మొనాకో

మొనాకో (/ˈmɒnəkoʊ/; French pronunciation: ​[mɔnako]), అధికారికంగా " ప్రిసిపాలిటీ ఆఫ్ మొనాకో " (French: Principauté de Monaco),^[a] అన్నది స్వార్వభౌమాధికారం కలిగిన నగర రాజ్యం, దేశం, దీనికి మైక్రో స్టేట్‌ అన్న ప్రత్యేకత ఉంది. ఇది పశ్చిమ యూరప్‌లో " ఫ్రెంచి రివేరా "లో ఉంది. దేశానికి మూడు వైపులా ఫ్రెంచి దేశ సరిహద్దు ఉంది. నాలుగవ వైపు మద్యధరా సముద్రం ఉంది. 2016 నాటి గణాంకాల ఆధారంగా మొనాకో జనసంఖ్య 38,400^[5] యూరప్‌లో పర్యాటకులని ఆకర్షించే ఓ చిన్న దేశం ఇది. మొనాకో ప్రపంచంలోని రెండవ అతి చిన్న దేశం, ప్రపంచంలో అధిక జనసాంద్రత గల దేశం. ఫ్రాన్స్, ఇటలీల మధ్యగల మొనాకో విస్తీర్ణం 2.02 చదరపు కిలోమీటర్లే. ప్రపంచంలో అధిక కాలం జీవించేది కూడా మొనాకో దేశస్తులే. సరాసరి ఆయుఃప్రమాణం 90 సంవత్సరాలు. నిరుద్యోగం సున్నా శాతం. ఫ్రాన్స్, ఇటలీల నించి ప్రతిరోజూ ఈ దేశంలోకి నలభై వేల మంది ఉద్యోగులు వచ్చి పనిచేసి వెళ్తూంటారు. మద్యధరా సముద్ర తీరాన గల మొనాకోకి 0.7 కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణం మేర సముద్రాన్ని పూడ్చి భూభాగాన్ని పెంచారు. జనసాంద్రత చ.కి.మీ.కు 19 వేలమంది. మొనాకో భూభాగ సరిహద్దు పొడవు " 5.47 కి.మీ ".^[5] సముద్రతీరం పొడవు 3.83 కి.మీ.వెడల్పు 1700-349 మీ. దేశంలో అత్యత ఎత్తైన ప్రాంతంగా గుర్తించబడుతున్న ఇరుకైన కాలిబాట పేరు " చెమిన్ డెస్ రివోరీస్ ", ఇది " మోంట్ ఎజెల్ " పర్వతసానువుల్లో ఉంది. మొనాకోలోకెల్లా అత్యంత జనసాంద్రత కలిగిన ప్రాంతం "మోంటే కార్లో ", అత్యంత జనసాంద్రత కలిగిన వార్డ్ " లార్వొట్టో ". లాండ్ రిక్లైమేషన్ ద్వారా మొనాకో వైశాల్యం 20% పెంచుకుంది. 2005 లో దేశవైశాల్యం 1.974 చ.కి.మీ. మొనాకోలోని పన్ను చట్టాల వల్ల దీన్ని సంపన్నులకు క్రీడాస్థలం అంటారు. 2014 గణాంకాల ఆధారంగా దేశంలో 30% ప్రజలు మిలియనీర్లుగా ఉన్నారు. ఇది జెనీవా, జ్యూరిచ్ కంటే అధికం. ^[9]

