Pagkalabi

Ang Pagpalabi o Labyalisasyon ay isang pangalawang artikulatoryong katangian ng mga tunog sa ilang wika. Ang mga labialized na tunog ay kinabibilangan ng mga labi habang ang natitira sa oral cavity ay gumagawa ng ibang tunog. Ang termino ay karaniwang limitado sa mga katinig. Kapag ang patinig kasangkot ang mga labi, sila ay tinatawag na bilugan.

Ang pinaka-karaniwang labyalisadong mga katinig ay labyalisadong belar. Karamihan sa iba pang mga labyalisadong tunog ay mayroon ding sabay-sabay na belarisasyon, at ang proseso ay maaaring pagkatapos ay mas tiyak na tinatawag na labyo-belarisasyon.

Sa Ponolohiya, ang labyalisasyon ay maaari ring tumutukoy samay isang uri ng prosesong asimilasyon.

Ang paglitaw sa mga wika

Ang Labyalisasyon ay ang pinaka-kalat na pangalawang pang-salita sa mga wika sa mundo. Ito ay phonemikong kaibahan sa Northwest Caucasian (hal.: Adyghe), Athabaskan, at Salishan na mga pamilya ng wika, bukod sa iba pa. Ang kaibahan na ito ay muling itinayong muli para sa Proto-Indo-Europeo, ang karaniwang ninuno ng mga wikang Indo-Europeo ; at ito ay nakasalalay sa Latin at ilang mga wikang Romanse .

Ang Amerikanong Ingles ay may tatlong antas ng labyalisasyon: masikip na bilugan (/w/, paunang /r/), bahagyang bilugan (/ʃ/, /ʒ/, /tʃ/, /dʒ/, pangkulay na /r/), at di-bilugan, na sa mga patinig ay minsang tinatawag na 'pangkalat'. Ang mga pangalawang artikulasyon ay hindi pangkalahatan. Halimbawa, binabahagi ng Pranses ang Ingles na bahagyang pag-ikot ng /ʃ/, /ʒ/ habang ang Ruso ay walang bahagyang pag-ikot sa kanyang post-albeyolar na mga prikatibo (/ʂ ʐ ɕ ʑ/). ^[1]

Ang ilang mga wika, kabilang ang Arrernte at Mba, ay may magkakaibang mga pormularyong labyalisado para sa halos lahat ng kanilang mga katinig.

Mga Uri

Mula sa 706 na mga imbentoryong wika na sinuri ni Ruhlen (1976), ang labyalisasyon ay madalas na naganap sa mga segment ng belar (42%) at ubular (15%) at pinakamaliit sa mga segment ng dental at albeyolar . Sa mga di-dorsal na katinig, ang labyalisasyon ay maaaring magsama ng pati na rin ng belarisasyon. Ang labyalisasyon ay hindi limitado sa pagpapabilog-na-labi. Ang mga sumusunod na mga artikulasyon ay inilarawan bilang labyalisasyon, o natagpuan bilang allophonic realizations ng prototipikal na labyalisasyon:

• Labiodental frication, na matatagpuan sa Abkhaz ^[2]
• Kumpletuhin ang pagsasara ng bilabial, [d͡b, t͡p, t͡p'], na matatagpuan sa Abkhaz at Ubykh ^[3]
• "Labialization" ( / w /, / ɡʷ /, at / kʷ / ) nang walang kapansin-pansin na rounding (protrusion) ng mga labi, na matatagpuan sa mga wika ng Iroquoian ^{[kailangan ng sanggunian]} . Maaaring ito ay naka- compres
• Rounding na walang velarization, na natagpuan sa Shona ^{[kailangan ng sanggunian]} at sa diyalektong Bzyb ng Abkasiyo . ^{[kailangan ng sanggunian]}

Ang Eastern Arrernte ay may labialization sa lahat ng lugar at asal ng pagsasalita ; Nakukuha nito ang kasaysayan mula sa mga katabing bilog na patinig, katulad din ng kaso ng mga wika ng Northwest Caucasian . Ang Marshallese ay mayroon ding labialization sa lahat ng lugar ng pagsasalita maliban sa coronal obstruents .

Sa North America, ang mga wika mula sa isang bilang ng mga pamilya ay may mga tunog na tunog labialized (at mga patinig na tunog bilugan) nang walang pakikilahok ng mga labi. Tingnan ang Tillamook para sa isang halimbawa.

