ราชการส่วนภูมิภาค (ประเทศไทย)

ราชการส่วนภูมิภาค หมายถึงหน้าที่เดียวราชการของกระทรวง ทบวง กรมต่าง ๆ ซึ่งได้แบ่งแยกออกไปดำเนินการจัดทำตามเขตการปกครอง โดยมีเจ้าหน้าที่ของทางราชการส่วนกลาง ซึ่งได้รับแต่งตั้งออกไปประจำตามเขตการปกครองต่าง ๆ ในส่วนภูมิภาคเพื่อบริหารราชการภายใต้การบังคับบัญชาของราชการส่วนกลางโดยมีการติดต่อกันอย่างใกล้ชิดเพราะถือเป็นเพียงการแบ่งอำนาจการปกครองออกมาจากการบริหารส่วนกลาง การบริหารราชการส่วนภูมิภาคเป็นการบริหารราชการตามหลักการแบ่งอำนาจโดยส่วนกลางแบ่งอำนาจในการบริหารราชการให้แก่ภูมิภาค อันได้แก่จังหวัด มีอำนาจในการดำเนินกิจการในท้องที่แทนการบริหารราชการส่วนกลาง

ลักษณะการแบ่งอำนาจให้แก่การบริหารราชการส่วนภูมิภาค หมายถึง การมอบอำนาจในการตัดสินใจ วินิจฉัย สั่งการให้แก่เจ้าหน้าที่ที่ไปประจำปฏิบัติงานในภูมิภาค เจ้าหน้าที่ในภูมิภาคให้อำนาจบังคับบัญชาของส่วนกลางโดยเฉพาะในเรื่องการแต่งตั้งถอดถอนและงบประมาณซึ่งเป็นผลให้ส่วนภูมิภาคอยู่ในการควบคุมตรวจสอบจากส่วนกลางและส่วนกลางอาจเรียกอำนาจกลับคืนเมื่อใดก็ได้

การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนภูมิภาค

สำนักงานการปฏิรูปที่ดินจังหวัดนครนายก เป็นราชการส่วนภูมิภาคในระดับจังหวัดของสำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม (ส.ป.ก.)

จังหวัด

จังหวัดเป็นหน่วยราชการที่ปกครองส่วนภูมิภาคที่ใหญ่ที่สุด มีฐานะเป็นนิติบุคคลประกอบขึ้นด้วยอำเภอหลายอำเภอหลาย อำเภอ การตั้ง ยุบและเปลี่ยนแปลงเขตจังหวัด ให้ตราเป็นกฎหมายพระราชบัญญัติ ในจังหวัดหนึ่ง ๆ มีผู้ว่าราชการจังหวัดเป็นผู้รับนโยบายและคำสั่งจากนายกรัฐมนตรีในฐานะหัวหน้ารัฐบาล คณะรัฐมนตรี กระทรวง และกรม มาปฏิบัติการให้เหมาะสมกับท้องที่และประชาชนและเป็นผู้บังคับบัญชาสูงสุดในบรรดาข้าราชการฝ่ายบริหารส่วนภูมิภาคในเขตจังหวัดที่รับผิดชอบ อาจจะมีรองผู้ว่าราชการจังหวัดหรือ ผู้ช่วยผู้ว่าราชการจังหวัด ซึ่งสังกัดกระทรวงมหาดไทย ผู้ว่าราชการจังหวัด มีคณะปรึกษาในการบริหารราชการแผ่นดินในจังหวัดนั้นเรียกว่า คณะกรมการจังหวัดประกอบด้วยผู้ว่าราชการจังหวัดเป็นประธาน รองผู้ว่าราชการจังหวัดหนึ่งคนตามที่ผู้ว่าราชการจังหวัดมอบหมาย ปลัดจังหวัด อัยการจังหวัดซึ่งเป็นหัวหน้าที่ทำการอัยการจังหวัด รองผู้บังคับการตำรวจซึ่งทำหน้าที่หัวหน้าตำรวจภูธรจังหวัดหรือผู้กำกับการตำรวจภูธรจังหวัด แล้วแต่กรณีและหัวหน้าส่วนราชการประจำจังหวัดจากกระทรวงและทบวงต่าง ๆ เว้นแต่กระทรวงมหาดไทยซึ่งประจำอยู่ในจังหวัด กระทรวง และทบวงละหนึ่งคนเป็นกรมการจังหวัด และหัวหน้าสำนักงานจังหวัดเป็นกรมการจังหวัดและเลขานุการ ให้แบ่งส่วนราชการของจังหวัด ดังนี้