ప్రిన్సిపాలిటీ ఆఫ్ మొనాకో Principauté de Monaco  (French) Principatu de Múnegu  (Monégasque) Principato di Monaco  (Italian) Principat de Mónegue  (Occitan)
జండా Coat of arms
నినాదం: "Deo Juvante" (Latin) "దేవుని సహాయంతో"
గీతం: Hymne Monégasque English: Monégasque Anthem
Location of  మొనాకో  (green) in ఐరోపా  (dark grey)  —  [Legend]
రాజధాని	మొనాకో[a][1][2]
అతిపెద్ద క్వార్టియర్	మొంటె కార్లో
అధికార భాషలు	ఫ్రెంచి[3]
సాధారణ భాషలు	మానెగాస్క్ ఇటాలియన్ ఒసీటన్ ఇంగ్లీష్‌
జాతులు	ఫ్రెంచి మానెగాస్క్ ఇటాలియన్ ఇంగ్లీష్‌
పిలుచువిధం	మానెగాస్క్ మొనాకన్[c]
ప్రభుత్వం	యూనిటరీ పార్లమెంటరీ రాజ్యాంగ రాచరికం
• మొనార్క్	రెండవ ఆల్బర్ట్
• మినిస్టర్ ఆఫ్‌ స్టేట్	మైకేల్ రోజర్
• ప్రెసిడెంట్ ఆఫ్ నేషనల్ కౌన్సిల్	లారెంట్ నోవియోన్ (ఆర్.ఇ.ఎం.)
శాసనవ్యవస్థ	నేషనల్ కౌన్సిల్
స్వతంత్ర దేశం
• హౌస్ ఆఫ్ గ్రిమాల్డి	1297
• ఫ్రాంకో-మానెగాస్క్ ఒప్పందం	1861
• రాజ్యాంగం	1911
విస్తీర్ణం
• మొత్తం	2.02 కి.మీ2 (0.78 చ. మై.) (248వ)
• నీరు (%)	నామమాత్రం[4]
జనాభా
• 2011 estimate	36,371[5] (217వ స్థానం)
• 2008 census	35,352[4]
• జనసాంద్రత	18,005/చ.కి. (46,632.7/చ.మై.) (1వ స్థానం)
GDP (PPP)	2010[b] estimate
• Total	$4.694 బిలియన్[6][7] (156వ స్థానం)
• Per capita	$132,571[6][7] (1వ స్థానం)
GDP (nominal)	2010[b] estimate
• Total	$5.424 billion[6] (148వ స్థానం)
• Per capita	$153,177[6] (1వ స్థానం)
ద్రవ్యం	Euro (€) (EUR)
కాల విభాగం	UTC+1 (సెంట్రల్ యూరోపియన్ టైం)
• Summer (DST)	UTC+2 (సెంట్రల్ యూరోపియన్ సమ్మర్ టైం)
వాహనాలు నడుపు వైపు	కుడిపక్కన[8]
ఫోన్ కోడ్	+377
Internet TLD	.mc
^ మొనాకో ఒక నగర రాజ్యం. ఐతే ప్రభుత్వ కార్యాలయాలన్నీ మొనాకో-విల్లే భాగంలో నెలకొన్నాయి. ^ జీడీపీ పెర్‌ క్యాపిటా లెక్కలు ఫ్రాన్స్, ఇటలీ నుంచి వచ్చి ఉద్యోగం చేసి వెళ్లే నాన్-రెసిడెంట్ పనివారినీ పరిగణించాయి. ^ మొనాకన్ అన్నది ఇక్కడి నివాసులకు పేరు.

మొనాకో రాజ్యాంగ రాచరికం పాలనలో రాజ్యాధిపత్యం ప్రిన్స్ రెండవ ఆల్బర్ట్ ఆధిపత్యంలో ఉంది. ప్రిన్స్ రెండవ ఆల్బర్ట్ రాజ్యాంగబద్ధమైన రాజు మాత్రమే అయినప్పటికీ అతను స్వయంగా అపారమైన రాజకీయ శక్తిని సంపాదించుకున్నాడు. గ్రిమాల్డీ హౌస్ వంశం మధ్యలో కొద్ది కాలం మినహా 1297 నుంచి మొనాకోను పాలించింది. ^[10] అధికారిక భాష ఫ్రెంచ్ కానీ మోనెగస్క్యూ ఇటాలియన్, ఇంగ్లీష్ భాషలు విస్తృతంగా మాట్లాడతారు. 1861 ఫ్రాంకో-మొనెగాస్క్ ఒప్పందం ద్వారా దేశసార్వభౌమాధికారం అధికారికంగా గుర్తించబడింది, ఐక్యరాజ్యసమితిలో పూర్తి ఓటింగ్ సభ్యదేశాల్లో ఒకటిగా 1991లో చేరింది. మొనాకో స్వాతంత్ర్యం, స్వంత విదేశాంగ విధానం ఉన్నప్పటికీ దాని రక్షణకు ఫ్రాన్స్ బాధ్యత వహిస్తుంది. అయితే మొనాకో రెండు చిన్న సైనిక విభాగాలను నిర్వహిస్తుంది.

19వ శతాబ్దం చివర్లో దేశం మొట్టమొదటి కాసినో "మోంటే కార్లో "ను, ప్యారిస్‌కు రైల్వే అనుసంధానాన్ని ప్రారంభించడం ఆర్థిక అభివృద్ధికి ప్రోత్సాహకరమైంది.^[11] అప్పటి నుండి మొనాకో తేలికపాటి వాతావరణం, మనోహర ప్రకృతి దృశ్యాలు, జూద వినోద సౌకర్యాల వల్ల మొనాకో సంపన్నుల పర్యాటక వినోద కేంద్రం అయింది. ఇటీవలి సంవత్సరాల్లో మొనాకో ఒక ప్రధాన బ్యాంకింగ్ కేంద్రంగా మారింది, సేవల రంగం, చిన్న పరిశ్రమలలో విస్తరించాలని ఆశిస్తోంది. దేశంలో ఎటువంటి ఆదాయపు పన్ను లేదు. వాణిజ్య పన్నులు తక్కువగా ఉంటాయి. ఈ విధానం వల్ల ఇది ప్రపంచంలోని ట్యాక్స్ హెవెన్స్ (పన్నుల స్వర్గాలు)లో ఒకటిగా నిలుస్తోంది. ఇది మొనాకో గ్రాండ్ ప్రిక్స్ అనే ఫార్ములా వన్ ఒరిజినల్ గ్రాండ్స్ ప్రిక్స్‌కి వేదిక.

