Rizal, Laguna

Ang Rizal ay isang ika-5 klaseng bayan sa lalawigan ng Laguna, Pilipinas. Ayon sa senso ng 2020, ito ay may populasyon na 18,332 sa may 4,638 na kabahayan.

Rizal Bayan ng Rizal
Bayan
Sagisag
Mapa ng Laguna na nagpapakita ng lokasyon ng Rizal.
Rizal Lokasyon sa Pilipinas
Mga koordinado: 14°06′30″N 121°23′30″E
Bansa	Pilipinas
Rehiyon	Calabarzon (Rehiyong IV-A)
Lalawigan	Laguna
Distrito	Pangatlong Distrito ng Laguna
Mga barangay	11 (alamin)
Pagkatatag	7 Enero 1919
Pamahalaan
• Manghalalal	13,691 botante (2022)
Lawak  [1]
• Kabuuan	27.90 km2 (10.77 milya kuwadrado)
Populasyon  (Senso ng 2020)
• Kabuuan	18,332
• Kapal	660/km2 (1,700/milya kuwadrado)
• Kabahayan	4,638
Ekonomiya
• Kaurian ng kita	ika-5 klase ng kita ng bayan
• Antas ng kahirapan	5.96% (2021)[2]
• Kita	₱ 126.4 million (2022)
• Aset	₱ 233.8 million (2022)
• Pananagutan	₱ 135.8 million (2022)
• Paggasta	₱ 112.2 million (2022)
Kodigong Pangsulat	4003
PSGC	043423000
Kodigong pantawag	49
Uri ng klima	Tropikal na monsoon na klima
Mga wika	wikang Tagalog

Kasaysayan

Ang mga kainginero ay kabilang sa mga unang naiulat na naninirahan sa bahaging ito ng Laguna noong ika-17 siglo. Sa kalagitnaan ng kalagitnaan ng 1800, ang lugar na ito ay tinawag na barrio "Pauli" at bahagi ng bayan ng Nagcarlan.

Sinasabi ng mga residente mula sa lugar na ito na ang barrio "Pauli" ay nakakuha ng pangalan nito mula sa paraan ng pag-agos ng batis nito sa gilid ng pamayanan, na ang daloy ay dumadaloy pabalik-balik. Ang "Pauli," ay dapat na nagmula sa salitang Tagalog na "Pauli-uli," na nangangahulugang pabalik-balik.

Mula noon, kumita ang mga lokal na nayon sa kanilang pamumuhay sa pamamagitan ng pagsasaka. Ang lupa sa baryo na ito ay mayaman at sagana sa tubig sapagkat maraming likas na bukal sa paligid ng pamayanan, na pinasasaya ang mga naninirahan sa masaganang ani ng mga niyog, ugat na pananim, gulay, at palay. Ang mga lokal na lugar ay umunlad din sa pamamagitan ng pangingisda mula sa Mayton at Mayit brooks at Lawa ng Kalibato (Calibato Lake), na ibinabahagi ng nayon sa bayan ng Sampalok, na ngayon ay San Pablo City.

Nang natapos ang pamamahala ng Espanya at ang Pilipinas ay naging isang estado ng komonwelt ng Estados Unidos, naging independyente ang Pauli mula sa bayan ng Nagcarlan at naging isang bagong bayan. Itinalaga ng Pamahalaang Pederal na Amerikano si Pedro Urrea bilang Pangulo ng Lungsod. Gayunpaman, ang bayan ng Pauli ay tumagal lamang ng isang maikling dalawang taon. Ang kawalan nito ng kakayahang suportahan ang mga gastos sa pang-administratibo ay naging sanhi upang makasama muli si Pauli sa ina nitong bayan.