1. สำนักงานจังหวัด มีหน้าที่เกี่ยวกับราชการทั่วไปและการวางแผนพัฒนาจังหวัดของจังหวัดนั้นมีหัวหน้าสำนักงานจังหวัดเป็นผู้บังคับบัญชาข้าราชการและรับผิดชอบในการปฏิบัติราชการของสำนักงานจังหวัด
2. ส่วนราชการต่าง ๆ ซึ่งกระทรวง ทบวง กรม ได้ตั้งขึ้น มีหน้าที่เกี่ยวกับราชการของกระทรวง ทบวง กรมนั้น ๆ มีหัวหน้าส่วนราชการประจำจังหวัดนั้น ๆ เป็นผู้ปกครองบังคับบัญชารับผิดชอบ

อำเภอ

อำเภอ เป็นหน่วยราชการบริหารส่วนภูมิภาครองจากจังหวัด แต่ไม่มีฐานะเป็นนิติบุคคลเหมือนจังหวัด การจัดตั้ง ยุบเลิกและเปลี่ยนแปลงเขตอำเภอ กระทำได้โดยตราเป็น พระราชกฤษฎีกา มีนายอำเภอเป็นหัวหน้าปกครองบังคับบัญชาข้าราชการในอำเภอ และรับผิดชอบการบริหารราชการของอำเภอ นายอำเภอสังกัดกระทรวงมหาดไทย และให้มีปลัดอำเภอและหัวหน้าส่วนราชการประจำอำเภอซึ่งกระทรวงต่าง ๆ ส่งมาประจำให้ปฏิบัติหน้าที่เป็นผู้ช่วยเหลือ การแบ่งส่วนราชการของอำเภอ มีดังนี้

1. สำนักงานอำเภอ มีหน้าที่เกี่ยวกับราชการทั่วไปของอำเภอนั้น ๆ มีนายอำเภอเป็นผู้ปกครองบังคับบัญชาข้าราชการและรับผิดชอบ
2. ส่วนต่าง ๆ ซึ่งกระทรวง ทบวง กรมได้ตั้งขึ้นในอำเภอนั้น มีหน้าที่เกี่ยวกับราชการของกระทรวง ทบวง กรมนั้น ๆ มีหัวหน้าส่วนราชการประจำอำเภอนั้น ๆ เป็นผู้ปกครองบังคับบัญชารับผิดชอบ

ความสัมพันธ์ระหว่างราชการบริหารส่วนกลางกับส่วนภูมิภาค

ส่วนราชการภูมิภาคสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี และกระทรวง/ทบวง