మొనాకో అధికారికంగా యూరోపియన్ యూనియన్లో భాగం కాదు, కానీ ఇది కస్టమ్స్, సరిహద్దు నియంత్రణలతో సహా కొన్ని ఇ.యు. విధానాలను స్వీకరించింది. ఫ్రాన్స్‌తో దాని అనుబంధం వల్ల మొనాకో తన ఏకైక కరెన్సీగా యూరోను ఉపయోగిస్తుంది (దీనికి ముందు ఇది మోనెగాస్క్ ఫ్రాంక్‌ని ఉపయోగించేది). మొనాకో 2004 లో ఐరోపా కౌన్సిల్‌లో చేరింది. ఇది ఇంటర్నేషనల్ డి లా ఫ్రాంకోఫొనీ (ఒ.ఐ.ఎఫ్ ) సంస్థలో సభ్యదేశంగా ఉంది.

చరిత్ర

Monaco in Roman Liguria in Italy, 1st century BC

మొనాకో పేరు సమీపంలోని క్రీ.పూ. 6 వ-శతాబ్ద పురాతన గ్రీక్ కాలనీ ఫొకాయీన్ నుండి వచ్చింది. మోవోస్ "ఒంటరి ఇల్లు" అని అర్ధం.మొనోస్ " ఒంటర్ " ^[12] ఒకోస్ "ఇల్లు" ^[13] నుండి గ్రీకు మొనోస్ ఒకోస్ అంటే "సింగిల్ హౌస్", లిగోరియన్లచే మోనోకోస్‌గా సూచించబడింది ఇతరుల నుండి ఒక "ఒంటరి నివాసం"లో లేదా "దూరంగా జీవిస్తున్న" ప్రజల భావనను కలిగి ఉంటుంది. పురాతన పురాణగాథ ప్రకారం హెర్క్యులస్ మొనాకో ప్రాంతం గుండా వెళుతుంది, పూర్వ ఉన్న దేవుళ్ళను తిరస్కరించింది.^[14] దాని ఫలితంగా అక్కడ ఒక ఆలయం నిర్మించబడింది. హెర్క్యులస్ మొనోయికోస్ ఆలయం. ఎందుకంటే ఈ ప్రాంతం ఏకైక ఆలయం హెర్క్యులస్ "ఇల్లు" నగరం మోనోకోస్ అని పిలువబడింది.^[15][16]

ఇది పవిత్ర రోమన్ సామ్రాజ్యం ఆధీనంలో ఉండేది. ఇది జెనోయీస్‌కు ఇచ్చింది. ఒక జెనోస్ కుటుంబం తొలగించిన శాఖ గ్రిమాల్డి వాస్తవానికి నియంత్రణ పొందటానికి ముందు వంద సంవత్సరాలుగా ఈ ప్రాంతం మీద నియంత్రణ కొరకు పోటీ చేసింది. ఈప్రాంతంలో 19 వ శతాబ్దం వరకు జెనోవా గణతంత్రం కొనసాగినప్పటికీ వారు మొనాకోను గ్రిమల్డి కుటుంబానికి అందజేసారు. అదేవిధంగా ఫ్రాన్స్, స్పెయిన్ రెండు వందల సంవత్సరాలు దానిని విడిచిపెట్టాయి. ఫ్రాన్సు విప్లవం వరకు ఫ్రాన్స్ దానిని స్వాధీనం చేసుకోలేదు. కానీ నెపోలియన్ ఓడించిన తరువాత అది సార్దీనియా సామ్రాజ్యం రక్షణలో ఉంచబడింది. 19 వ శతాబ్దంలో సార్డినియా ఇటలీలో భాగం అయింది. ఈ ప్రాంతం తిరిగి ఫ్రెంచ్ ప్రభావంలోకి వచ్చినప్పటికీ ఫ్రాన్స్ స్వతంత్రంగా ఉండటానికి అనుమతించింది. ఫ్రాన్సు మాదిరిగా మొనాకో రెండో ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో యాక్సిస్ శక్తుల ఆధీనంలో అధికంగా ఉండి కొద్దికాలం ఇటలీ, తర్వాత థర్డ్ రీచ్ నిర్వహణలో ఉండి చివరికి విముక్తి పొందక ముందు.జర్మనీ ఆక్రమణ కేవలం కొంత కాలం మాత్రమే కొనసాగినప్పటికీ ఇది యూదు జనాభాను బహిష్కరించాలని, మొనాకో నుండి అనేక నిరోధక సభ్యుల మణశిక్షను అమలును చేయాలని నిర్భంధించబడింది. ఆ తరువాత నుండి మొనాకో స్వతంత్రంగా ఉంది. ఇది ఐరోపా సమాఖ్యతో ఏకీకరణ పట్ల కొన్ని దశలను తీసుకుంది.

