From Wikipedia, the free encyclopedia
Шайх Муҷибурраҳмон ё Муҷибурраҳмон (банголӣ: মুজিবুর রহমান, 17 март 1920[1][2][3][…], Тонгипара[d], президенсии Бенгол[d], Роҷи Бритониё — 15 август 1975[2][3][4][…], Дакка) — арбоби сиёсӣ ва давлатии Покистон ва Банглодеш, аввалин президент ва сарвазири Банглодеш.
| банголӣ: শেখ মুজিবুর রহমান | |
 | |
 4-умин Президенти Банглодеш
|
|
| 25 январ — 15 августи 1975 | |
| Пешгузашта | Муҳаммад Муҳаммадулло |
| Ҷонишин | Хундакар Муштоқ Аҳмад |
|
2-умин сарвазири Банглодеш
|
|
| 13 январи 1972 — 26 январи 1975 | |
| Пешгузашта | Тоҷиддин Аҳмад |
| Ҷонишин | Мансур Алӣ |
| 10 январи 1971 — 12 январи 1972 | |
| Пешгузашта | вазифа таъсис ёфт |
| Ҷонишин | Чоудҳурӣ Абусаид |
| Таваллуд |
17 март 1920[1][2][3][…] |
| Даргузашт |
15 август 1975[2][3][4][…] (55 сол) |
| Мадфан | |
| Падар | Sheikh Lutfar Rahman[d] |
| Модар | Sheikh Sayera Khatun[d] |
| Ҳамсар | Шайх Фазилатуннеса Муҷиб[d] |
| Фарзандон | Шайх Ҳасина, Sheikh Kamal[d], Sheikh Russel[d], Sheikh Rehana[d] ва Sheikh Jamal[d] |
| Ҳизб | |
| Таҳсилот | |
| Эътиқод | суннӣ[5] |
| Соядаст |
 |
| Ҷоизаҳо |
 |
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Дар деҳаи Тонгипараи Банголаи шарқӣ дар оилаи мусулмон таваллуд шудааст. Падараш дар суди шаҳрвандии Гопалганҷ кор мекард. Вай дар мактаби миссионерӣ ва коллеҷи Исломия таҳсил кардааст (соли 1947 хатм кардааст).
Ҳангоми донишҷӯӣ дар Ҳиндустон ӯ ба фаъолияти сиёсӣ таваҷҷуҳ зоҳир кард ва ба ҳаракати истиқлоли Покистон пайваст. Вай фаъоли Лигаи вилоятии мусалмонониаБеогалия ва аз соли 1943 узви Шӯрои Лигаи мусалмонони Ҳиндустон буд. Дар соли 1946 вай дабири кулли иттиҳодияи донишҷӯёни Коллеҷи Ислом интихоб шуд ва инчунин аз Лигаи мусалмонон ба парлумони музофоти Фаридпур интихоб шуд.
Соли 1947 вай ба ватани худ дар Покистони Шарқӣ баргашт, дар Донишгоҳи Дакка ҳуқуқшиносиро омӯхт (вайро дар аввали соли 1949 бо иттиҳоми «ташвиқ ва ташвиқз коргарон» бар зидди бепарвоии роҳбарияти донишгоҳ ба талабҳои қонунии онҳо ихроҷ карданд). Соли 1948 ӯ яке аз ташкилотчиёни Лигаи донишҷӯёни мусалмони Покистони Шарқӣ буд. Дар соли 1949, ӯ ба таъсиси ҳизби Авами Лига (Лигаи Халқӣ) дар Покистони Шарқӣ (вай яке аз котибон интихоб шуд) ҳамчун вазни муқобил ба Лигаи Мусалмонон кумак кард, ки нисбати вилояти зодгоҳаш бо аҳолии Бангола роҳи табъизомезро пеш гирифт. Дере нагузашта вай ба зиндон афтод. Дар солҳои 1953—1966 — Котиби генералии «Лигаи Авамӣ» -и Покистони Шарқӣ. Дар соли 1954 вай аз ҳизби оппозисиюни Фронт узви маҷлиси қонунгузори вилоят интихоб шуд ва вазири кишоварзӣ шуд, аммо ба зудӣ аз мандати вакилӣ ва вазифаи вазирӣ даст кашид, то диққати худро ба кори ҳизбӣ ҷалб кунад. Дар солҳои 1956—1957 ӯ вазири саноат, савдо, меҳнат, мубориза бо коррупсия ва кумак ба деҳот буд. Пас аз таъсиси диктатураи ҳарбӣ дар кишвар дар соли 1958 зидди Муҳаммад Айюбхон ҳамчун раҳбари харизматикии оппозисиюн баромад кард ва солҳои 1958—1961, 1962 ва 1966—1969 зиндонӣ шуд. Ҳар дафъа вай зери фишори афкори умум озод карда мешуд.
