อำเภอน้ำพอง

น้ำพอง ตั้งอยู่ในจังหวัดขอนแก่น อดีตเป็นอำเภอที่เคยมีอาณาเขตพื้นที่ขนาดใหญ่ในจังหวัด พื้นที่อำเภอน้ำพองครอบคลุมพื้นที่อำเภอกระนวน^[1][2] อำเภอเขาสวนกวาง^[3] อำเภออุบลรัตน์^[4][5] อำเภอซำสูง จังหวัดขอนแก่น บางส่วนของอำเภอโนนสะอาด^[6] บางส่วนของอำเภอกุมภวาปี^[6] จังหวัดอุดรธานี ในปัจจุบัน ซึ่งแยกการปกครองออกเรื่อยมา และเป็นอำเภอที่มีทั้งถนนมิตรภาพและทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือพาดผ่าน นอกจากนี้ยังเป็นที่ตั้งของโบราณสถานสำคัญอย่างพระธาตุขามแก่นและกู่ประภาชัย

ไฟล์:ป้ายโรงเรียนน้ำพองศึกษา821.jpg

โรงเรียนน้ำพองศึกษา เป็นโรงเรียนมัธยมศึกษาประเภทสหศึกษา สังกัดกรมสามัญศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ

พระธุตังคเจดีย์ วัดถ้ำผาแดงผานิมิต อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น

พระธุตังคเจดีย์ วัดถ้ำผาแดงผานิมิต ตั้งอยู่ที่บ้านดงเย็น ตำบลบัวเงิน อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น

วัดรพระธาตุขามแก่น อำเภอน้ำพอง

พระธาตุขามแก่น ประดิษฐานอยู่ที่วัดเจติยภูมิ บ้านขาม หมู่ที่ 1 ตำบลบ้านขาม อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น เป็นปูชนียสถานสำคัญคู่บ้านคู่เมืองขอนแก่น เป็นเจดีย์ที่สำคัญและเก่าแก่ที่สุดในประวัติศาสตร์เมืองขอนแก่น ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ เป็นที่เคารพบูชาของชาวจังหวัดขอนแก่นและจังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวมถึงประเทศเพื่อนบ้าน ลักษณะเป็นเจดีย์ยอดฉัตรทองคำสูง 19 เมตร มีลักษณะประกอบด้วยฐานบัวคว่ำสองชั้น ลักษณะโค้งขึ้นไปเป็นบัลลังค์ต่อด้วยเรือนธาตุและยอดธาตุ ซึ่งย่อมุมกลีบมะเฟือง จากนั้นจึงเป็นสวนปลียอดและฉัตร

พระธาตุขามแก่น สร้างขึ้นประมาณต้นพุทธศตวรรษที่ 25 ตั้งอยู่ในวัดเจติยภูมิ ตำบลบ้านขาม ตามประวัติโดยย่อกล่าวว่าโมริยกษัตริย์เจ้าเมืองโมรีย์ซึ่งเป็นเมืองอยู่ในอาณาเขตของประเทศกัมพูชา

อำเภอน้ำพอง
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Nam Phong
คำขวัญ:  ลำน้ำพองงามพิลาส องค์พระธาตุนามขามแก่น มากเนืองแน่นโรงงานใหญ่ เลื่องลือไกลสู้จงอาง ตลาดกลางแห่งพืชผล ยลปรางค์กู่ประภาชัย งามวิไลหอรัฐบุรุษ
แผนที่จังหวัดขอนแก่น เน้นอำเภอน้ำพอง
พิกัด: 16°42′10″N 102°51′17″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	ขอนแก่น
พื้นที่
• ทั้งหมด	828.7 ตร.กม. (320.0 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2565)
• ทั้งหมด	112,389 คน
• ความหนาแน่น	135.62 คน/ตร.กม. (351.3 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	40140, 40310 (เฉพาะตำบลม่วงหวาน ตำบลสะอาด และหมู่ที่ 2-8, 13, 15, 16 ตำบลน้ำพอง)
รหัสภูมิศาสตร์	4007
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอน้ำพอง เลขที่ 70 หมู่ที่ 10 ถนนมุขศิริพูล ตำบลวังชัย อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น 40140
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