గ్రిమాల్డి కుటుంబం ప్రవేశం

Rainier I of Grimaldi, victor of the naval battle at Zierikzee and first sovereign Grimaldi ruler of Monaco

1191 లో చక్రవర్తి 6 హెన్రీ నుండి భూమి మంజూరు చేయబడిన తరువాత 1215 లో మొనాకో జెనోవా కాలనీగా తిరిగింది.^[17][18] 1297 లో మొనాకో మొట్టమొదట గ్రిమల్డి హౌస్ ఆఫ్ సభ్యునిచే పాలించబడింది. ఫ్రాన్సిస్కో గ్రిమల్డి "ఐల్ మాలిజియా"గా పిలవబడ్డాడు. (ఇటలీ నుండి "ది మాలికీన్ వన్" లేదా "ది కన్నింగ్ వన్"గా అనువదించబడింది) , అతని మనుషులు కోటను ఫ్రాన్సికస్సేన్ సన్యాసుల వలె దుస్తులు ధరించి " మొనాకో రాక్ " రక్షణ బాధ్యత వహించింది. అయినప్పటికీ ఈ ప్రాంతం యాదృచ్ఛికంగా ఇప్పటికే మొనాకో పేరుతో పిలువబడింది.^[19] అయినప్పటికీ ఫ్రాన్సిస్కో కొన్ని సంవత్సరములు జెనోవాస్ దళాలచే తొలగించబడింది. "రాక్" పై జరిగిన పోరాటము మరొక శతాబ్దానికి కొనసాగింది.^[20] గ్రిమల్డి కుటుంబం జెనోయిస్, పోరాటం ఒక కుటుంబం పోరాటంగా ఉంది. జెనోయిస్ ఇతర ఘర్షణలలో నిమగ్నమయ్యాడు, 1300 ల చివరిలో జెనోవా కోర్సికాపై క్రౌన్ ఆఫ్ అరగోన్తో వివాదంలో పాల్గొన్నాడు.^[21] ఆరగాన్ క్రౌన్ చివరికి వివాహం ద్వారా స్పెయిన్లో భాగంగా మారింది (ఆధునిక కాటలోనియా చూడండి), ఇతర భాగాలు ఇతర రాజ్యాలు, దేశాలకు మళ్ళింది.^[21]

1400–1800

Monaco in 1494

1419 లో గ్రిమల్డి కుటుంబం ఆరగాన్ క్రౌన్ నుండి మొనాకోను కొనుగోలు చేసి "ది రాక్ ఆఫ్ మొనాకో" అధికారిక, తిరుగులేని పాలకులుగా మారింది. 1612 లో రెండవ గౌరొరె మోనాకో "ప్రిన్స్"గా రాజ శైలిని ప్రారంభించాడు.^[22] 1630 వ దశకంలో అతను స్పానిష్ దళాలపై ఫ్రెంచ్ రక్షణను కోరాడు. , 1642 లో 13 వ లూయిస్ "డ్యూక్ ఎట్ పెయిర్ ఎట్రాన్జర్" కోర్టులో ప్రవేశం పొందాడు.^[23] మొనాకో అధిపతులు అప్పటికి ఫ్రెంచ్ రాజుల రాజ్యాలకు సామంతలుగా ఉన్నా మొనాకో మీద సార్వభౌమాధి కారం కలిగి ఉన్నారు.^[24] తరువాతి రాకుమారులు, వారి కుటుంబాలకు చెందిన చాలామంది పారిస్‌లో జీవితాలను గడిపినప్పటికీ ఫ్రెంచ్, ఇటాలియన్ వ్యక్తులను వివాహం చేసుకున్నప్పటికీ గ్రిమల్డి హౌస్ ఆఫ్ ఇటాలియన్. ఫ్రెంచ్ విప్లవం వరకు ఫ్రాన్స్ రక్షకణలో ఉనికిని కొనసాగించింది. ^[25] 1793 లో విప్లవ దళాలు మోనాకోను స్వాధీనం చేసుకున్నాయి, 1814 లో గ్రిమల్డి కుటుంబం సింహాసనానికి తిరిగి వచ్చినప్పుడు ఇది నేరుగా ఫ్రెంచ్ నియంత్రణలోనే ఉంది.^[23][26]

