Кутаиси

Кутаиси (гурҷӣ: ქუთაისი, номҳои бостонӣ: აია, ქუთაია, ქოითიია, ქოთიაიონი, ქვათათისი — Эия, Кутая, Коитая, Котиаиони, Квататтиси, дар империяи Россия — Кутаис) — яке аз қадимтарин шаҳрҳо ва марказҳои фарҳанги гурҷӣ^[3] . Муҳимтарин маркази таърихӣ ва иқтисодии Гурҷистони Ғарбӣ, маркази маъмурии минтақаи Имеретия.

Кутаиси
гурҷӣ: ქუთაისი русӣ: Кутаис
Парчам Нишон
Кишвар	Гурҷистон
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис	тақрибан асри III то м.
Масоҳат	67,7 км²
Баландӣ	120 м
Вақти минтақавӣ	UTC+4
Аҳолӣ
Аҳолӣ	▼129 305 тан (2022)[1]
Шиносаҳои ададӣ
Коди телефон	(431)
Нишонаи почта	4600–4699[2]
Вебгоҳи расмӣ​(гурҷ.)
Парвандаҳо дар Викианбор

Кутаисиро шаҳри май ва садбаргҳо (гурҷӣ: სავარდო და სამაისო) меноманд. 2 май зиёда аз сад сол пай дар пай ҳамчун Рӯзи шаҳр — кутайсоба таҷлил карда мешавад.

Ҷуғрофия

Дар ду соҳили дарёи Риони, дар баландии 125-300 м аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Фурудгоҳи Байналмилалии Копитнарӣ дар 22 км ҷанубу ғарби шаҳр ҷойгир аст. Масофа то Тбилиси — 220 км, то Поти — 100 км, то Батуми — 150 км, то Сухуми — 200 км, то Зугдиди — 100 км.

Этимология

Номи шаҳр аз калимаи гурҷии ქვა — " санг " сарчашма мегирад, зеро дар замонҳои қадим танҳо шимоли дарёи Риони пурсокин буд (ки ин ба иқтибоси аз Прокопияи Қайсария зер мувофиқ аст), ки санглох буд.

Мувофиқи нусхаи дигар, ин ном аз калимаи абхозии қыҭа — «деҳа» омадааст^[4].

Таърих

Кофтуковҳои археологӣ нишон медиҳанд, ки Кутаиси дар асрҳои 6-5 то милод таъсис ёфтааст^[5]. Таърихи ҳуҷҷатии Кутаиси аз асри 3 то милод оғоз меёбад, вақте ки, он дар Аргонавтикаи Аполлон Родосский "китоби 2, 398-402" меояд^[6].

Дар замонҳои қадим, мувофиқи маълумоти бисёр муаррихон ва нависандагони қадим, аз ҷумла дар бораи онҳое, ки дар боло номбар шуданд, Кутаиси пойтахти салтанати Колхида, яъне колхҳо - гурҷиёни қадим буд. Аз асрҳои 8-13 Кутаиси пойтахти Салтанати Абхозистон буд. Дар солҳои 1760 онро туркҳо забт карданд ва аз ҷониби артиши Русия дар 1770 озод карда шуд.

Соли 1810 он ба империяи Россия ҳамроҳ карда шуд, аз соли 1811 то 1840 маркази вилояти Имеретия буд. Аз соли 1846 то 1917 — маркази губернияи Кутаиси.

Дар давоми солҳои Ҳокимияти Шӯравӣ, он дуввумин маркази муҳими саноатии Гурҷистон буд. Онҷо сохта шуданд: заводҳои мошинсозӣ, тракторсозӣ, литопон, электромеханикӣ ва ғайра. Бюрои махсуси конструктории Кутаиси (СКБ Проектприбор, 1960-1990) сарвари ташкилоти Вазорати асбобҳои СССР оид ба андозагирии намӣ ва вискозиметрия мебошад. Пас аз пошхӯрии СССР оғози бӯҳрони иқтисодӣ боиси баста шудани бисёр корхонаҳои шаҳр гардид.

