Antik göl

Antik göl, bir milyon yıldan fazla süredir kalıcı olarak su barındıran göllere denir. Antik göllerin birçoğu, tam Kuvaterner Dönemi'nden itibaren yani 2,6 milyon yıldan fazla süredir var olmaya devam etmektedir. Antik göllerin varlığını sürdürmeye devam etmelerinin sebebi aktif bir yarık bölgesindeki levha tektoniğidir. Bu aktif yarık bölgesi, son derece derin ve doğal olarak tortu ile doldurulması zor göller oluşturur. Antik göller uzun ömürlü göller olduklarından, izole edilmiş evrimsel özellikler ve türleşme için model görevi görmektedirler. Dünyadaki su kütlelerinin çoğu 18.000 yaşından küçüktür. 1 milyon yaşın üzerinde sadece 20 antik göl bulunmaktadır.^[1]

Kazakistan'daki Zaysan Gölü, dünyanın en eski göllerinden biridir.

Baykal Gölü genellikle en eski göl olarak kabul edilmektedir, çünkü elde edilmiş bulgular bu gölün 25-30 milyon yaşında olduğunu gösterir.^[2][3] Zaysan Gölü'nün daha da eski olabileceği düşünülmektedir; bu göl Kretase kökenlidir ve en az 66 milyon yaşında olduğu tahmin edilmektedir ^[4] (büyük olasılıkla 70 milyon yıl civarında ^[5] ), ancak kesin yaşı tartışmalıdır ve bazı belirsizlikler söz konusudur.^[6] Antik göllere başka bir örnek olarak, 20-36 milyon yaşında olduğu tahmin edilen Maracaibo Gölü söylenebilir. Antik çağlarda bu göl tartışmasız gerçek bir göldü, ancak bugün tuzlu ve doğrudan denize bağlı olması birçok kişinin onu büyük bir lagün veya koy olarak görmesine neden olmaktadır.^[7]

Antik göller ve genç göller

Altı ana göl türü vardır (bunlar aşağıda listelenmiştir). Göllerin çoğu, binlerce yıl boyunca bir nehirden göle biriken tortuların göl tortuları ile doldurulması sonucu kurur. Su seviyesinin düşmesini etkileyen faktörler arasında akarsu-gölsel tortu oluşumu, buharlaşma, doğal drenaj ve jeofizik süreçler yer almaktadır. Antik Göller, daha genç ve sıradan göllere kıyasla, yerel aktif yarık bölgeleri ve graben adı verilen çökük arazi bölümleri nedeniyle daha uzun bir ömre sahiptir.

Örneğin, dünyanın en derin gölü olan Rusya'daki Baykal Gölü, 25-30 milyon yıllık ve 5.387 fit (1.642 m) derinliğindeki Baykal Yarık Bölgesi tarafından oluşmuş eski bir göldür. Bu sonuca, son buzul döneminde buzul taraması ve 14.000 yıllık erimiş suyun birikmesiyle oluşan ve 200-1.300 fit (60–400 m) derinliğinde maksimum derinliğe sahip olan Kuzey Amerika Büyük Gölleri ile karşılaştırılarak varılmıştır.

• Yarık gölleri
• Heyelan ve buz baraj gölleri
• Tuz gölleri
• Akmaz Göller
• Krater gölleri
• Buzul gölleri
• Buzulaltı gölleri

Antik göllerin oluşumu

Antik göl oluşumu yarık vadisine benzer. Oluşum, aktif bir yarık bölgesinde yer alan bir graben içinde gerçekleşir. Grabenler, iki paralel plaka arasında çöken, farklı plaka sınırları boyunca oluşan arazi bölümleridir. Grabenin aktif yarık bölgesinin üzerindeki konumu, derinliği sürekli düşen bir göl tabanına ve duvarların yüksekliğinin artmasına neden olur.

Evrim için önemi

Antik göller, bilim adamlarının buzul-buzullar arası zaman çizelgeleri üzerindeki çevresel değişikliklerin mekanizmalarını incelemesine olanak tanır. Eşeyli seçilim, uyarlanabilir radyasyon ve noktalı denge gibi evrimsel özellikler, uzun süredir varlıklarını sürdürmeleri ve genel coğrafi izolasyonları nedeniyle antik göllerde incelenmiştir. Araştırmaların çoğu, Baykal Gölü, Hazar Denizi ve Afrika Büyük Gölleri üzerinde yoğunlaşan bu izole göllerde bulunan endemik fauna ve diatomlarla ilişkilendirilmiştir.

Antik göller listesi

Bunlar, 1 milyon yıldan uzun süredir var olan dünyadaki 20 antik göllerdir:^[1]

