ราชวงศ์มหิธรปุระ

ราชวงศ์มหิธรปุระ (ขอม: រាជត្រកូលមហិធរៈបុរៈ ; เรียจฺตระกูลมอหิดเทียปูเรี๊ยะ อักษรโรมัน: "Mahidharapura Daynasty", House of Mahidharapura, Mahidra pura) นักวิชาการบางส่วนเรียกว่า "ราชสกุลมหิธรปุระ" เพราะเชื่อว่ากษัตริย์ที่ลงท้ายพระนาม "วรมัน" อาจมีต้นวงศ์มาจากที่เดียวกัน ราชวงศ์มหิธรปุระสถาปนาโดย พระเจ้าชัยวรรมันที่ 6^[1] เมื่อปี ค.ศ.1080 และเชื่อว่ามีปฐมราชตระกูลคือ พระเจ้าภววรมันที่ 1 แห่งอาณาจักรเจนละ พระเจ้าชัยวรมันที่ 6 เป็นขุนนางปกครองเมืองพิมาย (ปัจจุบันคืออำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา) เชื้อสายราชวงศ์เมืองมหิธรปุระ^[2] เป็นต้นวงศ์ของกษัตริย์อีกหลายพระองค์มีถิ่นฐานอยู่แถบลุ่มแม่น้ำมูล บริเวณปราสาทพนมวัน, ปราสาทพิมาย, ปราสาทพนมรุ้ง และบริเวณเมืองละโว้ โดยส่วนใหญ่แล้วราชวงศ์มหิธรปุระมีฐานอำนาจตั้งแต่เทือกเขาพนมดงรักขึ้นไปทางเหนือ

ราชวงศ์มหิธรปุระ

เขมร: រាជត្រកូលមហិធរៈបុរៈ
พระราชอิสริยยศ	พระเจ้ากรุงขอมเมืองพระนคร
ปกครอง	อาณาจักรพระนคร
บรรพบุรุษ	พระเจ้าหิรัณยวรมัน พระนางหิรัณยลักษมี
จำนวนพระมหากษัตริย์	12 พระองค์
เชื้อพระวงศ์ที่สำคัญ	พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 พระเจ้าชัยวรมันที่ 7
ประมุขพระองค์แรก	พระเจ้าชัยวรรมันที่ 6
ประมุขพระองค์สุดท้าย	พระเจ้าชัยวรมันที่ 9
ช่วงระยะเวลา	ค.ศ. 1080–1336
สถาปนา	ค.ศ. 1080
ล่มสลาย	ค.ศ. 1336
ราชวงศ์ก่อนหน้า	ราชวงศ์ไศเลนทร์
ราชวงศ์ถัดไป	ราชวงศ์ตระซ็อกประแอม
เชื้อชาติ	ขอม
ด ค ก

ราชวงศ์มหิธรปุระมีพระมหากษัตริย์ปกครองอาณาจักรพระนคร จำนวน 11 พระองค์ กษัตริย์พระองค์แรกคือพระเจ้าชัยวรรมันที่ 6 กษัตริย์องค์สุดท้ายคือพระเจ้าชัยวรมันที่ 9 นักวิชาการหลายฝ่ายมีข้อสันนิฐานว่า องค์ต้นราชวงศ์จริง ๆ อาจเป็นชาวอินเดียมากกว่าคนท้องถิ่น เนื่องจากกษัตริย์มีพระนามลงท้าย "วรมัน" ซึ่งตรงกับรายพระนามกษัตริย์ในอินเดียหลายพระองค์ และเคยมีชื่อราชวงศ์วรมัน (Varman dynasty) ปกครองในอินเดียช่วงเวลาเดียวกับ สมัยคุปตะและหลังคุปตะ ทั้งในอินเดียเหนือและอินเดียใต้

