Босмачигӣ (аз туркӣ босмоқ — зер карда гирифтан, пахш кардан) — унвони ҳаракати муташаккилу мусаллаҳонаи аксулинқилобии халқҳои Осиёи Миёна ба муқобили ҳокимияти шӯроҳо дар солҳои 1918—1935.
Quick Facts Босмачиҳо, Макон ...
Босмачиҳо |
---|
|
Макон |
Весь Западный Туркестан, прилегающие к России/СССР территории Восточного Туркестана, Афғонистона и Персии |
Сабаб |
установление советской власти в Среднеазиатском регионе |
Натиҷа |
Ликвидация басмаческого движения |
|
|
От 120 000 до 160 000 человек (1920)
|
Более 30 000 человек (1920)
Около 20 000 человек (1924)
От 1500 до 3000 человек (1931)
От 200 до 300 человек (1936)
Менее 100 человек (1938)
От 20 до 40 человек (1938 — 1942)
|
|
По советским данным (1918 — 1942), в т. ч. мирные жители:
1918 — 1922
- 516 погибших,
- 926 раненых
1922 — 1925
- 689 погибших,
- 719 раненых
1925 — 1930
- 342 погибших,
- 522 раненых
1930 — 1938
- 76 погибших,
- 138 раненых,
1938 — 1942
- 12 погибших,
- 27 раненых
Итого:
- 1635 погибших,
- 2332 раненых[11]
|
10 000 — 12 000 погибших,
более 10 000 пленных, сложивших оружие и перешедших границу
|
|
|
Close
Босмачиён худро муҷоҳид (ҷиҳодкунанда) меномиданд. Ҳокимияти Шӯравӣ ин муҷоҳидонро ба гордиёни сафеди Русия монанд дониста, бо забони маҳаллиёни ҶМШС Туркистон онҳоро бо калимаи «босмоқчӣ» ба маънои ғоратгар, тороҷгар, яъне, чун тороҷгарон, ғоратгарон, зеркунандагон, пахшкунандагон номгузорӣ карда буданд, ки баъдан дар таърихнигорӣ истилоҳи собит шуд. Бино ба таркиби гуногуни ин ҳаракат ва аҳдофи мухталифи ширкаткунандагони он вобаста ба хостгоҳи иҷтмоиашон ва бо мақсади умумии нест кардани душман дар як ҷабҳа муттаҳид шуда, ҷангидан ба муқобили Шӯроҳо бо гузашти камтар аз як аср изҳори назар ва дидгоҳҳои гуногун дар байни олимону муаррихон роҷеъ ба сабабҳои пайдоиш ва заминаҳои фарҳангию сиёсӣ, муваффақиятҳои нахустин ва шикасти ниҳоии Б. ва арзёбии хусусиятҳои ин ҳаракат ба вуҷуд омадааст. Аз рӯи ҳадафҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва маънавиию мазҳабии сарони гурӯҳҳои мухолиф (Шӯравию босмачигӣ) метавон ҳақиқати ин ҳаракатро дар маҷмӯъ дарёфт. Яъне ба Б. на аз рӯи иштирокашон дар ҳаракати зиддишӯравӣ, балки аз рӯи мақсадҳои зоҳирию ботинии сарваронашон баҳо додан зарур аст. Босмачигарӣ ҳамчун ҳаракати зиддишӯравӣ дар Тоҷикистон се марҳаларо тай намудааст: ноябри соли 1917 — июни соли 1918; июли соли 1918 — октябри соли 1923; ноябри соли 1923 — соли 1935.