Дар моҳи октябри соли 1993, ҳангоми ҷанги шаҳрвандӣ дар Гурҷистонзвиадистҳо ба Кутаиси ҳамла карданд, ки суқути он ба звиадистон ба Тбилиси роҳ кушод; ҷангҳо дар наздикии шаҳр буданд^[7]. Пас аз як ҳамлаи номуваффақ ба шаҳри Тсхалтубо, воқеъ дар 8-километрии Кутаиси, ҳамлаи зидди нерӯҳои ҳукуматӣ оғоз ёфт, ки бо шикасти ниҳоии звиадистон ва марги Гамсахурдиа анҷом ёфт. Дар солҳои 2008-2012 дар Кутаиси биноҳои парлумон ва ҳукумати Гурҷистон сохта шуданд. Тирамоҳи соли 2012 парлумони Гурҷистон ба Кутаиси кӯчид, аммо моҳи декабри соли 2018 қарор шуд, ки парлумон ба пойтахти Гурҷистон баргардонида шавад.^[8] Бинои парлумон, ки барои сохтани он Ёдбуди шарафи ҳарбӣ хароб карда шуд, қарор шуд, ки ба Вазорати корҳои дохилии Гурҷистон барои академия дода шавад.^[9]

Таркиби динӣ

То соли 1863 дар шаҳр 1813 масеҳии православӣ, 570 пайрави калисои арманӣ, 725 католик, 1290 яҳудӣ ва 31 мусулмон зиндагӣ мекарданд.  Он замонҳо шаҳр 5 ибодатхонаи православӣ ва 1 арманӣ, 1 калисои католикӣ (ҳоло Гурҷистон) ва 1 канисаи яҳудӣ дошт^[10]

Аҳолӣ

Аҳолии шаҳр ва мунисипалитет то 1 январи соли 2020 135201 нафарро ташкил дод^{[11] [12]}, то 1 январи соли 2014 - 147.000 нафар ^[13], то 1 январи соли 2005 - 184.500 нафар ^[14], 2002 — 186,000 нафар, то моҳи январи соли 1989 — 234,870 нафар ^[15].

Таркиби этникӣ мувофиқи барӯйхатгирии соли 2002 [16] [17] Гурҷиҳо 181,465 97,6% Русҳо 2223 1.2% Арманиҳо 613 0.3% Украинҳо 293 0.1% Осетинҳо 245 0.1% Озарбойҷониҳо 132 0.1% Юнониҳо 127 0.1% дигарон 861 0,5% Ҷамъ 185,965 100.0 %

2

Таркиби этникӣ мувофиқи барӯйхатгирии соли 2014[18] Гурҷиҳо 146,153 99.00% Русҳо 533 0.36% Украинҳо 151 0.10% Арманиҳо 127 0.09% Ҷӯгиҳои 101 0,07% Ашуриён 75 0,05% Юнониҳо 66 0.04% Яҳудиён 60 0.04% Озарбойҷониҳо 54 0.04% Осетинҳо 51 0.03% Абхозҳо 13 0.01% дигарон 251 0.17% Ҷамъ 147,635 100.00%

Нақлиёт

Ҳоло нақлиёти асосӣ дар Кутаиси таксиҳои маршруткавӣ мебошанд. Инчунин автобуси шаҳрӣ низ ҳаст (автобусҳои Steyr SL11 HUA280, Neoplan N407, Gräf & Stift, Neoplan N4007NF ва ғайра истифода мешаванд). Ду истгоҳи роҳи оҳан Кутаисиро бо Гурҷистони Ғарбӣ ва Шарқӣ мепайвандад. Инчунин дар наздикии шаҳр фурудгоҳи байналмилалии Копитнари ҷойгир аст, ки дар охири соли 2012 таҷдид ва боз карда шуд^[19].

То соли 2009 дар шаҳр системаи троллейбус мавҷуд буд.

Фарҳанг

Дар шаҳр театри драмавӣ аз охири асри 19 амал мекунад, моҳи декабри соли 1969 театри опера ва балети ба номи М. Баланчивадзе кушода шуд^[20].

