From Wikipedia, the free encyclopedia
Забонҳои эронии шарқӣ як зергурӯҳи забонҳои эронӣ мебошанд, ки дар замони Эрони Миёна (аз асри 4 пеш аз милод) ба вуҷуд омадаанд. Забони авестоӣ аксар вақт ба эронии аввали шарқӣ тасниф мешавад. Дар муқоиса бо лаҳҷаҳои Эрони Ғарби Миёна, Эрони Ховари Миёна ҳиҷоҳои ниҳоии вожаро нигоҳ медорад.
Бузургтарин забони зиндаи эронии шарқӣ забони пашту аст, ки бо он дар байни рӯдхонаи Ому дар Афғонистон ва дарёи Ҳинди Покистон ҳудуди 40-60 миллион нафар ҳарф мезананд. Забони дуввуми калонтарин осетинӣ бо тақрибан 600 000 нафар сухангӯён мебошад. Ҳама забонҳои дигар дар маҷмӯъ камтар аз 200 000 сухангӯ доранд.
Аксари забонҳои эронии шарқӣ дар як минтақаи ҳамсоя, дар ҷануб ва шарқи Афғонистон ва инчунин дар манотиқи ҳамшафати ғарби Покистон, Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон дар шарқи Тоҷикистон ва ғарби дури вилояти Шинҷони Чин гуфтугӯ мешаванд. Дар минтақаҳои аз ҳам ҷудошуда низ ду узви зинда мавҷуданд: забони яғнобии шимолу ғарби Тоҷикистон (аз забони суғдӣ) ва забони осетинии Қафқоз (аз скифӣ-сарматӣ). Инҳо боқимондаҳои як континууми азими этнологӣ мебошанд, ки дар ҳазораи 1 пеш аз милод дар аксари Осиёи Марказӣ, Аврупои Шарқӣ ва қисматҳои Қафқоз ва Осиёи Ғарбӣ паҳн шудаанд, ки ба таври дигар бо номи Скифия маъруфанд. Давомнокии бузурги з. эронии шарқӣ дар Аврупои Шарқӣ то асри 4-и мелодӣ бо ворисони скифҳо, яъне сарматҳо идома хоҳад дошт.[1]
Гумон меравад, ки забони эронии шарқӣ аз Эрони ғарбӣ дар охири ҳазораи 2 пеш аз милод ҷудо шуда, эҳтимолан дар фарҳанги Яз зоҳир шудааст.
Бо ҳузури юнонӣ дар Осиёи Марказӣ, баъзе аз шарқтарин забонҳои ин забонҳо дар марҳилаи эронии миёнаи онҳо сабт шуда буданд (аз ин рӯ таснифи "шарқӣ"), дар ҳоле ки тақрибан ҳеҷ сабти континууми скифҳо-сарматӣ, ки аз Қазоқистон дар ғарби дашти Понтикӣ то Украина тӯл мекашад зинда намонданд. Баъзе муаллифон чунин мешуморанд, ки мардуми Эрони Шарқӣ ба маданияти халқии рус таъсир расондаанд.[2]
Эронии шарқӣ дар қисмате як идомаи лаҳҷае боқӣ мемонад, ки таҳти навовариҳои умумӣ қарор дорад.[3][4]
Забонҳо инҳоянд:[5]
«Авестоӣ»-ро баъзан ба унвони эронии шарқӣ тасниф мекунанд, аммо дар таснифоти ахир ба ин шоха шомил нашудааст.
Минтақаи Эрони Шарқӣ хоси тағироти густурдаи садоро дорад, масалан, t͡ʃ > ts.
| English | Avestan | Pashto | Munji | Sanglechi | Wakhi | Shughni | Parachi | Ormuri | Yaghnobi | Ossetic |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| one | aēva- | yaw | yu | vak | yi | yiw | žu | sō | ī | iu |
| four | t͡ʃaθwārō | tsalṓr | t͡ʃfūr | tsəfúr | tsībɨr | tsavṓr | t͡ʃōr | tsār | (tafṓr)1 | cyppar |
| seven | hapta | ōwə | ōvda | ōvδ | ɨb | ūvd | hōt | wō | aft | avd |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