Дар миёнаҳои солҳои 60-ум, ӯ барои барқарор ва таҳкими Лигаи Авами кор кард. Соли 1966 вай раиси ҳизб интихоб шуд ва аз ҷониби ҳукумати Покистон бо иттиҳоми барангехтани ҷудоихоҳӣ боздошт шуд. Ҳамзамон ӯ барномаи машҳури Шаш нуқтаи худро эълон кард ва онро «Хартияи наҷоти мо (банголӣ)» номид, ки ба рушди худидоракунии Покистони Шарқӣ равона шуда буд. Бо назардошти бартарии возеҳи қисми ғарбии кишвар, ин барнома фавран диққати тамоми халқро ба худ ҷалб кард. Ҳарчанд унсурҳои муҳофизакор дар ҳама ҳизбҳои сиёсӣ ӯро бо душманӣ қабул карданд, аммо вай фавран донишҷӯён ва ҷавононро ба худ ҷалб кард. Ба ӯ номи бангол. বঙ্গবন্ধু («Бангабанду», «Дӯсти банголӣ») дода шуд. Ҳангоми муҳлати дуввуми зиндон, нуфузи ӯ ба дараҷае афзоиш ёфт, ки дар аввали соли 1969 барои дастгирии ӯ шӯриши азим сар зад ва маъмурияти Аюбхон маҷбур шуд, ки ӯро 22 феврали соли 1969 раҳо кунад. Банголиҳо ӯро ҳамчун пешвои худ медиданд, ки аз 23 соли ҳукмронии Покистон дар Бенгалияи Шарқӣ 12 солро барои эътиқоди худ дар зиндон гузарондааст.
Дар соли 1969, фелдмаршал Аюбхон истеъфо дод ва қудратро ба генерал Яҳёхон супурд, ки интихоботи умумиро моҳи декабри соли 1970 таъйин кард. Лигаи Авами ошкоро бо шиори автономия барои Покистони Шарқӣ ва бо аксарияти мутлақ дар Маҷлиси қонунгузории он баромад, бузургтарин фраксияи парлумонӣ шуд. Аммо ифтитоҳи иҷлосияи парлумониро президент Яҳёхон ба таъхир андохт, натиҷаҳои интихобот лағв шуданд ва Муҷибурраҳмон маъракаи саркашии нофармонии шаҳрвандиро оғоз намуда, 2 мартро Рӯзи истиқлоли Покистони Шарқӣ эълон кард. Ҳангоми радди ҳамкорӣ (2-25 марти 1971) тамоми қудрати шаҳрвандӣ дар Покистони Шарқӣ таҳти назорати М. Раҳмон буд, ки воқеан сардори ҳукумати музофот шуд,
Аз 16 март дар Дакка гуфтушуниди номуваффақ байни роҳбарияти Покистон бо сарварии Яҳёхон ва роҳбарони Покистони Шарқӣ бо сардории Муҷибурраҳмон гузаштанд. 25 март нерӯҳои Покистон ба ин ҳодисаҳо дахолат карданд, репрессияҳои азим оғоз шуданд, М. Раҳмонро дубора дастгир карда, ба Покистони Ғарбӣ фиристоданд, ки дар он ҷо вай барои исён ва ташвиқи исён дар назди додгоҳ қарор гирифт.