19 వ శతాబ్ధం

French annexion in 1860

1793, 1814 మధ్య మొనాకోను ఫ్రెంచ్‌వారు ఆక్రమించారు (ఈ కాలంలో చాలా వరకు ఐరోపాలో నెపోలియన్ ఆధీనంలో ఉన్న ఫ్రెంచ్ వారు ఆక్రమించారు). ^[23][26] 1814 లో వియన్నా కాంగ్రెస్ చేత సార్దీనియా సామ్రాజ్యం సంరక్షిత హోదాను మాత్ర1814 మేలో పునఃస్థాపించబడింది.^[26] 1860 వరకు మొరికో ఈ స్థానములో ఉండి ట్రుడియే ఆఫ్ ట్రూరి ద్వారా సార్డారియన్ దళాలు రాజ్యం నుండి ఉపసంహరించుకున్నాయి. పరిసర ప్రాంత నీస్ (అలాగే సవోయ్) ఫ్రాన్స్‌కు అప్పగించబడింది.^[27] మరోసారి మొనాకో ఒక ఫ్రెంచ్ సంరక్షక కేంద్రంగా మారింది. ఈ సమయానికి ముందుగా మెంటన్, రోక్ బ్రూన్‌లలో అశాంతి ఉంది. ఇక్కడ గ్రామీణ కుటుంబాలు గ్రిమాల్డీ కుటుంబం విధించిన భారీ పన్నులు చెల్లించలేక అవస్థలకు లోనయ్యారు.సార్దీనియాలో విలీనం కావాలన్న కోరికతో తమ స్వాతంత్ర్యాన్ని ప్రకటించారు. ఫ్రాన్స్ నిరసన ప్రదర్శించింది. మూడవ చార్లెస్ రెండు ప్రధాన భూభాగ పట్టణాలకు (ఆ సమయంలో 95% స్వాధీనం) మీద ఆధీనతను వదులుకునే వరకు అశాంతి కొనసాగింది. దానిని 500 సంవత్సరాలకు పైగా గ్రిమల్డి కుటుంబం పాలించింది. ^[28] ఇవి ఫ్రాన్స్‌కు 41,00,000 ఫ్రాంక్లకు తిరిగి చెల్లించబడ్డాయి.^[29] ఈ బదిలీ, మొనాకో సార్వభౌమత్వాన్ని 1861 నాటి ఫ్రాన్కో-మోనెగస్క్యూ ఒప్పందంచే గుర్తించబడింది. 1869 లో ఆ రాజ్యం దాని నివాసితుల నుండి ఆదాయపన్నుని వసూలు చేయటం ఆగిపోయింది - కసినో అసాధారణ విజయానికి పూర్తిగా కృతజ్ఞతలు తెలపటానికి గ్రిమల్డి కుటుంబం కృతజ్ఞతలు తెలుపుతుంది.^[30] ఇది మొనాకో ధనవంతులకు ఆట స్థలం మాత్రమే కాకుండా జీవించడానికి వారికి ఒక అనుకూలమైన ప్రదేశంగా ఉంది.^[31]

20 వ శతాబ్ధం

Mayor of Monaco announcing concessions ending absolute monarchy of Prince Albert I in 1910

1910 నాటి మొనెగస్క్యూ విప్లవం వరకు 1911 బలవంతంగా రాజ్యాంగం స్వీకరణ చేసారు. మొనాకో రాజులు పరిపూర్ణ పాలకులుగా ఉన్నారు.^[32] కొత్త రాజ్యాంగం అయితే గ్రిమిడీ కుటుంబం, ప్రిన్స్ ఆల్బర్ట్ నిరంకుశ పాలన మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో సస్పెండ్ చేసింది.1918 జూలైలో ఫ్రాంకో-మోనెగాస్క్ ఒడంబడిక సంతకం చేయబడింది. మొనాకోపై పరిమిత ఫ్రెంచ్ రక్షణకు ఇది ఉపయోగపడుతుంది. మొర్గాస్క్ అంతర్జాతీయ విధానం ఫ్రెంచ్ రాజకీయ, సైనిక,, ఆర్థిక ప్రయోజనాలకు అనుగుణంగా ఉన్న మొనాకో వారసత్వ సంక్షోభాన్ని పరిష్కరించింది.^[33]