เชื้อสายราชวงศ์มหิธรปุระที่ปกครองดินแดนที่ราบสูงอีสานนับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ซึ่งศาสนาได้มีระบบชนชั้นวรรณะค่อนข้างชัดเจน คนธรรมดาไม่น่าจะสถาปณาตนเองขึ้นมามีชนชั้นสูงได้ รวมถึงข้อความในจารึกเมืองพระนครมีคำภาษาสันสกฤตผสมอยู่เป็นจำนวนมาก บางจารึกเป็นภาษาสันสกฤตทั้งหน้า ส่วนในจารึกปราสาทสด๊กก๊อกธมได้บันทึกไว้ว่า ดินแดนในแถบที่ราบสูงล้วนเป็นที่อยู่ของบรรดาพราหมณ์และนักบวช และตรงกับค่านิยมการสร้างปราสาทในอีสานใต้ที่ล้วนสร้างถวายองค์เทพฮินดู ชนชั้นปกครองอาจเป็นชาวอินเดียโบราณมากกว่าชาวพื้นเมือง

จารึกพนมรุ้ง 7

บทความบางส่วนในในศิลาจารึกหลักที่ 7 ของปราสาทพนมรุ้ง ได้กล่าวถึงต้นกำเนิดของราชวงศ์มหิธรปุระไว้ว่า

(บทเริ่มต้นสรรเสริญพระอิศวร) มีพระราชานามว่า "หิรัณยวรมัน" พระองค์มีอำนาจในดินแดนแถบนี้ (อีสานใต้) จนทำให้ดินแดนเจริญรุ่งเรือง พระองค์ตั้งถิ่นฐานอย่างมั่นคงที่เมืองกษิตีนทราคราม (สันนิฐานว่าอยู่ด้านล่างบริเวณเชิงเขาพนมรุ้ง) บรรพบุรุษของพระองค์สืบลงมาจากพระอาทิตย์และพระลักษมี บัวของสกุลวงศ์ของพระองค์สถิติอยู่ที่นั่น จากพระนางหิรัณยลักษมี พระราชา (หิรัณยวรมัน) ได้ให้กำเนิดพระเจาศรีชัยวรมเทพ ดังดวงจันทร์อันกระจางอยู่ในท้องฟ้า จากท่านผู้นี้ (พระนางหิรัณยลักษมี) และพระราชา (หิรัณยวรมัน) ผู้ชํานะโลก ได้ก่อกำเนิดพระราชาอันประเสรฐในบรรดาพระราชาทั้งหลาย คือ ศรีธรณินทรวรมัน และศรียุพราช (ชัยวรมันที่ 6) โอรสองค์พี่และองค์น้องของพระเจ้าศรีชัยวรมัน (ตามลำดับ)

พระเจ้ากษิตีนทราทิตย์ นัดดาผู้มหัศจรรย์และน่าเคารพแห่งพระเจาหิรัณยวรมัน ได้ก่อกำเนิดพระราชาผู้ประเสรฐคือ ศรีสูรยวรมัน (สุริยวรมันที่ 2) จากธิดาของธิดาแห่งหิรัณยลักษมี

(ต่อ) ภูปตินทรลักษมี ถือกำเนิดมาในราชสกุลวงศ์ นางได้รับความนับถือจากบุคคลทั้งหลายว่าเป็นอวตาร (ภวานี) เป็นผู้ที่ประกอบด้วยคุณลักษณะแห่งพระบิดา คือ พระเจ้าศรีสูรยวรมัน (สุริยวรมันที่ 2) นางได้ให้กําเนิดแก่ นเรนทราทิตย์ ผู้คลองแคล่วและเปรียบเสมือนดวงจันทร์สําหรับผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่... (เล่าประวัติการสู้รบยาวหลายบท) และจบด้วยนามผู้จารึกพนมรุ้ง 7 คือ หิรัณยะ ผู้เป็นบุตรของนเรททราทิตย์แห่งพนมรุ้ง

แผนผังราชวงศ์มหิธรปุระ จากจารึกพนมรุ้ง 7

• กษัตริย์ปกครองเมืองพระนคร
  
• รัชทายาท
  
• เจ้าชาย

พระอาทิตย์ (ศรีสุริยะวงศ์)