10 апрел вайро ғоибона раиси ҳукумати Покистони Шарқӣ ва фармондеҳи олии қувваҳои мусаллаҳ эълон карданд. Дар ин кишвар ҷанги хунини шаҳрвандӣ оғоз ёфт, ки дар он тибқи маълумотҳои гуногун аз 200 ҳазор то 3 миллион нафар ҳалок шуданд, 8 миллион нафари дигар гуреза шуданд. То моҳи декабр тарафдорони истиқлол (бо ёрии фаъоли нерӯҳои Ҳиндустон) артиши Покистонро, ки тақрибан танҳо зодагони музофотҳои Покистони ғарбӣ буданд, мағлуб карданд. Пас аз имзои таслими нерӯҳои Покистон дар Бенгали Шарқӣ дар 16 декабри соли 1971, Муҷибурраҳмон аз зиндони Покистон озод шуд ва 10 январи соли 1972 тавассути Лондон ба Дакка расид.
Ҳукумат маҷбур буд, ки мушкилоти бешумори як кишвари ҷангзадаро аз сифр оғоз кунад. Кумаки беруна аз ҷониби Ҳиндустон, Чин ва СССР расонида шуд (алахусус миначӯёни Экспедитсияи 12-уми махсуси нерӯи баҳрии СССР бо роҳбарии контр-адмирал Сергей Зуенко ҷойҳои обиро аз минаҳо тоза карданд)[6].
12 январи соли 1972 вай сарвазири ҳукумати Ҷумҳурии Мустақили Халқии Бангладеш шуд. Ҳукумат барномаи васеи ислоҳоти пешрафтаи иҷтимоию иқтисодиро муайян кард, дар соҳаи сиёсати хориҷӣ принсипҳои ба блокҳо ҳамроҳ нашудан ва рушди дӯстӣ ва ҳамкориро бо ҳамаи давлатҳои сулҳпарвар эълон кард. Принсипҳои асосӣ «миллатгароӣ, дунявият, демократия ва сотсиализм» эълон карда шуданд.
1-5 марти соли 1972 ӯ ба СССР сафари расмӣ кард (2 март ӯ Созишномаи ҳамкориҳои иқтисодӣ ва техникӣ дар сохтмони иншооти саноатӣ ва дигар объектҳои соҳаҳои иқтисод ва Созишномаи кумак ба мардуми Бангладеш дар барқарорсозии ҳаётро имзо кард Соҳаҳои иқтисодиёт), моҳи апрели соли 1974 барои табобат ба СССР омада буд.
Ислоҳоти замин гузаронида шуд, мушкилоти 10 миллион гуреза ҳал шуд, артиши нав ташкил ёфт ва гуруснагӣ пешгирӣ карда шуд. Дар интихоботи умумии соли 1973, Лигаи Авами 73 % овозҳоро ба даст овард, дар ҳоле ки ҳизбҳои сотсиалистӣ ва коммунистии бо он иттифоқбаранда 7 % ва 4 % овозҳоро ба даст оварданд. Ҳукумат барномаҳои давлатиро оид ба тавсеаи таҳсилоти ибтидоӣ, санитария, ғизо, тандурустӣ, таъминоти об ва барқ дар саросари кишвар қабул кардааст. Дар нақшаи панҷсола, ки соли 1973 қабул шудааст, маблағгузории мақсадноки давлатӣ ба соҳаи кишоварзӣ, инфрасохтори деҳот, сохтмон ва саноати маҳаллӣ пешбинӣ шудааст.
Бо вуҷуди сиёсати эъломшудаи дунявият, дар кишвар Академияи исломии илоҳӣ, ки барои пуштибонӣ аз нерӯҳои тарафдори Покистон мамнӯъ буд, кушода шуд; бо дархости гурӯҳҳои исломӣ истеҳсол ва фурӯши машрубот ва қимор манъ карда шуд. Дар баромадҳо ва суханрониҳои оммавӣ, ӯ Муҷибурраҳмон ҳарчи бештар аз табрикоти исломӣ, шиор ва истинод ба арзишҳои исломӣ истифода мекард.[7]…
Тобистони соли 1974, муссонҳо ва обхезиҳо ба зироатҳои шолӣ зарари ҷиддӣ расонданд (80 % ҳосили тобистона ва зироатҳои ҳосили асосии зимистон кушта шуданд, мувофиқи маълумоти расмӣ, 40 % истеҳсоли солонаи хӯрокворӣ нобуд карда шуд) ва гуруснагии азим омад. Норасоии ғизо ва афзоиши шадиди нархи ҷаҳонии нафт, инчунин ба болоравии назарраси таваррум (инфлятсия) оварда расониданд. Обрӯи роҳбарияти кишвар паст шуд, ки дар якҷоягӣ бо айбдоркунии хешутаборбозӣ ва фасод, эътибори сарвазирро паст зад.