ప్రిన్స్ రైనర్ III కు గ్రేస్ కెల్లీని వివాహం రాజ్యానికి దృష్టిని ఆకర్షించింది

1943 లో ఇటలీ సైన్యం మొనాకోను ఆక్రమించుకుని ఇది ఒక ఫాసిస్ట్ పరిపాలనను ఏర్పాటు చేసింది.^[34] కొంతకాలం తర్వాత ముస్సోలినీ కూలిపోయిన తరువాత జర్మన్ వెహ్ర్మచ్ట్ మొనాకోను ఆక్రమించి యూదుల నాజీ బహిష్కరణను ప్రారంభించారు. మోనే కార్లోలోని బాలే డి లా ఒపెర్‌ను స్థాపించిన ప్రముఖ ఫ్రెంచ్ యూదుడైన రెనే బ్లమ్ తన పారిస్ ఇంటిలో అరెస్టు చేయబడ్డాడు, ఆష్విట్జ్ కాన్సంట్రేషన్ శిబిరానికి (ఆయన అక్కడ చంపబడ్డాడు) రవాణా చేయబడటానికి ముందు ఫ్రెంచ్ రాజధాని వెలుపల ఉన్న డ్రాన్సీ బహిష్కరణ శిబిరంలో ఉంచబడ్డాడు.^[35] బ్లమ్ సహోద్యోగి రౌల్ గన్స్బోర్గ్, ఒపెరా డి మోంటే-కార్లో డైరెక్టర్, ఫ్రెంచ్ రెసిస్టెన్స్ సహాయంతో అరెస్ట్ తప్పించుకుని స్విట్జర్లాండ్‌కు పారిపోయారు.^[36] 1944 ఆగస్టులో జర్మన్లు ​​రెనే బోర్గిని, జోసెఫ్-హెన్రి లాజౌక్స్, ఎస్టెర్ పోగ్గియో రెసిస్టెన్స్ నేతలుగా ఉన్నారు.

2005 వరకు పాలించిన మూడవ రైనర్ 1949 లో అతని తాత ప్రిన్స్ రెండవ లూయిస్ మరణం తరువాత సింహాసనంపై విజయం సాధించాడు. 1956 ఏప్రిల్ 19 ఏప్రిల్ 19 న ప్రిన్స్ రైనర్ అమెరికన్ నటి గ్రేస్ కెల్లీని వివాహం చేసుకున్నాడు; ఈ కార్యక్రమం విస్తృతంగా టెలివిజన్, ప్రముఖ ప్రెస్లో పొందుపరచబడి చిన్న రాజ్యంపై ప్రపంచ దృష్టిని కేంద్రీకరించింది.^[37] 1962 రాజ్యాంగ సవరణలో మహిళల ఓటు హక్కును అందించి, మరణశిక్షను రద్దు చేసి, ప్రాథమిక స్వేచ్ఛకు హామీ ఇవ్వడానికి మొనాకో సుప్రీంకోర్టును ఏర్పాటు చేసింది.

1963 లో సంపన్న ఫ్రెంచ్‌కు పన్ను స్వర్గంగా ఉన్నందుకు ఆగ్రహానికి గురైన చార్లెస్ డి గల్లె మొనాకోను అడ్డుకున్నప్పుడు ఒక సంక్షోభం అభివృద్ధి చెందింది. మొనాకో 2014 చలనచిత్ర గ్రేస్ ఈ సంక్షోభం మీద ఆధారపడి నిర్మించబడింది.^[38] 1993 లో మొనాకో ప్రిన్సిపాలిటీ ఐక్యరాజ్యసమితిలో పూర్తి ఓటింగ్ హక్కులతో సభ్యదేశంగా మారింది.^[27][39]

21 వ శతాబ్ధం

View of Monaco in 2016

2002 లో ఫ్రాన్స్, మొనాకో మధ్య నూతన ఒప్పందం అనుసరించి గ్రిమాడి రాజవంశం వారసులు పాలన కొనసాగించకూడదు. రాజ్యం ఇప్పటికీ ఫ్రాన్స్‌కు తిరిగి ఆధీనం చేయబడక స్వతంత్ర దేశంగా కొనసాగుతుంది. మొనాకో సైనిక రక్షణకు ఇప్పటికీ ఫ్రాన్స్ బాధ్యత వహిస్తుంది.^[40][41] 2005 మార్చి 31 న రైనార్ తన తీవ్రమైన అనారోగ్యం కారణంగా తన బాధ్యతలను నెరవేర్చలేక అతని ఏకైక కుమారుడు, వారసుడు ఆల్బర్టుకు బాధ్యతలు అప్పగించాడు.^[42] ఆయన పాలన ప్రారంభించిన తరువాత 6 రోజులకు తన 56 వ సంవత్సరంలో మరణించాడు. తరువాత ఆయన కుమారుడు రెండవ ఆల్బర్టు యువరాజు అధికారస్థానం అధిష్టించాడు.