Gayunpaman, sa pagitan ng 1912 at 1915, ang mga residente na pinamunuan ni Fortunato Urrea Arban, Agustin Vista, at Felix Isles, mga dating konsehal ng munisipyo ay nagkampanya upang makuha muli ang kanilang katayuang munisipal. Kasama sa petisyon ang pagsasama ng barrios Antipolo, Entablado, Laguan, Pook, Mayton, Pauli, Talaga at Tuy. Noong 18 Disyembre 1918, nagpalabas si Gobernador Francis Burton Harrison ng Executive Order 56 na lumilikha sa Munisipalidad ng Rizal, na pinangalanan ang bayan sa pinakamahalagang pambansang bayani na si Dr. Jose P. Rizal.

Pinasinayaan ng mga opisyal ang bagong bayan isang taon makalipas ang 7 Enero 1919 at naging alkalde si Fortunato Urrea Arban. Bago nagwagi ang mga mamamayan ng Pauli ng kanilang bayan, ang Innocente Sumague ay nag-abuloy ng isang piraso ng lupa para sa pagtatayo ng isang simbahan (Parroquia De San Miguel Arcangel) noong 1916. Ang mga manggagawa sa konstruksyon ay kinubkob ang Mayton Creek para sa mga bato at graba. Ang quarry ay kumitil ng maraming buhay bago matapos ang konstruksyon, sa oras para sa hatinggabi na misa ng Pasko ng 1917.

Si Pablo Urrea ay naging alkalde noong 1941 at pagkatapos ay binitiw ang kanyang tungkulin upang pamunuan ang mga mandirigmang gerilya sa panahon ng pananakop ng Hapon.

Heograpiya

Ito ay isang munisipalidad na hindi nakakandado na matatagpuan 25 kilometro (16 mi) mula sa kabisera ng lalawigan ng Santa Cruz at may hangganan sa hilaga ng munisipalidad ng Calauan, sa silangan ng Nagcarlan, sa kanluran ng Lungsod ng San Pablo, at sa timog ng Dolores, Quezon.

Matatagpuan sa gitna ng mga puno ng niyog, napapaligiran ang Rizal ng mga paanan ng Mount San Cristobal, Mount Banahaw, at Basilin Hill.

Mga Barangay

Ang bayan ng Rizal ay nahahati sa 11 barangay.

• Antipolo
• Entablado
• Laguan
• Paule 1
• Paule 2
• East Poblacion
• West Poblacion
• Pook
• Tala
• Talaga
• Tuy

Klima

Data ng klima para sa Rizal, Laguna
Month	Jan	Feb	Mar	Apr	May	Jun	Jul	Aug	Sep	Oct	Nov	Dec	Year
Average high °C (°F)	25 (77)	27 (81)	28 (82)	30 (86)	30 (86)	29 (84)	28 (82)	28 (82)	27 (81)	27 (81)	27 (81)	26 (79)	28 (82)
Average low °C (°F)	19 (66)	19 (66)	19 (66)	21 (70)	22 (72)	23 (73)	23 (73)	22 (72)	22 (72)	21 (70)	21 (70)	20 (68)	21 (70)
Average precipitation mm (inches)	52 (2.0)	35 (1.4)	27 (1.1)	27 (1.1)	82 (3.2)	124 (4.9)	163 (6.4)	144 (5.7)	145 (5.7)	141 (5.6)	100 (3.9)	102 (4.0)	1,142 (45)
Average rainy days	12.0	8.1	8.8	9.7	17.9	22.6	26.2	24.5	24.6	22.0	16.7	14.9	208
Source: Meteoblue

Demograpiko

Senso ng populasyon ng
Rizal

Taon	Pop.	±% p.a.
1903	1,882	—
1939	3,036	+1.34%
1948	3,901	+2.82%
1960	5,392	+2.73%
1970	6,539	+1.95%
1975	8,097	+4.38%
1980	7,510	−1.49%
1990	9,501	+2.38%
1995	11,537	+3.71%
2000	13,006	+2.60%
2007	15,459	+2.41%
2010	15,518	+0.14%
2015	17,253	+2.04%
2020	18,332	+1.20%
Sanggunian: PSA[3][4][5][6]

Sa senso noong 2015, ang populasyon ng Rizal, Laguna, ay 17,253 katao, [3] na may density na 620 mga naninirahan kada square square o 1,600 na mga residente bawat square mile.