From Wikipedia, the free encyclopedia
Ang alpabetong Pastun, (Pastun: پښتو الفبې, romanisado: Pəx̌tó alfbâye) ay isang script na nakabatay sa abjad na nagbabasa mula kanan pakaliwa. Nag-evolve ito mula sa Arabic script at ginamit para sa pagsulat ng wikang Pashto sa parehong Pakistan at Afghanistan. Ang pag-unlad nito ay maaaring masubaybayan noong ika-16 na siglo, na nauugnay sa mga pagsisikap ni Pir Roshan.
Alpabetong Pastun | |
---|---|
Uri | Abjad |
Mga wika | Pashto (incl. various dialects) |
Panahon | 16th century–present |
Mga magulang na sistema |
Egyptian hieroglyphs
|
PAALALA: Maaaring naglalaman ang pahinang ito ng mga simbolong pamponetikong IPA. |
Pashto ay karaniwang nakasulat sa Arabic Naskh script. Ginagamit ng alpabetong Pashto ang lahat ng 28 titik ng alpabetong Arabe, at ito ay nagbabahagi ng tatlong karagdagang titik (چ, پ, at ژ) sa Persian.
Nagtatampok ang Pashto ng mga natatanging titik na wala sa ibang Perso-Arabic na mga script, at ang mga natatanging character na ito ay ipinakita sa talahanayan sa ibaba:
Sulat | IPA | Batayang titik ng Arabe |
---|---|---|
ټ | /ʈ/ | ت |
ډ | /ɖ/ | د |
ړ | /ɭ̆/ | ﺭ |
ڼ | /ɳ/ | ن |
ښ | /ʂ/, /ç/ | س |
ږ | /ʐ/, /ʝ/ | ﺭ |
څ | /t͡s/ | ح |
ځ | /d͡z/ | ح + ء |
Ang mga karagdagang character sa Pashto ay nilikha sa pamamagitan ng pagpapakilala ng mga diacritics sa mga umiiral na letrang Arabic. Halimbawa, ang mga katinig tulad ng x̌īn/ṣ̌īn at ǵe/ẓ̌e ay kahawig ng sīn at re ng Arabic, ayon sa pagkakabanggit, na may pagdaragdag ng isang tuldok sa itaas o sa ilalim. Katulad nito, ang mga titik na kumakatawan sa retroflex consonants ay nagsasama ng isang maliit na bilog, na tinutukoy bilang isang "panḍak," "ğaṛwanday," o "skəṇay," na nakalakip sa ilalim ng kaukulang mga dental consonant.
Ang katinig na /ɡ/ sa Pashto ay kinakatawan ng alinman sa ګ o گ.
Bukod sa mga patinig ng Persia, kasama sa Pashto ang ئ, ې, ۀ, at ۍ upang tukuyin ang mga karagdagang patinig at diptonggo.
Ang Pashto ay gumagamit ng stress, na may kakayahang baguhin ang aspeto ng pandiwa at kahulugan ng salita. Hindi tulad ng Arabic alphabet, na hindi tahasang tumutukoy sa paglalagay ng stress, ang transliterasyon sa Pashto ay nagpapahiwatig ng stress sa pamamagitan ng pagsasama ng isang acute accent diacritic (´) sa patinig.
Halimbawa:
Diactric | Pashto | Transliteraltion | Stress sa Bold |
---|---|---|---|
á | ډله | ḍála | ḍá -la |
ó | اوړى | óṛay | ó- ṛay |
ā́ | شاباس | šā́bās | šā́ -bās |
ә́ | ګڼل | gaṇә́l | ga- ṇә́l |
í | ناخوښي | nāxwaṣ̌í | nā-xwa- ṣ̌í |
ú | اوږه | úẓ̌a | ú -ẓ̌a |
e | بې ښې | maging ṣ̌é | be- ṣ̌é |
Binubuo ang Pashto ng kabuuang 45 letra at may kasamang 4 na markang diacritic. Ito ay sumasaklaw sa Southern (S), Northeastern (NE), at Northwestern (NW) na mga diyalekto ng Pashto.