พระนางลักษมี

พระเจ้าหิรัณยวรมัน แห่งกษิตีนทราคราม

พระนางหิรัณยลักษมี

(2) พระเจ้าธรณีนทรวรมันที่ 1

(1) พระเจ้าชัยวรมันที่ 6

(สิ้นพระชนม์) ศรียุวราช (ยุพราช)

เจ้าหญิงขอม (1)

เจ้าชายขอม (1)

พระเจ้ากษิเตนทราทิตย์ หลานของหิรัณยวรมัน

เจ้าหญิงขอม (2) (นเรนทรลักษมี)

ราชินีขอม

(3) พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2

เจ้าชายขอม (2)

เจ้าหญิงภูปตีนทรลักษมี

นเรนทราทิตย์ ผู้สร้างปราสาทพนมรุ้ง

เจ้าหญิงขอม (3)

หิรัณยะ ผู้สร้างศิลาจารึกพนมรุ้ง 7

รายพระนามกษัตริย์แห่งราชวงศ์มหิธรปุระ ที่ปกครองอาณาจักรพระนคร

ลำดับ	รายพระนามกษัตริย์	ปี	หมายเหตุ
B1	พระเจ้าสุริยวรมันที่ 1	พ.ศ. 1549 - 1593	ราชวงศ์ไศเลนทร์ จากนครศรีธรรมราช เป็นราชวงศ์สั้น ๆ เพียง 3 รัชกาล พ่อ-ลูก สร้างศิลปะบาปวนและพิมาย (ยุคบาปวนและพิมาย)
B2	พระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ 2	พ.ศ. 1593 - 1609
B3	พระเจ้าหรรษวรมันที่ 3	พ.ศ. 1609 - 1623
1	พระเจ้าชัยวรมันที่ 6	พ.ศ. 1623 – 1650	ราชวงศ์มหิธรปุระ พัฒนาศิลปะบาปวน-พิมาย สู่นครวัด (ยุคนครวัด)
2	พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 1	พ.ศ. 1650 – 1656
3	พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2	พ.ศ. 1656 – 1688
4	พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 2	พ.ศ. 1693 – 1703
5	พระเจ้ายโศวรมันที่ 2	พ.ศ. 1703 – 1710
CH	พระเจ้าตรีภูวนาทิตยวรมัน	พ.ศ. 1710 – 1720	ชาวจีน
CP	พระเจ้าชัยอินทรวรมันที่ 4	พ.ศ. 1720 - 1724	กษัตริย์จากอาณาจักรจามปา
6	พระเจ้าชัยวรมันที่ 7	พ.ศ. 1724 – 1761	ราชวงศ์มหิธรปุระ (ยุคบายน)
7	พระเจ้าอินทรวรมันที่ 2	พ.ศ. 1762 – 1786
8	พระเจ้าชัยวรมันที่ 8	พ.ศ. 1786 – 1838
9	พระเจ้าอินทรวรมันที่ 3	พ.ศ. 1838 – 1851
10	พระเจ้าอินทรวรมันที่ 4	พ.ศ. 1851 – 1870
11	พระเจ้าชัยวรมันที่ 9	พ.ศ. 1870 – 1879
T	พระบาทตระซ็อกประแอม (พระเจ้าแตงหวาน)	หลังปี พ.ศ.1879	ราชวงศ์แตงหวาน (องค์ต้นราชสกุลนโรดมและราชสกุลสีสุวัตถิ์)

นอกจากนี้ยังมีเชื้อพระวงศ์อื่น ๆ ที่ถูกอ้างสิทธิ์ เช่น

• กษิเตนทราทิตย์ พระราชบิดาของพระเจ้าสุริยะวรมันที่ 2
• นเรนทราทิตย์ ผู้มีอำนาจอยู่ในเมืองพนมรุ้ง และผู้สร้างปราสาทพนมรุ้ง