauna
Azerbaycan, avifauna açısından benzersiz derecede zengindir. Akbabalar, kartallar, flamingolar, pelikanlar, turnalar gibi büyük kuşlardan arı yiyiciler, ibibik, çulluk, ördekler, kazlar ve kuğular dahil su kuşları gibi farklı renkli küçük kuşlara kadar yaklaşık 60 aileden kaydedilen 363 kuş türü vardır. Türlerin yaklaşık %40'ı tüm yıl Azerbaycan'da kalmaktadır, %27'si burada kışlamaktadır ve %10'u göçle geçmektedir. En ilham verici kuş türlerinden biri, Nahçıvan gibi çoğunlukla dağlık alanlarda yaşayan altın kartaldır. Azerbaycan'da altın kartal onlarca pul ve kart üzerine basılmıştır.
Azerbaycan'da kışlar soğuk değildir, nispeten ılıman geçer. Bu nedenle kışın kuzeyden birçok kuş buraya göç eder. Kuğu, kaz, ördek, flamingo gibi su kuşları ve Kara kuyruklu Tanrık gibi su kuşları genellikle Azerbaycan'ın sulak alanlarında, kıyı ve iç kesimlerinde toplanır. Sahil boyunca Bayağı ve Büyük Kara Başlı Martılar görülebilir.
Kışın kuzeyden bazı küçük kuşlar da kışlamak için Azerbaycan'ı seçerler. Guldenstadt'ın Kızılkuyruk ve Büyük Gülispinozu gibi alp bölgesindeki kuşların çoğu nehir vadilerinde kışı geçirirler.
Şubat ayında su kuşları ve kıyı kuşları kuzeye hareket eder. Hoopoe ve Barn Kırlangıcı güneyden gelir.
Yumuşakçalar
Diğerleri
Azerbaycan'da beş aileden on amfibi türü kaydedilmiştir. Azerbaycan'da 52 tür sürüngen bulunur. Bu türlerin çoğu Şamahı ve Nahçıvan'daki yarı çöl bölgelerinde bulunur. Diğer ovalarda veya dağlık bölgelerde çok az görülür. 1937 yılında, Opilio lepidus türlerinin üyeleri hasatçı bölgede görülmüştür.[6]
Azerbaycan'da fauna, flora ve ekosistemlerini korumak için çeşitli koruma alanları oluşturulmuştur:
- Göy-Göl Devlet Koruma Alanı
- Kızılağaç Devlet Koruma Alanı
- Zakatala Devlet Koruma Alanı
- Türyançay DevletKoruma Alanı
- Pirkulu Devlet Koruma Alanı
- Şirvan Devlet Koruma Alanı
- Besitçay Devlet Koruma Alanı
- Karayazı Devlet Koruma Alanı
- İsmayıllı Devlet Koruma Alanı
- Karagöl Devlet Rezervi
- Ilısu Devlet Koruma Alanı
- Şahbuz Devlet Koruma Alanı
- Eldar Çam Ağacı Devlet Koruma Alanı
- Azerbaycan'ın doğası
- Karabağ Atı
- Azerbaycan Milli Parkları
- Azerbaycan Devlet Rezervleri
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