Name | IPA | Transliteration | Contextual forms | Isolated | ALA-LC<br id="mw6A"><br>Romaniz. | Latin | Unicode (Hex) | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Symbol | Mga halimbawa sa Wikang Ingles | Final | Medial | Initial | ||||||
alep or alif | [ɑ] | bark | ā | ـا | ـا | آ, ا | آ, ا | ā | Ā ā | U+0627, U+0622 |
be | [b] | born | b | ـب | ـبـ | بـ | ب | b | B b | U+0628 |
pe | [p] | peel | p | ـپ | ـپـ | پـ | پ | p | P p | U+067E |
te | [t̪] | t | ـت | ـتـ | تـ | ت | t | T t | U+062A | |
ṭe | [ʈ] | ṭ | ـټ | ـټـ | ټـ | ټ | ṭ | Ṭ ṭ | U+067C | |
se2 | [s] | biscuit | s | ـث | ـثـ | ثـ | ث | s̱ | S s | U+062B |
jim | [d͡ʒ] | jug | j (or ǰ) | ـج | ـجـ | جـ | ج | j | J j | U+062C |
če | [t͡ʃ] | cheese | č | ـچ | ـچـ | چـ | چ | ch | Č č | U+0686 |
he2 | [h]3 | house | h | ـح | ـحـ | حـ | ح | ḥ | H h | U+062D |
xe | [x] | loch (Scottish) | x | ـخ | ـخـ | خـ | خ | kh | X x | U+062E |
tse śe |
[t͡s] / [s] | cats | ts (or c) | ـڅ | ـڅـ | څـ | څ | ṡ | Ś ś | U+0685 |
dzim źim |
[d͡z] / [z] | adze | dz (or j) | ـځ | ـځـ | ځـ | ځ | ż | Ź ź | U+0681 |
dāl | [d̪] | d | ـد | ـد | د | د | d | D d | U+062F | |
ḍāl | [ɖ] | ḍ (or dd) | ـډ | ـډ | ډ | ډ | ḍ | Ḍ ḍ | U+0689 | |
zāl2 | [z] | zoo | z | ـذ | ـذ | ذ | ذ | ẕ | Z z | U+0630 |
re | [r] | rain | r | ـر | ـر | ر | ر | r | R r | U+0631 |
ṛe4 | [ɽ] | ṛ (or rr) | ـړ | ـړ | ړ | ړ | ṛ | Ṛ ṛ | U+0693 | |
ze | [z] | zoo | z | ـز | ـز | ز | ز | z | Z z | U+0632 |
že | [ʒ] / [d͡z] | vision, delusion, division | ž | ـژ | ـژ | ژ | ژ | zh | Ž ž | U+0698 |
ẓ̌ey (S) ǵey (NW) gey (NE) |
[ʐ] (S) [ʝ] (NW) [g] (NE) |
vision or gift | ẓ̌ (S) γ̌/ǵ (NE) g (NE) |
ـږ | ـږ | ږ | ږ | ẓh (S) g'h (NW) gh (NE) |
Ǵ ǵ (or Ẓ̌ ẓ̌) | U+0696 |
sin | [s] | biscuit | s | ـس | ـسـ | سـ | س | s | S s | U+0633 |
šin | [ʃ] / [t͡s] | shoot | š | ـش | ـشـ | شـ | ش | sh | Š š | U+0634 |
ṣ̌in (S) x̌in (NW) x̌in (NE) |
[ʂ] (S) [ç] (NW) [x] (NE) |
ṣ̌ (S) x̌ (NW) x (NE) |
ـښ | ـښـ | ښـ | ښ | ṣh (S) k'h (NW) kh (NE) |
X̌ x̌ (or Ṣ̌ ṣ̌) | U+069A | |
swād2 | [s] | see | s | ـص | ـصـ | صـ | ص | s | S s | U+0635 |
zwād2 | [z] | zoo | z | ـض | ـضـ | ضـ | ض | z | Z z | U+0636 |
twe2 | [t] | talk | t | ـط | ـطـ | طـ | ط | t | T t | U+0637 |
zwe2 | [z] | zebra | z | ـظ | ـظـ | ظـ | ظ | z | Z z | U+0638 |