Раҳбарон

• Нугзар Палиани (2002—2004)
• Георгий Георгадзе (2004—2005, и. в.)
• Бесо Гулодрава (2005)
• Георгий Чоговадзе (2005—2006, и. в.)
• Бакур Баланчивадзе (2006—2007)
• Нико Качкачишвили (2007, и. в.)
• Нугзар Шамугия (2007—2009)
• Гия Тевдорадзе (2009—2012)
• Бесик Брегадзе (2012—2013)
• Дмитрий Копалиани (2013)
• Нико Качкачишвили (2013, и. в.)
• Шота Мургулия (2013—2017)
• Георгий Чигвария (с 2017)

Галерея

• 
  Қалъаи Укимериони
• 
  Намоиши моҳвора
• 
  Кутаиси
• 
  Кӯча дар Кутаиси

Эзоҳ

1. http://pop-stat.mashke.org/georgia-cities.htm
2. Почта Грузии — 1805.
3. СТАТУС АБХАЗИИ В СОСТАВЕ ГРУЗИИ: К ИСТОРИИ ВОПРОСА
4. Гулия Д. И. История Абхазии. — Тифлис: Изд. Наркомпроса С.С.Р. Абхазии (3-я типография Полиграфтреста ВСНХ Грузии), 1925. — Т. I. — С. 64. — 340 с. — 1 000 экз.
5. Gela Gamkrelidze. Researches in Iberia-Colchology. Edited by David Braiind (Prof, of University of Exeter (UK)) // Olar Lordkipanidze Center of Archaeology of Georgian National Museum. P. 43 «According to the data on archaeological excavations on the Gabashvili, Dateshidze and Ukimerioni hills in Kutaisi, an urban-type settlement of the 6-5 cent. BC was found to be concentrated»
6. Аполлоний Родосский. «Аргонавтика» = Ἀργοναυτικά / Перевод Н. А. Чистяковой. — М.: Науч.-изд. центр «Ладомир»: «Наука», 2001. — 237 с. — («Литературные памятники»). — 2 500 экз. — ISBN 5-86218-288-8.
7. Камышев Д. Ситуация в Грузии. Сторонники грузинского экс-президента штурмуют Кутаиси(рус.) // «Коммерсантъ» : газета. — 1993. — 21 октября (№ 202).
8. Валерий Октябрёв. Парламент Грузии возвращается из Кутаиси в столицу(рус.). «Парламентская газета» (6 Декабри 2018). 1 июни 2020 санҷида шуд.
9. Парламент Грузии вернут в Тбилиси(рус.). ИА Regnum (22 сентябри 2018). 1 июни 2020 санҷида шуд.
10. Семёнов П. П. Кутаис // Гeогpaфичeско-cтaтиcтичecкий cлoваpь Рoccийcкой Импepии. Том II. — СПб: Тип. В. Безобразова и Комп., 1865. — С. 881. — 898 с.
11. Population as of 1 January by cities and boroughs(англ.) (xlsx). Geostat official website. — Численность населения Грузии с разбивкой по городам и районам на начало января 2015—2020 гг.. 4 май 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 14 октябри 2020.
12. Population and Demography / Population. Population as of 1 January(англ.). Geostat official website. 2 июни 2020 санҷида шуд.
13. Statistical Yearbook Of Georgia, 2014(англ.). Geostat official website(пайванди дастнорас — таърих). 4 июни 2016 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 апрели 2016.
14. 01. Population by municipalities for the beginning of the year(англ.) (xls). Geostat official website(пайванди дастнорас — таърих). — Численность населения муниципалитетов и краёв Грузии на начало года в 2000—2016 гг.. 29 апрели 2016 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 июни 2016.
15. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу(рус.). Демоскоп Weekly. 2 июни 2020 санҷида шуд. Демоскоп
16. Georgia Census 2002: Ethnic group by major administrative-territorial units(пайванди дастнорас — таърих). State Departments of Statistics of Georgia. 11 октябри 2007 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 августи 2011.
17. Georgia ethnic 2002(англ.). pop-stat.mashke.org(пайванди дастнорас — таърих). 2 июни 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 23 ноябри 2011.
18. Ethnic composition of Georgia 2014(англ.). pop-stat.mashke.org. — Национальный состав населения Грузии, его регионов и населённых пунктов по переписи населения 2014 года. 2 июни 2020 санҷида шуд.
19. Саакашвили: Через год между Грузией и Европой будет установлен безвизовый режим(рус.). Грузия Online (27 сентябри 2012). 2 июни 2020 санҷида шуд.
20. Мосешвили Ю. В. Два больших дебюта(рус.) // «Советская культура» : газета. — 1970. — 6 января.