พระธาตุขามแก่น ตั้งอยู่ที่หมู่ 1 บ้านขาม ตำบลบ้านขาม

ประวัติ

อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น เดิมเป็นหนึ่งใน 5 อำเภอ ของเมืองขอนแก่นในอดีต คืออำเภอเมืองขอนแก่น อำเภอน้ำพอง อำเภอชนบท อำเภอภูเวียง และอำเภอพล เป็นอำเภอที่สำคัญในด้านทิศเหนือของตัวจังหวัดขอนแก่น มีแม่น้ำพองไหลผ่าน ถือเป็นสายเลือดที่หล่อเลี้ยงชาวน้ำพองในการประกอบอาชีพด้านเกษตรกรรม ในอดีตมีการการคมนาคมที่ขนส่งสินค้าตามลำน้ำพอง บริเวณท่าหว้า หมู่ที่ 3 ตำบลน้ำพอง เมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2450 ทางราชการได้ตั้งอำเภอขึ้นโดยแรกเริ่มใช้ชื่อว่า "อำเภอท่าหว้า" มีหลวงผดุงแคว้นประจันทร์ เป็นนายอำเภอคนแรก ต่อมาได้เปลี่ยนชื่ออำเภอเป็น "อำเภอน้ำพอง" ตามสถานที่สำคัญคือแม่น้ำพอง ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2452 เป็นต้นมา

ระหว่างปี พ.ศ. 2478 - 2482 สมัยหลวงศรีนครานุรักษ์เป็นนายอำเภอ ได้พิจารณาเห็นว่าที่ตั้งสถานที่ราชการคับแคบไม่มีทางที่จะขยายได้ ทั้งสถานที่ราชการและบ้านพักราชการชำรุดทรุดโทรม ประกอบกับมีที่ตั้งที่เหมาะสมแก่การบริหารราชการ ใกล้ๆ สถานีรถไฟหนองกุง (สถานีรถไฟน้ำพองในปัจจุบัน) เพื่อสะดวกในการติดต่อราชการกับจังหวัดและอำเภออื่นๆ ควรที่จะมีการย้ายที่ว่าการอำเภอ แต่กระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาเห็นว่าทางรถไฟยังไม่เสร็จเรียบร้อย  จึงให้ระงับการย้ายที่ว่าการอำเภอไว้ก่อน ต่อมาปี พ.ศ. 2489 ร.ต.ท. มุข ประเสริฐวงษ์ ย้ายมาดำรงตำแหน่งนายอำเภอน้ำพอง ประชาชนส่วนใหญ่ต้องการให้ย้ายที่ว่าการอำเภอไปตั้งใกล้ๆ สถานีรถไฟดังกล่าว กระทรวงมหาดไทยจึงอนุมัติให้ย้ายที่ว่าการอำเภอไปตั้งใกล้กับสถานีรถไฟหนองกุง ตำบลวังชัย โดยมีราษฎรบริจาคที่ดินสำหรับใช้เป็นสถานที่ตั้งที่ว่าการอำเภอ

• วันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2464 โอนพื้นที่ตำบลศรีสุขสำราญ อำเภอภูเวียง มาขึ้นกับอำเภอน้ำพอง^[7]
• วันที่ 4 ตุลาคม 2468 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดขอนแก่น และจังหวัดอุดรธานี โดยโอนพื้นที่หมู่บ้านท่าลี่ บ้านดอกจันทน์ บ้านนาทัน ของตำบลบัวเงิน อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น ไปขึ้นกับตำบลตูมใต้ อำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี^[6]
• วันที่ 29 พฤศจิกายน 2479 ยุบตำบลบ้านขาม แล้วโอนพื้นที่หมู่ 13 (ในขณะนั้น) ของตำบลบ้านขาม ไปขึ้นกับตำบลบ้านโนน อำเภอน้ำพอง โอนพื้นที่หมู่ 2,4,6,7,8,9,10 ไปขึ้นกับตำบลบัวใหญ่ อำเภอน้ำพอง และโอนพื้นที่หมู่ 1,16,18,19,20 ไปขึ้นกับตำบลพระลับ อำเภอเมืองขอนแก่น^[8]
• วันที่ 11 กรกฎาคม 2481 ตั้งตำบลโคกสูง แยกออกจากตำบลบ้านดง^[9]
• วันที่ 9 กรกฎาคม 2483 โอนพื้นที่หมู่ 28 (ในขณะนั้น) ของตำบลสาวะถี อำเภอเมืองขอนแก่น มาขึ้นกับตำบลโคกสูง อำเภอน้ำพอง^[10]
• วันที่ 13 สิงหาคม 2483 ตั้งตำบลบ้านขาม แยกออกจากตำบลบัวใหญ่ และโอนพื้นที่หมู่ 16 (ในขณะนั้น) ของตำบลบ้านโนน มาขึ้นกับตำบลบ้านขาม^[11]
• วันที่ 9 กันยายน 2490 โอนพื้นที่หมู่ 16,17,18 (ในขณะนั้น) ของตำบลบัวเงิน ไปตั้งเป็นหมู่ 13,14,15 ของตำบลวังชัย^[12]
• วันที่ 9 ธันวาคม 2490 แยกพื้นที่ตำบลกระนวน และตำบลบ้านโนน จากอำเภอน้ำพอง ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอกระนวน^[1] และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอน้ำพอง
• วันที่ 26 ธันวาคม 2493 โอนพื้นที่หมู่ 5,7 (ในตอนนั้น) จากตำบลบ้านโนน กิ่งอำเภอกระนวน มาตั้งเป็นหมู่ 11,12 ของตำบลบ้านขาม^[13]
• วันที่ 6 มกราคม 2496 ตั้งตำบลเขาสวนกวาง แยกออกจากตำบลสะอาด ตั้งตำบลบ้านฝาง แยกออกจากตำบลบัวเงิน ตั้งตำบลห้วยโจด แยกออกจากตำบลบัวเงิน และตำบลบัวใหญ่ ตั้งตำบลหนองโก แยกออกจากตำบลกระนวน^[14]
• วันที่ 6 ธันวาคม 2498 โอนพื้นที่ตำบลบ้านฝาง และตำบลห้วยโจด อำเภอน้ำพอง ไปขึ้นกับ กิ่งอำเภอกระนวน อำเภอน้ำพอง^[15]
• วันที่ 20 กันยายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลวังชัย ในท้องที่บางส่วนของตำบลวังชัย^[16]
• วันที่ 15 ตุลาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลหนองโก ในท้องที่บางส่วนของตำบลหนองโก^[17]
• วันที่ 17 ธันวาคม 2500 ตั้งตำบลหนองกุงใหญ่ แยกออกจากตำบลหนองโก ตั้งตำบลห้วยยาง แยกออกจากตำบลบ้านฝาง^[18]
• วันที่ 22 กรกฎาคม 2501 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอกระนวน อำเภอน้ำพอง เป็น อำเภอกระนวน^[2]
• วันที่ 23 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลม่วงหวาน แยกออกจากตำบลน้ำพอง^[19]
• วันที่ 24 ธันวาคม 2506 จัดตั้งสุขาภิบาลเขาสวนกวาง ในท้องที่บางส่วนของตำบลเขาสวนกวาง^[20]
• วันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2507 ตั้งตำบลนาคำ แยกออกจากตำบลบ้านดง^[21]
• วันที่ 10 พฤษภาคม 2507 ก่อสร้างเขื่อนอุบลรัตน์^[22][23][24] ในท้องที่อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น
• วันที่ 23 ธันวาคม 2512 จัดตั้งสุขาภิบาลน้ำพอง ในท้องที่หมู่ที่ 2,4,13 ของตำบลม่วงหวาน^[25]
• วันที่ 10 สิงหาคม 2514 จัดตั้งสุขาภิบาลเขื่อนอุบลรัตน์ ในท้องที่บางส่วนของตำบลโคกสูง^[26]
• วันที่ 11 เมษายน 2515 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลม่วงหวาน เป็นตำบลน้ำพอง และเปลี่ยนแปลงชื่อตำบลน้ำพอง เป็นตำบลม่วงหวาน^[27]
• วันที่ 26 กันยายน 2515 ตั้งตำบลดงเมืองแอม แยกออกจากตำบลสะอาด^[28]
• วันที่ 4 กันยายน 2516 ตั้งตำบลนางิ้ว แยกออกจากตำบลเขาสวนกวาง^[29]
• วันที่ 13 สิงหาคม 2517 แยกพื้นที่ตำบลโคกสูง ตำบลนาคำ และตำบลบ้านดง จากอำเภอน้ำพอง ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภออุบลรัตน์^[4] และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอน้ำพอง
• วันที่ 26 สิงหาคม 2518 ตั้งตำบลหนองกุง แยกออกจากตำบลวังชัย^[30]
• วันที่ 14 กันยายน 2519 ตั้งตำบลเขื่อนอุบลรัตน์ แยกออกจากตำบลโคกสูง^[31] ตั้งตำบลท่ากระเสริม แยกออกจากตำบลทรายมูล ตำบลบัวใหญ่ และตำบลบ้านขาม^[32]
• วันที่ - 2521 แยกพื้นที่ตำบลเขาสวนกวาง ตำบลดงเมืองแอม และตำบลนางิ้ว จากอำเภอน้ำพอง ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอเขาสวนกวาง และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอน้ำพอง
• วันที่ 19 กันยายน 2521 ตั้งตำบลพังทุย แยกออกจากตำบลบัวเงิน ตั้งตำบลศรีสุขสำราญ แยกออกจากตำบลนาคำ^[33]
• วันที่ 25 มีนาคม 2522 ยกฐานะจากกิ่งอำเภออุบลรัตน์ อำเภอน้ำพอง เป็น อำเภออุบลรัตน์^[5]
• วันที่ 16 กันยายน 2523 ตั้งตำบลโนนสมบูรณ์ แยกออกจากตำบลนางิ้ว^[34]
• วันที่ 14 มิถุนายน 2526 เปลี่ยนแปลงเขตสุขาภิบาลเขาสวนกวาง เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น^[35]
• วันที่ 16 ตุลาคม 2527 ตั้งตำบลกุดน้ำใส แยกออกจากตำบลม่วงหวาน^[36]
• วันที่ 15 มีนาคม 2528 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอเขาสวนกวาง อำเภอน้ำพอง เป็น อำเภอเขาสวนกวาง^[3]
• วันที่ 14 ตุลาคม 2528 จัดตั้งนิคมสร้างตนเอง ในท้องที่อำเภออุบลรัตน์ อำเภอเขาสวนกวาง และอำเภอน้ำพอง^[37]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลวังชัย และสุขาภิบาลน้ำพอง เป็นเทศบาลตำบลวังชัย และเทศบาลตำบลน้ำพอง ตามลำดับ^[38] ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 30 สิงหาคม 2550 เปลี่ยนแปลงชื่อองค์การบริหารส่วนตำบลน้ำพอง อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลลำน้ำพอง^[39] และจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลลำน้ำพอง ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลลำน้ำพอง^[40]
• วันที่ 2 กันยายน 2550 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลกุดน้ำใส ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลกุดน้ำใส
• วันที่ 18 กรกฎาคม 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลม่วงหวาน ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลม่วงหวาน^[41]
• วันที่ 6 กันยายน 2556 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลสะอาด ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลสะอาด^[42]