ayn2 | [ɑ] | bark | a | ـع | ـعـ | عـ | ع | ʻ | nothing | U+0639 |
ğayn | [ɣ] | loch (Scottish) But Voiced | gh (or γ) |
ـغ | ـغـ | غـ | غ | gh | Ğ ğ | U+063A |
pe or fe2 | [f] / [p]5 | peel | f | ـف | ـفـ | فـ | ف | f | F f | U+0641 |
qāp | [q] / [k]6 | keep | q | ـق | ـقـ | قـ | ق | q | Q q | U+0642 |
kāp | [k] | keep | k | ـک | ـکـ | کـ | ک 7 | k | K k | U+06A9 |
gāp | [ɡ] | get | g | ـګ | ـګـ | ګـ | ګ 8 | g | G g | U+06AB |
lām | [l] | lamb | l | ـل | ـلـ | لـ | ل | l | L l | U+0644 |
mim | [m] | minute | m | ـم | ـمـ | مـ | م | m | M m | U+0645 |
nun | [n] | near | n | ـن | ـنـ | نـ | ن | n | N n | U+0646 |
ṇun | [ɳ] | ṇ (or nn) |
ـڼ | ـڼـ | ڼـ | ڼ | ṇ | Ṇ ṇ | U+06BC | |
nun póza15
nose nun |
[ ̃] | macaron (French) | ̃ (over the vowel) or ń |
ں | ـنـ | نـ | ں | ṉ | N n | U+06BA |
wāw | [w], [u], [o] | watch soup | w, u, o | ـو | ـو | و | و | w, ū, o | W w, U u, O o | U+0648 |
ğwə́nḍa he round hē |
[h], [a] | hey ; stuck (Cockney) | h, a | ـه | ـهـ | هـ | ه | h, a | H h, A a | U+0647 |
kajíra he large-pretty hē |
[ə] | bird (Received Pronunciation) | ə | ـۀ | ۀ 13 | ə | Ə ə | U+06C0 | ||
tsərgánda ye obvious yē |
[j], [i] | yacht; week (General American) | y, i | ـي | ـيـ | يـ | ي | y, ī | Y y, I i | U+064A |
úǵda ye long yē |
[e] | eight [Note: [e] is not lengthened] | e | ـې | ـېـ | ېـ | ې 9 | e | E e | U+06D0 |
nāriná ye masculine yēor wə́ča ye dry yē |
[ai], [j]10 | try | ay, y | ـی ـے |
ـ | ـ | ی ے 9 |
ay, y | Ay ay, Y y | U+06CC U+06D2 |
x̌əźiná ye feminine yē or lakə́i ye tail yē |
[əi] | stay | əi | ـۍ | ـ | ـ | ۍ 10 | ạy | Əi əi | U+06CD |
fālí ye verbal yē |
[əi], [j]12 | stay or see | əi, y | ـئ | ـئـ | ئـ | ئ 9,12 | ạy, y | Əi əi, Y y | U+0626 |
Ang superscribe na elemento ng letrang ځ sa mga naunang uri ay hindi hugis hamza, ngunit halos kapareho ng maliit na kāf ng titik ك. [6] Ang ganitong hugis ng itaas na elemento ng titik ay mahirap hanapin sa mga modernong font.
Mula noong panahon ni Bayazid Pir Roshan, ڊ(dāl na may subscript dot) ay ginamit para sa /d͡z/ , na ginamit pa rin sa Diwan ng Mirza na isinulat noong 1690 CE, ngunit ang tanda na ito ay pinalitan nang maglaon ng ځ.
Isa pang bihirang glyph para sa /d͡z/ ay ج࣪ ֗, isang ج na may parehong tuldok tungkol sa harakat.