İsim	Köken	Tür	Yaş	Alan (km2)	Hacim (km³)	Max Derinlik	Ortalama Derinlik	Ülkeler	Notlar
Aral Gölü	tektonik	tuzlu, kalıcı	5.5 milyon	64500	625	67	16	Kazakistan, Özbekistan	68.000 km² (26.300 sq mi) alanıyla eskiden dünyanın dördüncü en büyük gölüydü. 1997'ye gelindiğinde, Sovyet döneminde yön değiştiren su nedeniyle orijinal boyutunun %10'una kadar küçüldü. Şimdi 4 küçük göle ayrılmıştır.
Baykal Gölü	tektonik	taze, kalıcı	25+ milyon	31500	23000	1741	740	Rusya
Biwa Gölü	tektonik	taze, kalıcı	5–6 milyon	674	27.5	104	41	Japonya
Bosumtvi Gölü	göktaşı çarpması	sodyum karbonat, kalıcı, krater	1–2 milyon	49	2.24	81	45	Gana
Hazar Denizi	tektonik	tuzlu, kalıcı, endorheik	5.5 milyon	374000	78200	1025	182	Azerbaycan, İran, Kazakistan, Rusya, Türkmenistan
Hövsgöl Gölü	tektonik	taze, kalıcı	2–5 milyon	2770	381	267	138	Moğolistan
Issık Göl	tektonik	tuzlu, kalıcı	25 milyon	6236	1738	668	270	Kırgızistan
Eyre Gölü	tektonik	tuzlu, aralıklı, endorik	2.5-5 milyon	9690	30.1	6	3	Avustralya
Lake Lanao	volkanik	taze, kalıcı	2 milyon	375		112	60.3	Filipinler
Malavi Gölü	tektonik	taze, kalıcı	2–5 milyon	29600	8400	705	292	Malavi, Mozambik, Tanzanya
Maracaibo Gölü	tektonik	tuzlu, kalıcı, kıyı körfezi	20+ milyon	13010	280	60	25.9	Venezuela	Tarihsel olarak, antik bir göldü. Artık geleneksel anlamda bir gölden ziyade büyük bir gelgit körfezi/girişi. Tuzludur ve doğrudan Karayip Denizi'ne bağlıdır, bu da birçok kişinin onu büyük bir lagün veya körfez olarak görmesine neden olur.
Ohri Gölü	tektonik	taze, kalıcı	1.5-5 milyon	358.18	53.63	286.7	163.71	Arnavutluk, Kuzey Makedonya
Pingualuk Gölü	göktaşı çarpması	taze, kalıcı, krater	1.5 milyon	8		267		Kanada
Prespa Gölü	tektonik	taze, kalıcı	1.5-5 milyon	259	4.8	54	18.7	Arnavutluk, Yunanistan, Kuzey Makedonya
Tahoe Gölü	tektonik	taze, kalıcı	1–2 milyon	499	156	505	313	Amerika Birleşik Devletleri
Tanganika Gölü	tektonik	taze, kalıcı	3–6 milyon	32000	17800	1471	572	Burundi, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Tanzanya, Zambiya
Titikaka Gölü	tektonik	taze, kalıcı	3 milyon	8372	893	281	107	Bolivya, Peru
Tule Gölü	tektonik	taze, kalıcı	3–15 milyon	53	40			Amerika Birleşik Devletleri
Vostok Gölü	buzul altı	taze, kalıcı, buzul altı	15–35 milyon	12500	5400	510	432	Antarktika
Zaysan Gölü	yapay	taze, kalıcı	65+ milyon	5510	53	10	5	Kazakistan

Kaynakça

1. "Ancient lakes of the world". Christopher M. Free. 9 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (website) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020.
2. "Lake Baikal – UNESCO World Heritage Centre". 8 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
3. "Lake Baikal: Protection of a unique ecosystem". ScienceDaily. 26 Temmuz 2017. 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
4. Lucas (2012). "Dinosaur eggshell and Cretaceous-Paleogene Boundary in the Zaysan Basin, eastern Kazakhstan". Journal of Stratigraphy. 36 (2): 1376-1382. doi:10.1016/j.proenv.2011.09.220.
5. Dorfman, B.F. (2011). "Zaysan-the Only Surviving Cretaceous Lake-May be Lost". Procedia Environmental Sciences. 10 (B): 1376-1382. doi:10.1016/j.proenv.2011.09.220.
6. "The Oldest Lakes in the World". World Atlas. 25 Ağustos 2017. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
7. "Lake Maracaibo – Lakes of the World". World Atlas. 27 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.

• Stoermer, Eugene F. ve JP Smol. "11.1–11.2." Diatomlar: Çevre ve Yer Bilimleri Uygulamaları . Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge UP, 2001. 209–12. Yazdır.
• Wilke, Thomas, Risto Väinölä ve F. Riedel. Antik Göllerde Türleşme Örüntüleri ve Süreçleri: Antik Göllerde Türleşme Üzerine Dördüncü Sempozyum Tutanakları, Berlin, Almanya, 4-8 Eylül 2006 . Dordrecht, Hollanda: Springer, 2009. 126–28. Yazdır.
• Vaillant, JJ, GD Haffner ve ME Cristescu. "Endonezya'nın Antik Gölleri: Türleşme Üzerine Bütünleşik Araştırmaya Doğru." Bütünleştirici ve Karşılaştırmalı Biyoloji 51.4 (2011): 634-43. Ağ. Kasım 2015
• Carroll, Alan R. ve Kevin M. Bohacs. "Eski Göllerin Stratigrafik Sınıflandırılması: Tektonik ve İklimsel Kontrollerin Dengelenmesi." Jeol Jeoloji 27.2 (1999): 99. ağ
• Hoffmann, N., K. Reicherter, T. Fernández-Steeger ve C. Grützner. "Antik Ohri Gölü'nün Evrimi: Tektonik Bir Perspektif." Biogeosciences 7.10 (2010): 3377–386. Ağ. Kasım 2015.

Dış bağlantılar

• Antik Göllerdeki Türler (SIAL) 29 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.