Ҳендерсон (ҷазира)

Ҳендерсон (англ. Henderson Island) — ҷазираи марҷонии беодам дар ҷануби уқёнуси Ором, аз соли 1902 он қисми қаламрави бурунмарзии Британияи Кабир дар ҷазираҳои Питкэрн аст (ҳамин тавр, он ба Британияи Кабир тааллуқ дорад, аммо ҷузъи он нест).

Ҳендерсон
англ. Henderson Island
Номида ба шарафи	Ҷеймс Ҳендерсон[d]
Кишвар	Бритониёи Кабир
Воҳиди марзию маъмурӣ	Ҷазираҳои Питкэрн
Минтақаи замонӣ	UTC−8[d]
Ҷойгир аст дар назди обанбори	Уқёнуси Ором
Мавқеият	Ҷазираҳои Питкэрн
Шумораи аҳолӣ	0 тан
Баландӣ аз сатҳи баҳр	33 м
Таърихи кашф	29 январ 1606
Навъи асари бостонӣ	мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО
Дарозӣ	10 км
Бар	5 км
Масоҳат	37,3 км²
Вебгоҳи расмӣ	winthrop.dk/hende…​(англ.)
Меъёри баргузидагии ЮНЕСКО	(vii)[d][1] ва (x)[d][1]
Парвандаҳо дар Викианбор

Ҷуғрофия

Манзара дар ҷазираи Ҳендерсон

Ҳендерсон дар ҷануби уқёнуси Ором 193 км дуртар аз шимолу шарқи ҷазираи Питкэрн ҷойгир аст. Сарчашмаи он атолли баланд аст. Дарозии ҷазира 9,6 км, бараш 5,1 км, масоҳаташ 37,3 км² мебошад. Баландии максималӣ аз сатҳи баҳр 33 м аст, ҷазира барои одамон на он қадар дастрас аст. Дар соли 1988 "Ҳендерсон" аз сабаби он, ки колонияҳои паррандагони нодир ва конҳои фосфат дар он аз ҷониби одамон бетаъсир монданд, мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО эълон карда шуд. Аз се вулқони зериобии Адамс, Янг ва Баунтӣ ба вуҷуд омадаанд, ки аз се ду ҳиссаи соҳили Ҳендерсонро рифҳои ҷавони марҷон иҳота кардаанд ва кӯҳҳои соҳилӣ, ки 15 метр баланд мешаванд, аз массивҳои кӯҳнаи марҷонӣ ба вуҷуд омадаанд. Дар қисми шимолии ҷазира се соҳил мавҷуд аст.

Оҳаксангҳо, ки ҷазираро ташкил медиҳанд, барои кишоварзӣ мувофиқ нестанд. Илова бар ин, онҳо ба нишебиҳои он баромаданро хеле душвор мегардонанд, зеро онҳо кунҷҳои тез доранд ва зери по мерезанд. Дар дохили ҷазира ба таври фаровон бо "гулчаҳои" зиччи буттаҳои хордор, ки ҳамчун ҷои беҳтарин барои лона гузоштани паррандагон хизмат мекунанд, фаро гирифта шудааст. Чаҳор намуди паррандагон дар ҷазира эндемикӣ мебошанд: креки ҷазираи сиёҳ, кабӯтари мевадиҳандаи Ҳендерсон (Ptilinopus insularis), лории Ҳендерсон ва парандаи хушхони Ҳендерсон. Дар ҷазира инчунин макони 63 намуди растанӣ (9 эндемикӣ), 16 намуди морҳо (4 эндемикӣ) ва як намуди шабпаракҳо мавҷуданд. Ҳендерсон қариб аз оби ширин маҳрум аст, аммо дар як ғор дар шимоли ҷазира чашмаи оби ширин дорад.