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอน้ำพองตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเขาสวนกวาง และอำเภอโนนสะอาด (จังหวัดอุดรธานี)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอกระนวนและอำเภอซำสูง
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอซำสูงและอำเภอเมืองขอนแก่น
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภออุบลรัตน์

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอน้ำพองแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 12 ตำบล 168 หมู่บ้าน ได้แก่

1. น้ำพอง (Nam Phong) 17 หมู่บ้าน 2. วังชัย (Wang Chai) 16 หมู่บ้าน 3. หนองกุง (Nong Kung) 11 หมู่บ้าน 4. บัวใหญ่ (Bua Yai) 17 หมู่บ้าน 5. สะอาด (Sa-at) 14 หมู่บ้าน 6. ม่วงหวาน (Muang Wan) 14 หมู่บ้าน

7. บ้านขาม (Ban Kham) 16 หมู่บ้าน 8. บัวเงิน (Bua Ngoen) 17 หมู่บ้าน 9. ทรายมูล (Sai Mun) 13 หมู่บ้าน 10. ท่ากระเสริม (Tha Krasoem) 10 หมู่บ้าน 11. พังทุย (Phang Thui) 13 หมู่บ้าน 12. กุดน้ำใส (Kut Nam Sai) 10 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอน้ำพองประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 14 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลวังชัย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังชัย เฉพาะหมู่ที่ 10 และบางส่วนของหมู่ที่ 4, 11; และตำบลหนองกุง เฉพาะหมู่ที่ 1 และบางส่วนของหมู่ที่ 10
• เทศบาลตำบลน้ำพอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลน้ำพอง เฉพาะหมู่ที่ 2, 4, 13, 15
• เทศบาลตำบลลำน้ำพอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลน้ำพอง เฉพาะหมู่ที่ 1, 3, 5–12, 14, 16–17
• เทศบาลตำบลกุดน้ำใส ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกุดน้ำใสทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลม่วงหวาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลม่วงหวานทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลสะอาด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสะอาดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังชัย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังชัย เฉพาะหมู่ที่ 1–3, 5–9, 12–16 และบางส่วนของหมู่ที่ 4, 11
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองกุง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองกุง เฉพาะหมู่ที่ 2–9, 11 และบางส่วนของหมู่ที่ 10
• องค์การบริหารส่วนตำบลบัวใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบัวใหญ่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านขาม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านขามทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบัวเงิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบัวเงินทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลทรายมูล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทรายมูลทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลท่ากระเสริม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่ากระเสริมทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลพังทุย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลพังทุยทั้งตำบล

การศึกษา

โรงเรียนมัธยมศึกษา

• โรงเรียนดงมันพิทยาคม
• โรงเรียนน้ำพองพัฒนศึกษา รัชมังคลาภิเษก
• โรงเรียนน้ำพองศึกษา
• โรงเรียนบัวใหญ่พิทยาคม
• โรงเรียนพังทุยพัฒนศึกษา
• โรงเรียนม่วงหวานพัฒนศึกษา
• โรงเรียนลำน้ำพอง
• โรงเรียนโคกสูงประชาสรรพ์ (สังกัด อบจ.ขอนแก่น)
• โรงเรียนพระธาตุขามแก่นพิทยาลัย (สังกัด อบจ.ขอนแก่น)
• โรงเรียนเปรมติณสูลานนท์ (สังกัด อบจ.ขอนแก่น)