Transkripsiyon

Sa International Phonetic Alphabet, ang labialization ng mga ppkatinig na belar]] ay ipinapahiwatig sa isang nakataas w modifier [ʷ] ( Unicode U + 02B7), tulad ng sa / kʷ / . (Sa ibang dako, ang dyakritiko sa pangkalahatan ay nagpapahiwatig ng sabay-sabay na labialization at velarization. ^{[kailangan ng sanggunian]} ) Mayroon ding mga diakritiko, ayon sa [ɔ̹], [Ċхим], upang ipahiwatig ang mas malaki o mas mababang degree ng rounding. ^[4] Ang mga ito ay karaniwang ginagamit sa vowels, ngunit maaaring mangyari sa mga katinig. Halimbawa, sa wikang Athabaskan Hupa, ang mga voiceless velar fricative ay nakikilala ang tatlong grado ng labialization, na sinasalin ng alinman / x /, / x̹ /, / xʷ / o / x /, / xʷʷ, /, / xʷ / .

Ang extension sa IPA ay may dalawang karagdagang mga simbolo para sa degree ng rounding: Spread [ɹ͍] at bukas-bilugan [ʒꟹ] (tulad ng sa Ingles). Mayroon din itong simbolo para sa labiododizedized tunog, [tᶹ] . ^[5]

Kung nais ng katumpakan, ang mga artikul ng Abkhaz at Ubykh ay maaaring ma-transcribe sa naaangkop na fricative o trill na itinaas bilang isang diakritiko : [tᵛ], [tᵝ], [t ʙ ], [tᵖ] .

Para sa simpleng labialization, Ladefoged & Maddieson (1996) harv error: no target: CITEREFLadefogedMaddieson1996 (help) isang lumang simbolo IPA, [   ̫], na kung saan ay mailagay sa itaas ng isang titik na may descender tulad ng ɡ . Gayunpaman, ang kanilang pangunahing halimbawa ay Shona sv at zv, na isinasalin nila / s / / at / z̫ / ngunit ang tila ang mga whistled sibilants, nang hindi kinakailangang labialized. ^[6] Ang isa pang posibilidad ay ang paggamit ng IPA diakritiko para sa rounding, tangi ang halimbawa ng labialization sa Ingles sa lalong madaling panahon [s̹] at [sʷ] swoon . ^[7] Ang bukas na pag-ikot ng Ingles / ʃ / ay hindi pa rin nalalaman.

Asimilasyon

Ang Labialization ay tumutukoy din sa isang tiyak na uri ng proseso ng assimilatory kung saan ang isang ibinigay na tunog ay naging labialized dahil sa impluwensiya ng mga kalapit na labial tunog. Halimbawa, / k / maaaring maging / kʷ / sa kapaligiran ng / o /, o / a / maaaring maging / o / sa kapaligiran ng / p / o / kʷ / .

Sa Northwest Caucasian languages pati na rin ang ilang mga wika sa Australya rounding ay lumipat mula sa mga patinig sa mga katinig, na gumagawa ng isang malawak na hanay ng mga labialized consonants at nag-iwan sa ilang mga kaso lamang ng dalawang ponemikang patinig. Tila ito ay ang kaso sa Ubykh at Eastern Arrernte, halimbawa. Ang mga labial na tunog ng patinig ay karaniwang nananatili, ngunit lamang bilang mga allophones sa tabi ng ngayon-labial na mga tunog ng katinig.

Mga halimbawa

Mga pantigil

• labialized voiceless alveolar stop [tʷ] (sa Archi, Abkhaz, Lao, Paha, Ubykh )
• labialized voiced alveolar stop [dʷ] (sa Archi, Abkhaz, Ubykh)
• labialized voiceless velar stop [kʷ] (sa Abaza, Abkhaz, Adyghe, Kabardian, Taos, Chipewyan, Hadza, Gwich'in, Tlingit, Akan, Nez Perce, Archi, Cantonese, Wari ', Chaha, Dahalo, Hausa, Igbo, Italyano, Lao, Latin, Nahuatl, Ossetic, Paha, Portuguese, Thai, Tigrinya, Hiw, Ubykh)
• labialized voiced stop velar ([ɡʷ] (sa Abaza, Abkhaz, Adyghe, Akan, Archi, Chaha, Dahalo, Hausa, Oowekyala, Ossetic, Hadza, Igbo, Gwich'in, Kabardian, Paha, Portuges, Tigrinya, Ubykh)
• labialized voiceless uvular stop [qʷ] (sa Abaza, Abkhaz, Adyghe, Kabardian, Ossetic, Paha, Tlingit, Nez Perce, Ubykh)
• labialized pharyngealized voiceless uvular stop [qˤʷ] (sa Archi Ubykh )
• labialized voiced uvular stop [ɢʷ] (sa Oowekyala, Kwakwala, Tsakhur)
• labialized glottal stop [ʔʷ] (sa Adyghe, Kabardian, Lao, Tlingit)
• labialized voiceless bilabial stop [pʷ] (sa Chaha, Paha)
• labialized voiced bilabial stop [bʷ] (sa Chaha, Paha)
• labialized prenasalized voiced bilabial plosive [ᵐbʷ] (sa Tamambo )

