Wikang Bulgaro

Ang Bulgaro (bălgarski) ay isang wikang Indo-Europeo na kasapi ng sangay Timog Slavonic ng mga wikang Slavonic.

Bulgaro
български език bǎlgarski ezik
Katutubo sa	Bulgarya, Turkiya, Serbiya, Gresya, Ukranya, Moldova, Rumanya, Albanya, Kosovo, Republika ng Masedonya at sa mga pamayanan nga mga nandarayuhan sa ibayong dagat
Rehiyon	Timog-silangang Europa
Mga natibong tagapagsalita	9 milyon (2005–2012)[1][2][3][4]
Pamilya	Indo-Europeo Balto-Eslabo Eslabo Katimugang Eslabo Silanganing Katimugang Eslabo Bulgaro
Mga diyalekto	Bulgarian dialects
Sistema ng panulat	Siriliko (alpabetong Bulgaro) Braille ng Bulgaro Latin (Banat Bulgarian)
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa	Bulgaria  European Union
Kinikilalang wika ng minorya sa	Republikang Tseko[5]  Hungary Rumaniya  Serbia  Slovakia  Ukranya
Pinapamahalaan ng	Surian ng Wikang Bulgaro sa Akademiya ng Agham ng Bulgarya (Институт за български език към Българската академия на науките (БАН))
Mga kodigong pangwika
ISO 639-1	bg
ISO 639-2	bul
ISO 639-3	bul
Glottolog	bulg1262
Linguasphere	53-AAA-hb < 53-AAA-h
Naglalaman ang artikulong ito ng mga simbolong ponetiko ng IPA Posible po kayong makakita ng mga tandang pananong, kahon, o iba pang mga simbolo imbes ng mga karakter ng Unicode dahil sa kakulangan ng suporta sa pag-render sa mga ito. Para sa isang panimulang gabay sa mga simbolong IPA, tingnan ang en:Help:IPA.

Distribusyon

Bulgaro ang opisyal na wika ng Bulgaria. Sinasalita din ito sa Canada, Gresya, Hungary, Israel, Moldova, Republika ng Masedonya, România, Rusya, Serbia, Turkiya, Ukraine, Nagkakaisang Kaharian (UK), at sa Estados Unidos. Pinapalagay sa 12 milyon ang kabuuang bilang ng mga katutubong tagapagsalita ng Bulgaro.

Ayon sa ilang mga linggwista, kasama na ang halos lahat ng mga nasa Bulgaria at Gresya, ang wikang Masedonyo ay isang rehyonal na diyalekto lamang ng Bulgaro.

Mga pangkalahatang katangian

Nagpapakita ang Bulgaro ng maraming mga innobasyong linggwistiko na nagpapatanyag dito mula sa iba pang mga wikang Slavonic, kasama na ang pagkawala ng deklinasyong pampangngalan, ang pagkadevelop ng isang hinuhulaping tiyak na pantukoy (posibleng minana mula sa naunang wika ng mga Bulgaro), ang kawalan ng anyong pawatas ng mga pandiwa, at ang pagpapanatili ng sistemang pampandiwang proto-Slavonic. May mga iba’t ibang anyong pampandiwa na ginagamit upang magpahayag ng mga kilos na di-nasaksihan, ikwinento muli, o dinududa.

Bahagi ang Bulgaro sa unyong linggwistikong Balkan, kung saan kasama din ang Griyego, Romanian, Albanes, at ang ilang mga diyalekto ng Serbyo. Karamihan sa mga wikang ito ang nagtatanyag ng mga karakteristikang binanggit sa itaas (e.g., tiyak na pantukoy, pagkawala ng pawatas, komplikadong sistemang pampandiwa) atbp. Gayumpaman, tila natatatangi ang Bulgaro mula sa ibang mga wikang Slavonic dahil sa kawalan nito ng deklinasyong pang-case (kahit na maaaring sabihin na isa itong lohikong development ng “Balkanisasyon”). Ang mga anyong pampandiwang “di-nasaksihang kilos” ay ipinapalagay ng ilang mga linggiwsta sa impluwensiya ng Turko.