Тибқи тағиротҳои конститутсионӣ, ки 25 январи соли 1975 қабул шуд, системаи демократии парлумонӣ бо ҳукумати президентӣ ва гузариш ба низоми якҳизбӣ бо роҳбарии эътилофи навтаъсиси сиёсии «БАКСАЛ» иваз карда шуд, ки ба он ҳамаи ҳизбҳои ҷонибдори ҳукумат шомил буданд, аз ҷумла «Лигаи Авами», ҳизбҳои сотсиалистӣ, коммунистӣ ва халқӣ. М. Раҳмон президент шуд, ваколатҳои фавқулодда гирифт ва зарурати «инқилоби дуюм» -ро барои хотима бахшидан ба коррупсия ва терроризм эълон кард. Хоҳиши сарвазир барои ташкили режими авторитарӣ норозигии баъзе афсаронро шадидтар кард, ки боиси табаддулоти хунин гардид.
Майорҳо Сайид Форуқ Раҳмон, Абдуррашид, Шарфул Ҳақ (Далим), Раҷа Аҳмад ва А. К. М. Раҷа Аҳмад, ҳама намояндагони артиши Бангладеш ва собиқадорони ҷанги озодӣ (мукти-баҳини), ташкилотчиёни фитна ҳисобида мешаванд. Вазири савдо ва узви кумитаи иҷроияи ҳизби ҳокими БАКСАЛ Хундакар Муштак Аҳмад, аз рӯи як қатор маълумоти мустақим ва ғайримустақим, аз омодагии табаддулот хабардор буд[8].
Сардори нерӯҳои мусаллаҳ генерал Шафиуллоҳ ва ситоди хадамоти иктишофӣ ва амнияти полиси халқии Ракши Баҳинӣ аз нақшаи омодашуда комилан бехабар буданд.
Фитнагарон ба 4 гурӯҳ тақсим карда шуданд, ки яке аз онҳо бо фармони майор Ҳуд ба хонаи сарвазир ҳамла кард. Взводи посбонон муқовимат нишон надод. Писари М.Раҳмон Камол, як афсари артиш ва сардори амнияти М.Раҳмон полковник Ҷамолуддин Аҳмад фавран парронда шуд. Сарвазирро дар зинапояи байни ошёнаҳо гирифтанд ва хоҳиш карданд, ки истеъфо диҳад ва барои мулоҳиза фурсат диҳад. Вай сардори нави иктишофи артиш полковник Ҷамилро, ки ба зудӣ ба иморат расид, даъват кард ва ба сарбозон фармон дод, ки ба казарма баргарданд ва дар назди дарвоза кушта шуданд. М.Раҳмон аз рафтан бо путчистҳо саркашӣ кард ва дар зинапоя ҳадафи тир қарор гирифт. Дар пайи ин, ҳамаи аъзои оила кушта шуданд: ҳамсари сарвазир Бегум Фазилатуннес, писарон Ҷамол ва Рассели 10-сола, бародар Абу Носир, келинҳо, набера, ҷиян ва зан, инчунин меҳмонони тасодуфӣ ва хизматчиён — ҳамагӣ 20 нафар. Танҳо ду духтари президент Ҳасина ва Реҳана, ки дар хориҷа (дар Олмон) буданд, зинда монданд.
Гурӯҳи дуюм ба хона ҳамла карда, дар он ҷо Фазлул Ҳака Монӣ, ҷияни М.Раҳмон ва пешвои бонуфузи Лигаи Авамӣ ва БАКСАЛ-ро бо ҳамсари ҳомилааш парронд. Сеюм Абдурабрабӣ Серниабат, шавҳари хоҳари М.Раҳмон (ва вазири кишоварзӣ) -ро ҳамроҳ бо 13 узви оилааш парронд. Гурӯҳи чорум ба қароргоҳи нерӯҳои амниятӣ ҳамла карданд ва пас аз ҷанге, ки 11 нафарро кушт, онро забт карданд.