Таърих

Яке аз асрори ҷазира ғорест, ки чашмае дорад, ки дар он скелетҳои инсон пайдо шудаанд. Гумон меравад, ки инҳо макони дафни полинезиҳои қадим ҳастанд, ки аз галаҷазираи Гамбер ба ҷанубу шарқии Полинезияи Фаронса омадаанд, аммо пайдоиши дақиқи сокинони аввалини ҷазира ҳанӯз муайян карда нашудааст. Онҳо гӯрҳои сершумори дар таркибаш скелетҳои инсонӣ ва инчунин петроглифҳои пурасрор дар сангҳои атроф, танӯрҳои гилин, олоти сангин ва дигар осор гузоштанд, ҳарчанд касе намедонад, ки онҳо аз куҷо ва аз кадом фарҳанг буданд. Тибқи маълумоти археологӣ, одамон дар ҷазира дар асрҳои XII-XV зиндагӣ мекарданд. Сабабҳои нопадид шудани одамон аз ҷазира маълум нест, аммо бовар меравад, ки он ба коҳиши аҳолинишин дар Питкэрн ва атолли Мангарева рабт дорад.

Аввалин аврупоие, ки ҷазираро дидааст, Педро Фернандес Кирос 29 январи 1606 буд. Ӯ ба он номи Сан-Хуан Батиста (Юҳаннои Таъмиддиҳанда, португалӣ: São João Batista) дод. 17 январи соли 1819 ҷазираро аз ҷониби ширкати бритониёии Ост-Индия Геркулес бо сардории капитан Ҳендерсон, ки ҷазира номи ӯро гирифтааст, дубора кашф кард. 2 марти соли 1819 киштии «Элизабет», ки капитани он Ҳенрӣ Кинг буд, дар ҷазира истод. Дастаи ӯ номи киштиро дар дарахт кандакорӣ кард ва чанд сол ҷазира ду ном дошт.

Аз 20 то 27 декабри соли 1820 мусифирони киштии харобшудаи «Эссекс» дар ҷазира буд ва дар ин ҷо бо қаиқҳо шино карда буданд. Се аъзои онҳо (Томас Чаппелл, Сет Вик, Вилям Райт) тасмим гирифтанд, ки дар ҷазира бимонанд, дар ҳоле ки боқимондаи мусофирон ба Амрикои Ҷанубӣ шино карданд. 5 апрели соли 1821 Чаппелл, Вик ва Райт наҷот дода шуданд.

Дар солҳои 1980-ум, соҳибкори амрикоӣ Артур Ратлифф пешниҳод кард, ки ҷазираро бихарад ё иҷора диҳад ва як шаҳраки хурдеро бо хатти ҳавопаймо дар он ташкил кунад. Шӯрои Питкэрн дар моҳи апрели соли 1981 ба ин розӣ шуд, аммо Дафтари корҳои хориҷии Бритониё ва Иттиҳод ба тасмими ҳифзи табиати ҷазира, ки баъдтар ба мероси ҷаҳонӣ табдил ёфт, вето гузошт^[2].

Сокинони Питкэрн соле як маротиба ба ҷазира меоянд, то дарахтони намудҳои "Thespesia populnea" ва "Cordia subcordata"-ро дарав кунанд. Онҳо аз ин дарахтон барои сохтани ҳунарҳо истифода мекунанд, ки як қисми зиёди даромади онҳоро ба даст меоранд^[3].

Дар соли 2017, соҳилҳои Ҳендерсон бо миқдори зиёди партовҳои пластикӣ пур шуда буданд, ки сатҳи олудашавӣ ба 671 адад дар як метри мураббаъро ташкил медиҳад. Ин зичии баландтарини партовҳои берун аз партовгоҳ аст, ки то ҳол расман сабт шудааст. Вазни умумии партов 17,6 тоннаро ташкил медиҳад. Ин аз он сабаб аст, ки ҷазира дар минтақаи ҷараёни уқёнусҳо бо номи «Гардиши ҷанубии Уқёнуси Ором» ҷойгир аст ва дар натиҷа ба ҷои ҷамъшавии партовҳои аз Амрикои Ҷанубӣ шинокунанда ё аз киштиҳои моҳидорӣ партофташуда табдил ёфтааст^[4].

Эзоҳ

1. http://whc.unesco.org/en/list/487
2. History of Henderson Island(англ.)(пайванди дастнорас — таърих). Mark Winthrop. 8 июни 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 августи 2012.
3. M. de L. Brooke; I. Hepburn; R.J. Trevelyan. Henderson Island World Heritage Site Management Plan 2004–2009(англ.) (pdf) 19(пайванди дастнорас — таърих). Foreign and Commonwealth Office (2004). 8 июни 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 июли 2007.
4. 18 тонн мусора на самом отдаленном и необитаемом острове в мире.

Пайвандҳо