ปลาตอง

ปลาตอง (อังกฤษ: Clown knifefishes, Featherbackfishes) เป็นสกุลปลากระดูกแข็งที่อยู่ใน วงศ์ปลากราย (Notoperidae) อันดับปลาลิ้นกระดูก (Osteoglossiformes) ใช้ชื่อสกุลว่า Chitala (/ไค-ตา-ลา/)

ปลาตอง
ปลากราย หรือ ปลาหางแพน (C. ornata)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Actinopterygii
อันดับ:	Osteoglossiformes
วงศ์:	Notopteridae
สกุล:	Chitala Fowler, 1934
ชนิด
ดูในเนื้อหา

ลักษณะ

มีรูปร่างโดยรวมคือ มีลำตัวแบนข้างมาก ครีบอกเล็กมาก ครีบหลังเล็ก ส่วนหัวมีขนาดเล็ก ตาโต ปากกว้าง โดยมีมุมปากอยู่เลยดวงตาไปอีก สันหลังยกสูง มีจุดเด่นคือ ครีบท้องที่ติดกับครีบก้นเป็นแนวเดียวกัน ซึ่งจะเคลื่อนไหวอย่างพริ้วไหวมากเมื่อว่ายน้ำ จนได้ชื่อในภาษาอังกฤษว่า "ปลาขนนก" (Featherbackfish) หรือ "ปลาใบมีด" (Knifefish) และเหตุที่ได้ชื่อว่า "ปลาตอง" ในภาษาไทย เนื่องจากมีรูปร่างแบนเหมือนใบตอง^[1] มีลายเส้นจาง ๆ เป็นบั้งอยู่ตามแนวของลำตัว ที่ฐานครีบหูมีจุดสีดำ และมีจุดเด่นอีกประการ คือ มีจุดสีน้ำตาลเข้มหรือสีดำอยู่ในช่วงท้ายของลำตัว ซึ่งแตกต่างออกไปตามชนิดและอายุวัยของปลา ซึ่งปลาในวัยอ่อนจุดเหล่านี้มักจะรวมตัวกันดูไม่ชัดเจน แต่จะแตกกระจายเห็นเด่นชัดเจนเมื่อปลาโตขึ้น และยังถือได้ว่าเป็นลวดลายเฉพาะในแต่ละตัวอีกด้วย สีของตัวปลาในธรรมชาติแล้วมักจะออกสีขาวนวล แต่เมื่อจับขึ้นมาแล้วจะค่อย ๆ กลายเป็นสีคล้ำขึ้น ๆ

อาศัยอยู่รวมกันเป็นฝูงขนาดเล็กในแม่น้ำและลำคลองทั่วไป พบกระจายพันธุ์ตั้งแต่อนุทวีปอินเดีย, อินโดจีน จนถึงเกาะบอร์เนียว และเกาะสุมาตรา ในอินโดนีเซีย โดยกินอาหารจำพวก ปลาขนาดเล็กและสัตว์น้ำชนิดอื่น

จัดเป็นปลาขนาดใหญ่ โดยมีความยาวเต็มที่ประมาณ 1 เมตร และอาจยาวได้ถึง 1.5 เมตร ในบางชนิด ขยายพันธุ์ด้วยการวางไข่ติดกับวัสดุใต้น้ำ เช่น ก้อนหินหรือตอม่อของสะพาน โดยไข่มีลักษณะสีขาวขุ่น โดยที่ทั้งปลาตัวผู้และตัวเมียช่วยกันดูแลไข่ จำนวนไข่ปริมาณ 500–1,000 ฟอง ใช้เวลาฟักเป็นตัวประมาณ 7 วัน ^[2]

การจำแนก

ปลาตองแบ่งออกได้เป็น 6 ชนิด ได้แก่^[3]

ชื่อภาษาไทย	ชื่อวิทยาศาสตร์	ขนาด (โดยประมาณ)	ลักษณะเด่น	สถานที่พบ
ปลาตองลาย	Chitala blanci	1 เมตร	มีจุดและลวดลายมากที่สุด	พบเฉพาะลุ่มน้ำโขงและบางส่วนของแม่น้ำน่านเท่านั้น
ปลาส้มหลอด	Chitala borneensis	40 เซนติเมตร	เป็นชนิดที่เล็กที่สุดในสกุลนี้[4]	พบได้บนเกาะบอร์เนียว รวมถึงลุ่มน้ำแม่กลองและภาคใต้ฝั่งตะวันออกของไทย[5]
ปลากรายอินเดีย	Chitala chitala	1.5 เมตร	มีจุดที่เล็กที่สุด แต่มีขนาดลำตัวใหญ่	พบได้ที่ประเทศอินเดีย
ปลากรายสุมาตรา	Chitala hypselonotus	1 เมตร	-	พบได้ที่เกาะสุมาตราและคาบสมุทรมลายู
ปลาสะตือ	Chitala lopis	1.5 เมตร	มีสีค่อนข้างคล้ำ มีขนาดค่อนข้างใหญ่	พบได้ในภูมิภาคอินโดจีนจนถึงคาบสมุทรมลายู และประเทศอินโดนีเซีย
ปลากราย	Chitala ornata	1 เมตร	นิยมรับประทานและเลี้ยงเป็นปลาสวยงาม	พบในภูมิภาคอินโดจีน

มีความสำคัญต่อมนุษย์ในแง่ของการเป็นปลาเศรษฐกิจ ซึ่งมีการบริโภคด้วยการปรุงสดและแปรรูปเป็นอาหารประเภทต่าง ๆ เช่น ลูกชิ้น, ทอดมัน หรือห่อหมก และยังนิยมเลี้ยงเป็นปลาสวยงามอีกด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในชนิด C. ornata โดยเฉพาะตัวที่สีกลายเป็นสีเผือกหรือสีที่แปลกออกไปเหมือนสีทองคำขาว เป็นต้น

อนึ่ง ปลาในสกุล Chitala เคยอยู่จัดอยู่ในสกุลเดียวกับ Notopterus โดยถือเป็นสกุลย่อย แต่ปัจจุบันได้แยกออกมาต่างหาก เนื่องจาก ไทสัน โรเบิร์ตส์ นักมีนวิทยาชาวอเมริกันได้ศึกษาและทำการอนุกรมวิธานแยกออกมาในปี ค.ศ. 1992 เพราะมีลักษณะสำคัญที่แตกต่างกัน 3 ประการคือ

1. กระดูกกะโหลกหัวด้านหลังเว้าลึก
2. มุมปากยื่นเลยขอบนัยน์ตา
3. เกล็ดที่หัวมีขนาดเล็กกว่าหรือเท่ากับเกล็ดบนลำตัว ^[6]

ซึ่งปลาที่อยู่ในสกุล Notopterus นี้ก็เหลือเพียงชนิดเดียวเท่านั้น คือ Notopterus notopterus ซึ่งมีขนาดเล็กกว่ามาก และมีส่วนลาดที่สันหลังน้อยกว่า ส่วนหน้ากลมมน อีกทั้งความกว้างของปากก็ไม่ยาวจนเลยลูกตา

ดูเพิ่ม

• ปลาสลาด