โครงสร้างความสัมพันธ์ระหว่างราชการบริหารส่วนกลาง กับราชการบริหารส่วนภูมิภาค ในจังหวัด และอำเภอ
ราชการส่วนกลาง		ราชการส่วนภูมิภาค				หมายเหตุ
ส่วนราชการระดับกระทรวง	ส่วนราชการระดับกรม	ส่วนราชการระดับจังหวัด	หัวหน้าส่วนราชการ	ส่วนราชการระดับอำเภอ	หัวหน้าส่วนราชการ
สำนักนายกรัฐมนตรี	กรมประชาสัมพันธ์	สำนักงานประชาสัมพันธ์จังหวัด	ประชาสัมพันธ์จังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงกลาโหม	สำนักงานปลัดกระทรวงกลาโหม	สำนักงานสัสดีจังหวัด	สัสดีจังหวัด (พันเอก)	หน่วยสัสดีอำเภอ	สัสดีอำเภอ
กระทรวงการคลัง	กรมบัญชีกลาง	สำนักงานคลังจังหวัด	คลังจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
กระทรวงการท่องเที่ยว และกีฬา	สำนักงานปลัดกระทรวง การท่องเที่ยวและกีฬา	สำนักงานท่องเที่ยวและกีฬาจังหวัด	ท่องเที่ยวและกีฬาจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงการพัฒนาสังคม และความมั่นคงของมนุษย์	สำนักงานปลัดกระทรวง การพัฒนาสังคม และความมั่นคงของมนุษย์	สำนักงานพัฒนาสังคม และความมั่นคงของมนุษย์จังหวัด	พัฒนาสังคม และความมั่นคงของมนุษย์จังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์	สำนักงานปลัดกระทรวง เกษตรและสหกรณ์	สำนักงานเกษตรและสหกรณ์จังหวัด	เกษตรและสหกรณ์จังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
	กรมประมง	สำนักงานประมงจังหวัด	ประมงจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)	สำนักงานประมงอำเภอ	ประมงอำเภอ (วิชาการ/ชำนาญการ)
	กรมปศุสัตว์	สำนักงานปศุสัตว์จังหวัด	ปศุสัตว์จังหวัด (อำนวยการระดับต้น)	สำนักงานปศุสัตว์อำเภอ	ปศุสัตว์อำเภอ (ทั่วไป/อาวุโส/ วิชาการ/ชำนาญการ)
	กรมส่งเสริมการเกษตร	สำนักงานเกษตรจังหวัด	เกษตรจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)	สำนักงานเกษตรอำเภอ	เกษตรอำเภอ (วิชาการ/ชำนาญการพิเศษ)
	กรมส่งเสริมสหกรณ์	สำนักงานสหกรณ์จังหวัด	สหกรณ์จังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
	สำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม	สำนักงานการปฏิรูปที่ดินจังหวัด	ปฏิรูปที่ดินจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงคมนาคม	กรมการขนส่งทางบก	สำนักงานขนส่งจังหวัด	ขนส่งจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม	สำนักงานปลัดกระทรวง ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม	สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมจังหวัด	ผู้อำนวยการ สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม	สำนักงานสถิติแห่งชาติ	สำนักงานสถิติจังหวัด	สถิติจังหวัด (อำนวยการระดับต้น/สูง)
กระทรวงพลังงาน	สำนักงานปลัดกระทรวงพลังงาน	สำนักงานพลังงานจังหวัด	พลังงานจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงพาณิชย์	สำนักงานปลัดกระทรวงพาณิชย์	สำนักงานพาณิชย์จังหวัด	พาณิชย์จังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงมหาดไทย	สำนักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย	สำนักงานจังหวัด	หัวหน้าสำนักงานจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
	กรมการปกครอง	ที่ทำการปกครองจังหวัด	ปลัดจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)	ที่ทำการปกครองอำเภอ	นายอำเภอ (อำนวยการระดับสูง)
	กรมการพัฒนาชุมชน	สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัด	พัฒนาการจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)	สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอ	พัฒนาการอำเภอ (วิชาการ/ชำนาญการพิเศษ)
	กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น	สำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัด	ท้องถิ่นจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)	สำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นอำเภอ	ท้องถิ่นอำเภอ (วิชาการ/ชำนาญการ)	(โครงสร้างภายใน)
	กรมที่ดิน	สำนักงานที่ดินจังหวัด	เจ้าพนักงานที่ดินจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)	สำนักงานที่ดินอำเภอ	ที่ดินอำเภอ (วิชาการ/ชำนาญการ)
	กรมโยธาธิการและผังเมือง	สำนักงานโยธาธิการ และผังเมืองจังหวัด	โยธาธิการและผังเมืองจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
	กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย	สำนักงานป้องกัน และบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด	หัวหน้าสำนักงานป้องกันและ บรรเทาสาธารณภัยจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงยุติธรรม	สำนักงานปลัดกระทรวงยุติธรรม	สำนักงานยุติธรรมจังหวัด	ผู้อำนวยการ สำนักงานยุติธรรมจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
	กรมคุมประพฤติ	สำนักงานคุมประพฤติจังหวัด	ผู้อำนวยการ สำนักงานคุมประพฤติจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
	กรมราชทัณฑ์	เรือนจำจังหวัด	ผู้บัญชาการเรือนจำจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)	เรือนจำอำเภอ	ผู้บัญชาการเรือนจำอำเภอ
	กรมบังคับคดี	สำนักงานบังคับคดีจังหวัด	ผู้อำนวยการ สำนักงานบังคับคดีจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
กระทรวงแรงงาน	สำนักงานปลัดกระทรวงแรงงาน	สำนักงานแรงงานจังหวัด	แรงงานจังหวัด (อำนวยการระดับต้น/สูง)
	กรมการจัดหางาน	สำนักงานจัดหางานจังหวัด	จัดหางานจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
	กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน	สำนักงานสวัสดิการ และคุ้มครองแรงงานจังหวัด	สวัสดิการ และคุ้มครองแรงงานจังหวัด (อำนวยการระดับต้น/สูง)
	สำนักงานประกันสังคม	สำนักงานประกันสังคมจังหวัด	ประกันสังคมจังหวัด (อำนวยการระดับต้น)
กระทรวงวัฒนธรรม	สำนักงานปลัดกระทรวงวัฒนธรรม	สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัด	วัฒนธรรมจังหวัด (อำนวยการระดับสูง)
กระทรวงสาธารณสุข	สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข	สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด	นายแพทย์สาธารณสุขจังหวัด (ผู้อำนวยการเฉพาะด้าน(แพทย์)) อำนวยการ ระดับสูง	สำนักงานสาธารณสุขอำเภอ	สาธารณสุขอำเภอ (วิชาการ/ชำนาญการพิเศษ) (ทั่วไป/อาวุโส)
กระทรวงอุตสาหกรรม	สำนักงานปลัดกระทรวงอุตสาหกรรม	สำนักงานอุตสาหกรรมจังหวัด	อุตสาหกรรมจังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)
ส่วนราชการไม่สังกัดกระทรวง ทบวง หรือสำนักนายกรัฐมนตรี	สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ	สำนักงานพระพุทธศาสนาจังหวัด	ผู้อำนวยการ สำนักงานพระพุทธศาสนา จังหวัด (อำนวยการระดับสูง/ต้น)

การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนภูมิภาคแบบเฉพาะ

ส่วนราชการของกระทรวงกลาโหมในส่วนภูมิภาค

การบริหารราชการของ กระทรวงกลาโหมในส่วนภูมิภาค เป็นรูปแบบเฉพาะตามพระราชบัญญัติระเบียบราชการกระทรวงกลาโหม พ.ศ. 2551^[1] ซึ่งมิได้กำหนดให้กระทรวงกลาโหมต้องจัดการระเบียบการบริหารส่วนภูมิภาค แต่การจัดส่วนราชการใหม่ตามพระราชกฤษฎีกาแบ่งส่วนราชการและกำหนดหน้าที่ของส่วนราชการกองบัญชาการกองทัพไทย กองทัพบก กองทัพเรือ และกองทัพอากาศ ได้แบ่งส่วนราชการในภูมิภาคดังนี้

• กองบัญชาการกองทัพไทย

หน่วยบัญชาการทหารพัฒนา มีหน้าที่พิจารณาเสนอความเห็นเกี่ยวกับนโยบายวางแผน อำนวยการประสานงาน และดำเนินการ เกี่ยวกับการเสริมสร้างความมั่นคงของชาติ ด้วยการพัฒนาประเทศ และสังคมจิตวิทยาของประเทศ ในท้องถิ่นทุรกันดาร ในพื้นที่กำหนดเพื่อป้องกันอธิปไตย และรักษาความสงบเรียบร้อยของประเทศ รวมทั้งการพัฒนา กำลังพล สำหรับสนับสนุน การพัฒนาประเทศ ตลอดจน ปฏิบัติภารกิจอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ตามที่ ได้รับมอบหมาย โดยแบ่งพื้นที่เป็น

1. สำนักงานพัฒนาภาค 1
2. สำนักงานพัฒนาภาค 2
3. สำนักงานพัฒนาภาค 3
4. สำนักงานพัฒนาภาค 4
5. สำนักงานพัฒนาภาค 5

• กองทัพบก

กองทัพภาค มีหน้าที่ป้องกันอธิปไตย และรักษาความสงบเรียบร้อยของประเทศ ในส่วนภูมิภาค โดยแบ่งส่วนราชการออกเป็น กองพลทหารม้า กองพลพัฒนา กรมทหารปืนใหญ่ หน่วยป้องกันชายแดนและภารกิจพิเศษในพื้นที่ และหน่วยขึ้นตรง เช่น มณฑลทหารบก จังหวัดทหารบก โดยแบ่งพื้นที่เป็น

1. กองทัพภาคที่ 1
2. กองทัพภาคที่ 2
3. กองทัพภาคที่ 3
4. กองทัพภาคที่ 4

• กองทัพเรือ

กองทัพเรือภาค มีหน้าที่ป้องกันอธิปไตย และรักษาความสงบเรียบร้อยของประเทศทางทะเล ในส่วนภูมิภาค โดยแบ่งส่วนราชการออกเป็น หมวดเรือเฉพาะกิจ หมวดบินเฉพาะกิจ และชุดปฏิบัติการพิเศษ โดยแบ่งพื้นที่เป็น