అధికారిక సంతాపం తరువాత ప్రిన్స్ రెండవ ఆల్బర్ట్ 2005 జూలై 12 న పదవీ స్వీకారం చేసాడు.^[43] తన తండ్రి మూడు నెలల ముందు ఖననం చేయబడిన సెయింట్ నికోలస్ కేథడ్రాల్ వద్ద గంభీరమైన మాస్తో మొదలైంది. మొనెగస్క్యూ సింహాసనానికి ఆయన దగ్గరికి రెండు దశల వేడుక జరిగింది. 2005 నవంబరు 18 న మొనాకో-విల్లెలోని చారిత్రాత్మక ప్రిన్స్ ప్యాలెస్లో జరిగిన విస్తృతమైన రిసెప్షన్ కొరకు వివిధ దేశాల అధిపతులు హాజరయ్యారు. ^[44] 2015 ఆగస్టు 27 న రెండవ ఆల్బర్ట్ రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో మొత్తం 90 మంది యూదులు, ప్రతిఘటన యోధులను బహిష్కరించడంలో మొనాకో పాత్రకు క్షమాపణ చెప్పాడు.వీరిలో తొమ్మిది మాత్రమే మంది మనుగడ సాగించారు. "పొరుగున ఉన్న ఫ్రాంస్ అధికారుల హింస నుండి తప్పించుకున్న స్తీలు, పురుషులు , పిల్లలు బాధల నుండి వేధింపులను తప్పించుకోవడానికి మాకు శరణార్ధులయ్యారు " అని ఆల్బర్ట్ ఒక బాధితులకు ఒక స్మారకాన్ని ఆవిష్కరించారు. మొనాకో శ్మశానం. "దుఃఖంలో వారు ప్రత్యేకంగా మా ఆశ్రయం పొందుతారు, వారు తటస్థతను కనుగొంటారు." ^[45] 2015 లో మొనాకో ఏకగ్రీవంగా తీవ్రంగా గృహాలు అవసరమైన కొంతమందికి గృహాలు, ఒక చిన్న ఆకుపచ్చని ఉద్యానవనానికి ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక నిరాడంబరమైన భూమి పునరుద్ధరణ విస్తరణ చేయడానికి ఆమోదించింది.^[46] మొనాకో గతంలో 2008 లో విస్తరణను పరిగణనలోకి తీసుకుంది. కానీ దానిని రద్దు చేసింది.^[46] ఈ ప్రణాళిక కొరకు ఆరు హెక్టార్ల అపార్టుమెంటు భవనాలు, పార్కులు, దుకాణాలు, కార్యాలయాలకు భూమికి సుమారు 1 బిలియన్ యూరోలు.^[47] ఈ అభివృద్ధి లార్వోట్టో జిల్లాకు సమీపంలో ఉంటుంది, ఒక చిన్న మరీనా కూడా ఉంటుంది.^[47][48] నాలుగు ప్రధాన ప్రతిపాదనలు ఉన్నాయి. అభివృద్ధి చివరి సమ్మేళనం పూర్తవుతుంది.^[49] కొత్త జిల్లా పేరు అన్సే డు పోర్టియర్.^[48]

Panoramic view of Monaco from the Tête de Chien in 2017

భౌగోళికం

Satellite view of Monaco, with the Monégasque-French border shown in yellow

మొనాకో ఒక సార్వభౌమ నగరం రాజ్యం. ఐదు క్వార్టియర్లు, పది వార్డులు ఉన్నాయి.^[50] పశ్చిమ ఐరోపాలోని ఫ్రెంచ్ రివేరాలో ఉంది. ఇది మూడు వైపులా ఫ్రాన్స్ ఆల్పెస్-మారిటైమ్స్ డిపార్ట్మెంట్ సరిహద్దులో ఉంది. మధ్యధరా సముద్రం సరిహద్దులో ఒక వైపు ఉంది. దీని కేంద్రం ఇటలీ నుండి 16 కి.మీ (9.9 మైళ్ళు), నైస్, ఫ్రాన్స్ ఈశాన్యంగా 13 కి.మీ (8.1 మై) ఉంది.^[39] వైశాల్యం 2.02 చ.కి.మీ (0.78 చ.మై), లేదా 202 హెక్టార్లు (500 ఎకరాలు), 38,400 జనాభా ఉన్నాయి.^[51] మొనాకో ప్రపంచంలో రెండవ అతి చిన్న, అత్యంత జనసాంద్రత కలిగిన దేశం.^[39] దేశం 3.83 కి.మీ (2.38 మై) సముద్ర తీరం, 5.47 కి.మీ (3.40 మై)^[51] సముద్ర సరిహద్దు 22.2 కి.మీ (13.8 మై) విస్తీర్ణం, 1,700, 349 మీ (5,577, 1,145 అడుగులు).^[52][53]