Labial-velar

• labialized voiceless labio-velar stop [k͡pʷ] (sa Dorig, Mwotlap )
• labialized prenasalized voiced labial-velar stop [ᵑɡ͡bʷ] (sa Volow )

Mga aprikado

Sibilant affricates

• labialized voiceless alveolar affricate [t͡sʷ] (sa Adyghe, Archi, Lezgian, Tsakhur)
• labialized voiced alveolar affricate [d͡zʷ] (sa Adyghe, Dahalo)
• labialized voiceless palato-alveolar affricate [t͡ʃʷ] (sa Archi, Abaza, Adyghe, Paha, Aghul, Aleman)
• labialized voiced palato-alveolar affricate [d͡ʒʷ] (sa Abaza, Aghul, Tsakhur, Aleman)
• labialized voiceless alveolo-palatal affricate [t͡ɕʷ] (sa Abkhaz, Akan, Ubykh)
• labialized voiced alveolo-palatal affricate [d͡ʑʷ] (sa Abkhaz, Akan, Ubykh)

Ang mga di-sibilant affricates

• labialized voiceless velar affricate [k͡xʷ] (sa Navajo )
• labialized voiceless uvular affricate [q͡χʷ] (sa Kabardian, Lillooet)

Lateral affricates

• labialized voiceless velar lateral affricate [k͡ʟ̝̊ʷ] (sa Archi)

Fricatives

Sibilant fricatives

• labialized voiceless alveolar sibilant [sʷ] (sa Archi, Lao, Lezgian)
• labialized voiced alveolar sibilant [zʷ] (sa Archi, Tsakhur, Lezgian)
• labialized voiceless palato-alveolar sibilant [ʃʷ] (sa Archi, Abaza, Abkhaz, Adyghe, Paha, Aghul, Ubykh)
• labialized voiced palato-alveolar sibilant [ʒʷ] (sa Archi, Abaza, Abkhaz, Adyghe, Aghul, Ubykh)
• labialized voiceless retroflex sibilant [ʂʷ] (sa Bzhedug )
• labialized voiced retroflex sibilant [ʐʷ] (sa Bzhedug )
• labialized voiceless alveolo-palatal sibilant [ɕʷ] (sa Abkhaz, Ubykh)
• labialized voiced alveolo-palatal sibilant [ʑʷ] (sa Abkhaz, Ubykh)

Central non-sibilant fricatives

• labialized voiceless bilabial fricative [ɸʷ]
• labialized voiced bilabial fricative [βʷ] (sa Tamambo )
• labialized voiceless labiodental fricative [fʷ] (sa Hadza, Chaha)
• labialized voiced labiodental fricative [vʷ] )
• labialized voiceless dental fricative [θʷ] (sa Paha)
• labialized voiced dental fricative [ðʷ] (sa Paha)
• labialized voiceless palatal fricative [çʷ] (sa Akan)
• labialized voiceless velar fricative [xʷ] (sa Abaza, Adyghe, Avestan, Chaha, Kabardian, Oowekyala, Taos, Navajo, Tigrinya, Lillooet, Tlingit)
• labialized voiced velar fricative [ɣʷ] (sa Abaza, Navajo, Lillooet, Gwich'in)
• labialized voiceless uvular fricative [χʷ] (sa Abkhaz, Adyghe, Archi, Kabardian, Lillooet, Tlingit, Wari ', Chipewyan, Oowekyala, Ossetic, Ubykh)
• labialized pharyngealized voiceless uvular fricative [χˤʷ] (sa Abkhaz, Archi, Ubykh)
• labialized voiced uvular fricative [ʁʷ] (sa Abkhaz, Adyghe, Chipewyan, Kabardian, Ubykh)
• labialized pharyngealized voiced uvular fricative [ʁˤʷ] (sa Archi, Ubykh)
• labialized voiceless pharyngeal fricative [ħʷ] (sa Abaza, Abkhaz)
• labialized voiced pharyngeal fricative [ʕʷ] (sa Abaza, Lillooet)