Alpabeto

Mayroong 30 titik ang alpabetong Bulgaro. Binibigay sa sumusunod na teybol ang mga titik na ito:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ж ж	З з	И и	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ь ь1	Ю ю	Я я

¹ pinapalambot ang mga patinig bago ng о

Kumakatawan ang karamihan sa mga titik sa alpabetong Bulgaro sa isang espesipikong tunog lamang. Tatlong titik ang kumakatawan sa isahang pagbigkas ng magkasamang tunog: ang щ /ʃt/, ю /ju/, at я /ja/. Dalawang tunog ang walang sariling titik na nakatalaga para sa kanila: ang дж /dʒ/ at дз /dz/. Hindi binibigkas ang titik ь, ngunit pinapalambot nito ang anumang patinig na nauuna bago ang о.

Leksis

Karamihan sa stak ng mga salita ng Modernong Bulgaro ay binubuo ng mga deribasyon ng reflexes ng mga 2000 salitang minana mula sa proto-Slavonic sa pamamagitan ng Sinauna at Kalagitnaang Bulgaro. Hindi gaano kahalaga ang impluwensiya ng wika ng mga sinaunang Bulgaro, at kulang pa sa 200 salitang may pinagmulan sa wika ng mga sinaunang Bulgaro ang pa ring ginagamit sa Modernong Bulgaro. Sa gayon, bumubuo ng 70–75% ng stak ng mga salita ng wika ang mga katutubong katawagang leksiko ng Bulgaro.

Ang natitirang 25–30% ay mga salitang hiram mula sa iba’t ibang wika, gayon din sa mga deribasyon ng mga ito. Ang mga wikang nag-ambag nang pinakamalaki sa Bulgaro ay ang Latin at Griyego ang (karamihan internasyonal na terminolohiya) at, sa hindi gaanong malawak na sakop, ang French at Ruso. Ang malawak na karamihan ng mga mabibilang na salitang hiram mula sa Turko (at sa pamamagitan nito, mula sa Arabo at Persa) na napasok sa Bulgaro noong panahon ng pamumunong Otomano ay napalitan na halos ng mga katawagang katutubo o mga hiram mula sa ibang mga wika. Tulad ng halos sa buong mundo, ang Inggles ang nagkakaroon ng pinakamalaking impluwensiya sa Bulgaro sa mga kamakailang dekada.

Mga karaniwang ekspresyon sa Bulgaro

• Здравей (Zdravej) — Hello (pormal)
• Здрасти (Zdrasti) — Hi! (di-pormal)
• Добро утро (Dobro utro) — Magandang umaga
• Добър ден (Dobăr dan) — Magandang araw
• Добър вечер (Dobăr večer) — Magandang gabi
• Лека нощ (Leka nošt) — Good night
• Довиждане (Doviždane) — Paalam
• Как си (Kak si?) — Kamusta ka?
• Добре съм (Dobre săm) — Okey lang ako
• Всичко най-хубаво (Vsičko naj-hubavo) — All the best
• Поздрави (Pozdravi) — Regards
• Благодаря (Blagodarja) — Salamat

Mga sanggunian

1. "Bulgarian language". The Columbia Encyclopedia, 6th ed. Columbia University Press.
2. Rehm, Georg; Uszkoreit, Hans. "The Bulgarian Language in the European Information Society". Springer Science+Business Media.
3. Strazny, Philipp (2005). Encyclopedia of Linguistics: M-Z (ika-1 (na) edisyon). Fitzroy Dearborn. p. 958. ISBN 1579583911. Inarkibo mula sa orihinal noong 2017-01-12. Nakuha noong 2016-02-23.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
4. Britannica Concise Encyclopedia. Encyclopaedia Britannica. 2008.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
5. "Národnostní menšiny v České republice a jejich jazyky" (PDF) (sa wikang Tseko). Government of Czech Republic. p. 2. Podle čl. 3 odst. 2 Statutu Rady je jejich počet 12 a jsou uživateli těchto menšinových jazyků: [...], srbština a ukrajinština {{cite web}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (tulong)

Mga kawing panlabas

Wikipedia

Edisyon ng Wikipedia sa Wikang Bulgaro

• Libreng resources para sa mga mag-aaral Naka-arkibo 2004-02-19 sa Wayback Machine.
• Ulat ng Ethnologue para sa Bulgaro
• Diksiyonaryong Inggles-Bulgaro mula sa SA Dictionary
• Diksiyonaryong Inggles-Bulgaro Naka-arkibo 2012-02-23 sa Wayback Machine. mula sa Edisyong Rosetta ng Webster’s Online Dictionary