Ang apat na diacritic mark ay ginagamit:
Sulat | Pangalan ng Pashto | Unicode name | Transliterasyon | IPA | Posisyon sa isang salita | Halimbawa |
---|---|---|---|---|---|---|
ي | tsərgánda ka 5 | ARABIC LETTER YEH | y, i | [j], [i] | maaaring lumitaw kahit saan | يم </br> y əm ('(ako) ako') </br> دي </br> d i ('(sila) ay') |
ې | ikaw 4 | ARABIC LETTER E | e | [e] | gitna o dulo | يې </br> y e ('ikaw (kumanta.) ay') |
ی o ے |
nariná kayo 1 | ARABIC LETTER FARSI YEH </br> o </br> ARABIC LETTER YEH BARREE |
ay </br> kapag sumusunod sa isang katinig |
[aj] | wakas | ستوری o ستورے </br> stór ay ('star') |
y </br> kapag sumusunod sa patinig |
[j] | wakas | دوى o دوے </br> du y ('sila') | |||
ۍ | x̌əźiná kayo 2 | ARABIC LETTER YEH NA MAY BUNTOT | əi | [əi] | wakas | وړۍ </br> waṛ ә́i ('lana') |
ئ | palagay mo 3 | ARABIC LETTER YEH MAY HAMZA SA ITAAS | əi | [əi] | wakas | يئ </br> y əi ('kayo (plur.) are') |
y | [j] | gitna | جدائي </br> judā y í ('paghihiwalay') |
Noong ika-16 na siglo, inimbento ni Bayazid Pir Roshan mula sa Waziristan ang script ng Roshani upang isulat ang Pashto. Mayroon itong 41 na titik:
ا /ɑ, ʔ/ |
ب /b/ |
پ /p/ |
ت /t̪/ |
ټ /ʈ/ |
ث /s/ |
ج </br> /d͡ʒ/ |
چ </br> /t͡ʃ/ |
څ </br> /t͡s/ |
ح /h/ |
خ /x/ |
د /d̪/ |
ډ /ɖ/ |
ڊ </br> /d͡z/ |
ﺫ /z/ |
د· /ʐ/ |
ﺭ /r/ |
ړ /ɺ˞, ɻ, ɽ/ |
ﺯ /z/ |
ږ /ʒ/ | ||
ڛ /s/ |
س /s/ |
ش /ʃ/ |
ښ /ʂ/ |
ص /s/ |
ض /z/ |
ط /t̪/ |
ظ /z/ |
ع /ʔ/ |
غ /ɣ/ | |
ف /f,p/ |
ق /q, k/ |
ک /k/ |
ګ /ɡ/ |
ل /l/ |
م /m/ |
ن /n/ |
ڼ /ɳ/ |
و /w, ikaw, o/ |
ه /h, a, ə/ |
ي /j, ako, e/ |
Ang sumusunod na talahanayan (basahin mula kaliwa hanggang kanan) ay nagbibigay ng mga nakahiwalay na anyo ng mga titik, kasama ng mga posibleng katumbas sa Latin at karaniwang mga halaga ng IPA:
ا a /ɑ, a/ |
ب b /b/ |
پ p /p/ |
ت t /t̪/ |
ټ ṭ /ʈ/ |
ث s /s/ |
ج j /d͡ʒ/ |
ځ ź, dz /d͡z/ |
چ č /t͡ʃ/ |
څ c, ts /t͡s/ |
ح h /h/ |
خ x /x/ |
د d /d̪/ |
ډ ḍ /ɖ/ |
ﺫ z /z/ |
ﺭ r /r/ |
ړ ṛ /ɺ,ɻ, ɽ/ |
ﺯ z /z/ |
ژ ž /ʒ/ |
ږ ǵ ( o ẓ̌) /ʐ, ʝ, ɡ, ʒ/ |
س s /s/ |
ش š /ʃ/ |
ښ x̌ ( o ṣ̌) /ʂ, ç, x, ʃ/ | |
ص s /s/ |
ض z /z/ |
ط t /t̪/ |
ظ z /z/ |
ع a /ɑ/ |
غ ğ /ɣ/ |
ف f /f/ |
ق q /q/ |
ک k /k/ |
ګ g /ɡ/ |
ل l /l/ | |
م m /m/ |
ن n /n/ |
ڼ ṇ /ɳ/ |
ں ̃, ń /◌̃/ |
و w, ikaw, o /w, u, o/ |
ه h, a /h, a/ |
ۀ ə /ə/ |
ي y, i /j, i/ |
ې e /e/ |
ی ay, y /ai, j/ |
ۍ əi /əi/ |
ئ əi, y /əi, j/ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.