Pseudo-fricatives

• labialized voiceless glottal fricative [hʷ] (sa Akan, Tlingit, Tsakhur)

Lateral fricatives

• labialized voiceless alveolar lateral fricative [ɬʷ] (sa Dahalo)
• labialized voiceless velar lateral fricative [ʟ̝̊ʷ] (sa Archi)

Nasals

• labialized bilabial nasal [mʷ] (sa Chaha, Paha, Tamambo )
• labialized palatal nasal [ɲʷ] (sa Akan)
• labialized velar nasal [ŋʷ] (sa Akan, Avestan, Lao, Hiw )
• labialized labial-velar nasal [ŋ͡mʷ] (sa Dorig, Mwotlap )

Mga aproksimante

• labialized alveolar lateral approximant [lʷ] (sa Lao)
• labialized labiodental approximant [ʋʷ] (sa Russian ^[8] )
• labialized palatal approximant [ɥ] [jʷ] (sa Abkhaz, Akan, Pranses, Mandarin, Paha)
• Labio-velar approximant (tininigan) [w] (laganap sa bawat nabanggit na wika, pati na rin hal. Arabe, Ingles, Koreano, Biyetnames )
• Voiceless labio-velar approximant [ʍ] (sa ilang mga diyalekto ng Ingles)
• ilong labialized velar approximant [w]
• labialized postalveolar approximant [ɹ̠ʷ] (matatagpuan sa maraming diyalekto ng Ingles )

Ejectives

• labialized bilabial ejective [pʷ'] (Sa Adyghe )
• labialized alveolar ejective [tʷ'] (sa Abkhaz, Adyghe, Ubykh )
• labyalized velar ejective [kʷ'] (sa Abaza, Abkhaz, Adyghe, Archi, Kabardian, Ossetic, Tlingit, Ubykh)
• labialized palato-alveolar ejective fricative [ʃʷ'] (sa Adyghe)
• labialized uvular ejective [qʷ'] (sa Abaza, Abkhaz, Archi, Hakuchi, Tlingit, Ubykh)
• labialized pharyngealized uvular ejective [qˤʷ'] (sa Archi, Ubykh )
• labialized alveolar ejective affricate [t͡sʷ'] (sa Archi, Khwarshi)
• labialized alveolar lateral ejective affricate [t͡ɬʷ'] (sa Khwarshi)
• labialized palato-alveolar ejective affricate [t͡ʃʷ'] (sa Abaza, Archi, Khwarshi)
• labialized alveolo-palatal ejective affricate [t͡ɕʷ'] (sa Abkhaz, Ubykh)
• labialized retroflex ejective affricate [ʈ͡ʂʷ '] (allophonic sa Adyghe)
• labialized velar lateral ejective affricate [k͡ʟ̝̊ʷ '] (sa Archi)
• labialized velar ejective fricative [xʷ '] (sa Tlingit )
• labialized uvular ejective fricative [χʷ '] (sa Tlingit )

Tingnan din

• Labyo-palatalisasyon (◌ᶣ)

Mga sanggunian

1. Ladefoged & Maddieson (1996:148) harv error: no target: CITEREFLadefogedMaddieson1996 (help)
4. As a mnemonic, the more-rounded diacritics resembles the rounded vowel ⟨ɔ⟩.
5. International Phonetic Association (1999). Handbook of the International Phonetic Association: A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge University Press. p. 190. ISBN 978-0-52163751-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
6. See . Error in webarchive template: Check |url= value. Empty.
7. John Esling (2010) "Phonetic Notation", in Hardcastle, Laver & Gibbon (eds) The Handbook of Phonetic Sciences, 2nd ed.
8. Yanushevskaya & Bunčić (2015) harv error: no target: CITEREFYanushevskayaBunčić2015 (help)

Bibliograpiya

• Crowley, Terry. (1997) Isang Panimula sa Makasaysayang Linguistics. 3rd edition. Oxford university press.
• Ladefoged, Peter ; Maddieson, Ian (1996). Ang Mga Tunog ng Mga Wika sa Mundo . Oxford: Blackwell. ISBN   978-0-631-19815-4 .
• Ruhlen, M. (1976), A Guide to the Languages of the World, Stanford University Press{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)