1. กองทัพเรือภาคที่ 1
2. กองทัพเรือภาคที่ 2
3. กองทัพเรือภาคที่ 3

• กองทัพอากาศ

ส่วนกำลังรบ มีหน้าที่ป้องกันอธิปไตย และรักษาความสงบเรียบร้อยของประเทศทางอากาศ โดยแบ่งส่วนราชการออกเป็น กองบิน กรมควบคุมการปฏิบัติทางอากาศ และหน่วยบัญชาการอากาศโยธิน โดยกระจายพื้นที่ทั่วประเทศ

ส่วนราชการของกระทรวงศึกษาธิการในส่วนภูมิภาค

การบริหารราชการของ กระทรวงศึกษาธิการในส่วนภูมิภาค เป็นรูปแบบเฉพาะตามพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ. 2546^[2] ที่กำหนดให้การจัดระเบียบการบริหารราชการแบ่งเป็น บริหารราชการในส่วนกลาง บริหารราชการในเขตพื้นที่การศึกษา และ บริหารราชการในสถานศึกษาของรัฐที่จัดการศึกษาระดับปริญญา ที่เป็นนิติบุคคล

บริหารราชการในเขตพื้นที่การศึกษา มีการจัดระเบียบการบริหารราชการดังนี้

1. สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษา มีหน้าที่ในการจัดการศึกษาระดับอนุบาล และประถมศึกษาให้สอดกับความต้องการของท้องถิ่น และนโยบายการศึกษาของประเทศ
2. สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา มีหน้าที่ในการจัดการศึกษาระดับมัธยมศึกษาให้สอดกับความต้องการของท้องถิ่น และนโยบายการศึกษาของประเทศ

แนวคิดปฏิรูป

ปัจจุบันมีหลายพรรคที่จะใช้ระบบการกระจายอำนาจมาใช้กับระดับจังหวัดแต่มีปัญหาอยู่มากเช่น 1.อาจการเป็นการผูกขาดทางอำนาจให้แก่ผู้มีอิทธิพลสังเกตจากนายกอบจ.ส่วนมากมีหน้าซ้ำๆหรือเครือเดียวกันทั้งๆที่ประชากรส่วนมากแทบไม่รู้จักเลย 2.มีการคดโกงเกิดขึ้นบ่อยจากกรณีอบจ.ลำพูน เนื่องจากระบบบริหารท้องถิ่นมีบางส่วนที่ลูกจ้างและข้าราชการที่เป็นคนเครือเดียวกันรู้จักกันทำให้ช่วยปกปิดได้ต่างจากระบบส่วนกลางที่มีการหมุนเวียนข้าราชการให้ไปหลายๆที่และการฟ้องร้องผู้ที่มีอิทธิพลต่อพื้นที่เป็นอะไรที่เสี่ยงมากๆ 3.ชาวบ้านอาจฟ้องร้องได้ยากเพราะถ้ามีปัญหากับเราผู้มีอิทธิพลอาจมีอันตรายซึ่งส่วนกลางไม่สามารถคุ้มครองได้ทันที 4.อาจมีการใช้กองกำลังท้องถิ่นในทางที่ผิดเช่น อส. ตร. แต่ระบบนี่มีข้อดี 1.ถ้าชาวบ้านได้นายกที่ดีจริงๆจะมีการช่วยเหลือที่ทันท่วงทีไม่ต้องผ่านระบบซับซ้อนของส่วนกลาง 2.จะมีการทราบปัญหาที่แท้จริงของชาวบ้านเพราะเนื่องจากคนในระบบนี่ส่วนใหญ่จะเป็นคนในพื้นที่(ซึ่งตอนนี้ระบบกลางก็มีการใช้อยู่เป็นการคละคนให้มีคนในพื้นที่และจากด้านนอก) 3.ชาวบ้านจะมีความกล้าในการติดต่อส่วนราชการเพราะมีคนในระบบท้องถิ่นนี่มีความเป็นกันเองกับข้าราชการเนื่องจากเป็นคนในพื้นที่จากที่แต่ก่อนชาวบ้านจะมองข้าราชการว่าเป็นสิ่งที่เข้าถึงยาก