Amerika Birleşik Devletleri
Kuzey Amerika'da bulunan ülke / From Wikipedia, the free encyclopedia
Amerika Birleşik Devletleri, yaygın olarak Birleşik Devletler veya Amerika olarak bilinir. Kuzey Amerika kıtasında, Kanada ve Meksika arasında bulunan,[lower-alpha 1] elli eyalet ve bir federal bölgeden oluşan, federal anayasal cumhuriyet ile yönetilen bir ülkedir. Dünya'nın, 9,8 milyon km2 (3,8 milyon sq mi) yüz ölçümü ile karasal alan bakımından dördüncü, toplam alan bakımındansa üçüncü en büyük ülkesi[lower-alpha 2] ve 334 milyonu aşan nüfusu ile de en kalabalık üçüncü ülkesidir. Ülkenin başkenti, aynı zamanda federal bölgesi olan Washington, DC'dir. En kalabalık şehri ise New York'tur.
Amerika Birleşik Devletleri United States of America (İngilizce) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Amerika Birleşik Devletleri konumu (yeşil) | |||||||||||||
Anakara ve bağlı toprakların haritası. | |||||||||||||
Başkent | Washington, DC 38°53′K 77°01′B | ||||||||||||
En büyük şehir | New York 40°43′K 74°00′B | ||||||||||||
Resmî dil(ler) | Federal seviyede yoka | ||||||||||||
Tanınan millî diller | İngilizce | ||||||||||||
Etnik gruplar (2020) | |||||||||||||
Demonim | Amerikalı veya Amerikan | ||||||||||||
Hükûmet | Federal başkanlık sistemli anayasal cumhuriyet | ||||||||||||
| |||||||||||||
Yasama organı | Kongre | ||||||||||||
Senato | |||||||||||||
Temsilciler Meclisi | |||||||||||||
Büyük Britanya'dan | |||||||||||||
| |||||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||||
• Toplam | 9.525.067 km2 (4.) | ||||||||||||
• Kara | 9.147.593 km2 | ||||||||||||
• Su | 377.424 km2 | ||||||||||||
• Su (%) | 6,97 | ||||||||||||
Nüfus | |||||||||||||
• 2021 sayımı | 333.649.281 (3.) | ||||||||||||
• Yoğunluk | 33,6/km2 (146.) | ||||||||||||
GSYİH (SAGP) | 2022 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | 25,35 trilyon $[1] (2.) | ||||||||||||
• Kişi başına | $76.027[1] (9.) | ||||||||||||
GSYİH (nominal) | 2022 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | 25,35 trilyon $[1] (1..) | ||||||||||||
• Kişi başına | $76.027[1] (8.) | ||||||||||||
Gini (2020) | ▲ 48.5 yüksek · 54. | ||||||||||||
İGE (2019) | 0.926 çok yüksek · 17. | ||||||||||||
Para birimi | Amerikan doları ($, USD) | ||||||||||||
Zaman dilimi | UTC-4 ilâ -12, +10, +11 | ||||||||||||
UTC-4 ilâ -10 | |||||||||||||
Şebeke gerilimi | 120 V-60 Hz | ||||||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||||||
Telefon kodu | +1 | ||||||||||||
ISO 3166 kodu | US | ||||||||||||
İnternet alan adı | .us | ||||||||||||
Resmî site USA.gov | |||||||||||||
|
Paleo-Kızılderililer, en az 12 bin yıl önce Sibirya üzerinden Kuzey Amerika ana karasına göç ettiler ve 16. yüzyıla gelindiğinde ise Avrupa kolonizasyonu ile karşı karşıya kaldılar. Birleşik Devletler, Doğu Kıyısı boyunca kurulan On Üç Koloni ittifakından doğdu. Büyük Britanya ile vergilendirme ve temsil edilme konusundaki anlaşmazlıklar, bağımsızlığı sağlayan Amerikan Bağımsızlık Savaşı'na (1775-1783) yol açtı. 18. yüzyılın sonlarında ABD, Kuzey Amerika'da hızlı bir şekilde genişlemeye başladı. Ülke; savaşlar, Yerli Amerikalıların yerlerinden edilmesi ve yeni eyaletlerin federasyona kabulü gibi yollarla kademeli olarak yeni bölgeler elde etti. 1848'de Birleşik Devletler, kıtanın bir ucundan diğer ucuna kadar yayılmış hâldeydi. Güney eyaletlerinde 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar köleliğin yasal olması, Amerikan İç Savaşı'na zemin hazırladı ve kölelik tüm ülkede yasaklandı. İspanyol-Amerikan Savaşı (1898) ve I. Dünya Savaşı (1914-1918), ABD'nin dünya gücü olacağının sinyallerini verdi ve II. Dünya Savaşı'nda (1939-1945) ise bunu gerçekleştirdi.
Soğuk Savaş sırasında (1947-1991) Birleşik Devletler ve Sovyetler Birliği çeşitli rekabet yarışlarına katıldı, ancak doğrudan askerî çatışma olmadı. Bu yarışlar sırasında ABD, Ay'a ilk insanları indiren 1969 uzay uçuşuyla (Apollo 11) birlikte, öncesinde epey gerisinde kaldığı Sovyetler Birliği'ne karşı Uzay Yarışı'nda önemli bir üstünlük elde etti. Sovyetler Birliği'nin 1991'deki çöküşü sonrası Soğuk Savaş sona erdi. Bu durum, ABD'yi dünyanın tek süper gücü yaptı.
Amerika Birleşik Devletleri, bir federal cumhuriyettir ve çift meclisli bir yasama sistemine sahip olmakla birlikte üç ayrı hükûmet departmanına sahip bir temsilî demokrasidir. Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu (IMF), Amerikan Devletleri Örgütü (OAS), NATO gibi uluslararası kuruluşların kurucu üyesi ve Birleşmiş Milletler ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin daimî üyesidir. Ayrıca ABD; uluslararası ekonomik özgürlük, düşük hükûmet yolsuzluğu, yaşam kalitesi ve yüksek eğitim kalitesi ölçütlerinde üst sıralarda yer almaktadır. Gelir ve servet eşitsizliği öne sürülerek eleştirilmesine rağmen Amerika Birleşik Devletleri, sosyoekonomik performans ölçümlerinde her defasında üst sıralarda yer almaya devam etmiştir. Irksal ve etnik açıdan dünyanın en çeşitli toplumlarından birine sahiptir ve ülkenin bu nüfusu, yüzyıllar süren göçler ile şekillenmiştir.
ABD, gelişmiş bir ülke olup, dünyadaki toplam GSYİH'in yaklaşık dörtte birine sahiptir ve nominal açıdan dünyanın en büyük ekonomisidir. Ülke aynı zamanda dünyanın en büyük ithalatçısı ve ikinci en büyük ihracatçısı konumundadır. Nüfusu dünya nüfusunun sadece %4,2'sine tekabül etmesine rağmen ABD, dünyadaki toplam servetin %29,4'üne sahiptir. ABD, küresel savunma harcamalarının üçte birini oluşturur ve askerî alanda en güçlü ülke olarak tanımlanır.