Carbon monoxide

Ang monoksidong karbono o Carbon monoxide (CO) ay isang walang kulay, walang amoy at walang lasang gaas na katamtamang mas magaan sa hangin. Ito ay nakakalason sa mga tao at hayop kapag naenkwentro sa mas mataas na mga konsentrasyon bagaman ito ay nililikha rin sa normal na metabolismo ng mga hayop sa mababang mga kantidad at pinaniniwalang may ilang mga tungkuling normal na pang-biolohiya. Sa atmospero, ito ay nagbabago sa espasyo, may maikling buhay at may papel sa pagkakabuo ng lebel sa lupaing osono. Ang monoksidong karbono ay binubuyo ng isang atomong karbono at isang atomong oksiheno na kinawin ng tripleng kawing na binubuo ng dalawang mga kawing na kobalente gayundin ng isang datibong kawing na kobalente. Ito ang pinakasimpleng oksokarbono at isoelektroniko sa ionong siyanuro at nitrohenong molekular]]. Sa mga kompleks na koordinasyon, ang ligandong monoksidong karbono ay tinatawag na karbonilo. Ang monoksidong karbono ay nalilikha mula sa parsiyal na oksidasyon ng naglalaman ng karbonong mga kompuwestong kimikal. Ito ay nabubuo kapag walang sapat na oksiheno upang lumikha ng dioksidong karbono (CO₂) gaya ng pagpapaapoy ng isang kalan o isang panloob ng kombustiyong motor sa isang saradong espasyo. Sa presensiya ng oksiheno, ang monoksidong karbono ay nasusunog sa isang apoy na asul na lumilikha ng dioksidong karbono.^[1] Ang gaas na coal na malawakang ginagamit bago ang mga 1960 para sa pagiilaw na pambahay, pagluluto at pagpapainit ay malaking binubuo ng monoksidon gkarbono. Ang ilang mga proseso sa modernong teknolohiya gaya ng pugong pang-apoy ay lumilika ng monoksidong karbono bilang subprodukto nito.^[2]

Carbon monoxide

Ball-and-stick model of carbon monoxide Spacefill model of carbon monoxide
Mga pangalan
Ninais na pangalang IUPAC Carbon monoxide
Mga ibang pangalan Carbon monooxide Carbonous oxide Carbon(II) oxide Carbonyl
Mga pangkilala
Bilang ng CAS	630-08-0 Y
Modelong 3D (JSmol)	Interactive image
Reperensya sa Beilstein	3587264
ChEBI	CHEBI:17245 Y
ChemSpider	275 Y
Infocard ng ECHA	100.010.118
Bilang ng EC	211-128-3
Reperensya sa Gmelin	421
KEGG	D09706 Y
MeSH	Carbon+monoxide
PubChem CID	281
Bilang ng RTECS	FG3500000
UNII	7U1EE4V452 Y
Bilang ng UN	1016
Dashboard ng CompTox (EPA)	DTXSID5027273
InChI InChI=1S/CO/c1-2 Y Key: UGFAIRIUMAVXCW-UHFFFAOYSA-N Y InChI=1/CO/c1-2 Key: UGFAIRIUMAVXCW-UHFFFAOYAT
SMILES [C-]#[O+]
Mga pag-aaring katangian
Pormulang kemikal	CO
Bigat ng molar	28.010 g/mol
Hitsura	colourless gas
Amoy	odorless
Densidad	789 kg/m3, liquid 1.250 kg/m3 at 0 °C, 1 atm 1.145 kg/m3 at 25 °C, 1 atm
Puntong natutunaw	−205.02 °C (−337.04 °F; 68.13 K)
Puntong kumukulo	−191.5 °C (−312.7 °F; 81.6 K)
Solubilidad sa tubig	27.6 mg/1 L (25 °C)
Solubilidad	soluble in chloroform, acetic acid, ethyl acetate, ethanol, ammonium hydroxide, benzene
Repraktibong indeks (nD)	1.0003364
Momento ng dipolo	0.122 D
Termokimika
Pamantayang entropiyang molar (S⦵298)	198 J·mol−1·K−1
Pamantayang entalpya ng pagbuo (ΔfH⦵298)	−110.5 kJ·mol−1
Mga panganib
NFPA 704 (diyamanteng sunog)	4 4 2
Punto ng inplamabilidad	−191 °C (82.1 K; −311.8 °F)
Mga kompuwestong kaugnay
Maliban kung saan nabanggit, binigay ang datos para sa mga materyales sa kanilang estadong pamantayan (sa 25 °C [77 °F], 100 kPa). Y patunayan (ano ang YN ?) Mga sanggunian ng Infobox

Sa buong mundo, ang pinakamalaking pinagmumulan ng monoksidong karbono ay nagmumula sa kalikasan dahil sa mga reaksiyong potokimikal sa tropospera na lumilkha ng mga 5 x 10¹² kilogramo kada taon.^[3] Ang ibang mga pinagmumulan ng CO ay mga bulkan, mga kagubatan, mga apoy sa kagubatan at ibang mga anyo ng kombustiyon. Sa biolohiya, ang monoksidong karbono ay likas na nalilikha ng aksiyon ng oksihenaseng heme 1 at 2 sa heme mula sa pagkasira ng hemoglobin. Ang prosesong ito ay lumilikha ng carboxyhemoglobin sa mga normal na tao kahit pa hindi sila humihinga ng anumang monoksidong karbono.

Mga sanggunian

1. Carbon Monoxide – Molecule of the Month, Dr Mike Thompson, Winchester College, UK.
2. Robert U. Ayres, Edward H. Ayres (2009). Crossing the Energy Divide: Moving from Fossil Fuel Dependence to a Clean-Energy Future. Wharton School Publishing. p. 36. ISBN 0-13-701544-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
3. Weinstock, B.; Niki, H. (1972). "Carbon Monoxide Balance in Nature". Science. 176 (4032): 290–2. Bibcode:1972Sci...176..290W. doi:10.1126/science.176.4032.290. PMID 5019781.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)