Афсароне, ки дар табаддулот ва репрессияҳо алайҳи ҷонибдорони ҳукумати собиқ иштирок доштанд, якбора 2-3 рутба баланд бардоштанд (аз ҷумла ташкилкунандаи табаддулот Сайид Фарук Раҳмон, аз майор полковник шуд), қотилони М. Раҳмон аз таъқибот иммунитет гирифт ва чаҳор ҷонибдори ӯ дар ҳукумат — ноиби собиқи президент Саид Назрул Ислом, нахуствазири нахустини кишвар, вазири собиқи молия Тоҷуддин Аҳмад, вазири собиқи саноат A. H. M. Камаруззамон ва сарвазири собиқ Мансур Алӣ — дар Зиндонҳои марказии Дакка монда шуданд (3 ноябри соли 1975, онҳо дар он ҷо ҳадафи тир қарор гирифтанд). Ба духтарони М.Раҳмон Ба ватан баргаштан манъ карда шуд.
Дар соли 1998, пас аз пирӯзӣ дар интихоботи «Лигаи Авамӣ» таҳти сарварии духтари М.Раҳмон Ҳасина Вазед, ки ба кишвар баргашт, 15 нафар дар ин ҷиноят гунаҳкор дониста шуданд ва ба қатл маҳкум шуданд. Дар соли 2001, Суди олии Бангладеш се нафари онҳоро сафед кард ва воқеан ин ҷараёнро ях кард (ҳукумати Халида Зиё, бевазани ҷонибдори путчистҳои президенти пешин Зиёур Раҳмон, дар кишвар ба қудрат омад). Шаш нафар иштирокчиёни табаддулот ғоибона маҳкум карда шуданд, зеро онҳо дар хориҷа пинҳон буданд, як нафар дар Зимбабве мурдааст. Баъзеи онҳо баъдан истирдод карда шуданд (масалан, полковники мустаъфӣ Ҳуд, ки ҳамла ба хонаи М.Раҳмонро фармондеҳӣ мекард ва дар Тайланд барои дуздии мағоза хидмат мекард). Панҷ айбдоршаванда ба Суди Олӣ шикоят бурдаанд. Аммо, додгоҳ барои онҳо шароити сабуккунанда наёфт ва 19 ноябри соли 2009 ҳукми қатлро бетағйир гузошт. Дар қарори суд гуфта шудааст, ки куштори президент, оилаи ӯ ва одамони дигар бо сабаби зарурати ҳарбӣ ё сиёсӣ ба вуҷуд наомадааст. Маҳкумшудагон рӯзи 28 январи соли 2010 эъдом карда шуданд.
Абдулмаҷид, яке аз 15 нафар барои қатли М.Раҳмон, ки ба қатл маҳкум шудааст, дар Либия ва Покистон пинҳон шуд ва сипас ба Ҳиндустон гурехт ва аз он ҷо пас аз сар задани пандемияи COVID-19 ба Бангладеш баргашт. Вай 7 апрели соли 2020 боздошт ва пас аз чор рӯз қатл карда шуд.[9]
Дар хона-музеи М. Рахмон зинапояеро, ки ӯро кушта буданд, дар шакли аслии худ ҳифз кардааст. Дар наздикии он акси бадани ӯ дар зинапояҳо ва навиштаҷот: "Ин ҷо шумо метавонед ашк резед! " аст.
Соли 2008 дар бораи нияти ба навор гирифтани филми «Шоир аз сиёсат» (англ. Poet of Politics) дар бораи ҳаёти М. Рахмон эълон карда шуд[10]. Нақшҳои асосиро мебоист ҳунармандони маъруфи Ҳиндустон Амитабҳ Баччан, Абҳишек Баччан, Айшваря Рай ва Шабана Азми иҷро мекарданд. Аммо, филм ҳеч гоҳ намоиш дода нашудааст.
Портрети М.Раҳмон тақрибан дар ҳама пулҳои пули миллӣ дар давраи ҳукмронии ӯ, инчунин солҳои 1998—2001 ва аз соли 2009, вақте ки нерӯҳои ӯро дастгирӣ мекарданд, тасвир ёфта буданд.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