డి6007 (మోయెన్నే కార్నిచె స్ట్రీట్) నుండి చెమిన్ డెస్ రియోయియర్స్ (వార్డ్ లెస్ రివోరైస్) లోని పయోటో ప్యాలెస్ నివాస భవనం దేశంలో ఉన్న ఎత్తైన ప్రదేశం సముద్ర మట్టానికి 164.4 మీటర్లు (539 అడుగులు)గా భావించబడుతుంది.^[54] దేశంలో అత్యంత లోతైనప్రాంతం మధ్యధరా సముద్రం.^[55] సెయింట్-జీన్ జలప్రవాహం 0.19 కి.మీ (0.12 మైళ్ళు) పొడవైన నీటిని కలిగి ఉంది. పొడవాటి సరస్సు, సుమారు 0.5 హె (1.24 ఎ.) పరిమాణంలో ఉన్న అతిపెద్ద సరస్సు.^[56] మొనాకో అత్యంత జనసాంద్రత కలిగిన క్వార్టైజర్ మోంటే కార్లో, అత్యధిక జనాభా కలిగిన వార్డ్ లార్వోట్టో / బస్ మౌలిన్స్. ^[57] మొనాకో మొత్తం ప్రాంతం వైశాల్యం 2.02 కిమీ 2 (0.78 చదరపు మైళ్ళు) లేదా 202 హెక్టార్ల (500 ఎకరాలు) కు పెరిగింది;^[57][58] తత్ఫలితంగా ఫండవీల్లె జిల్లా 0.08 చ.కి.మీ. వరకు విస్తరించడానికి కొత్త ప్రణాళికలు ఆమోదించబడ్డాయి. (0.031 చదరపు మైళ్ళు) లేదా 8 హెక్టార్ల (20 ఎకరాలు) మధ్యధరా సముద్రం నుండి భూమిని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ప్రస్తుత భూ పునరుద్ధరణ ప్రాజెక్టులు ఫాంట్విల్లె జిల్లాలో విస్తరించి ఉన్నాయి. ^{[59][60][61][58][62]} మొనాకో పోర్ట్ హెర్క్యులెస్, పోర్ట్ ఫోంటెవిల్లేలో రెండు నౌకాశ్రయాలు ఉన్నాయి.^[63] మొనాకో ఏకైక సహజవనరులు చేపలు పట్టడం;^[64] దాదాపు మొత్తం దేశం పట్టణ ప్రాంతం మొనాకో ఏ విధమైన వాణిజ్య వ్యవసాయ పరిశ్రమ లేదు. మొనాకో సమీపంలోని కాప్ డి ఆయిల్ అని పిలువబడే పొరుగుదేశపు ఫ్రెంచ్ ఓడరేవు ఉంది. ^[63]

Panoramic view of La Condamine and Monte Carlo

వాస్తుకళ

మొనాకో విస్తృతమైన వాస్తు నిర్మాణాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది. కానీ రాజధాని శైలి ప్రత్యేకంగా మోంటే కార్లోలో బెల్లె ఎపోక్కి చెందినది. ఇది 1878-9 కాసినోలో, చార్లెస్ గార్నియర్, జూల్స్ డుత్రౌ చేత సృష్టించబడిన సాల్లీ గార్నియర్లో దాని అత్యంత ఎత్తైన వ్యక్తీకరణను కనుగొంది. టారెట్‌లు, బాల్కనీలు, పినాకిల్స్, బహుళ-రంగు సిరమిక్స్, కారటైడ్స్ వంటి అలంకార వస్తువులు, ఆనందం, విలాసవంతమైన సుందరమైన ఫాంటసీని సృష్టించేందుకు, మొనాకో కోరిన ^[65] ఆకర్షణీయ వ్యక్తీకరణను సృష్టించేందుకు, చిత్రీకరించడానికి ఫ్రెంచ్, ఇటాలియన్, స్పానిష్ మూలాల నుండి ఈ కేపిరిసియోను హాసిండి విల్లాస్, అపార్ట్మెంట్లలో చేర్చారు. 1970 వ దశకంలో ప్రధాన అభివృద్ధి తరువాత ప్రిన్స్ మూడవ రైనర్ దేశంలో ఎత్తైన నిర్మాణాల అభివృద్ధిని నిషేధించాడు. అయినప్పటికీ అతని వారసుడు, ప్రిన్స్ రెండ ఆల్బర్ట్ ఈ సావరిన్ ఆర్డర్ను తిరస్కరించారు.^[66] ఇటీవలి సంవత్సరాల్లో మొనాకో నిర్మాణ వారసత్వాన్ని ప్రతిబింబించే ఒకే-కుటుంబ విల్లాస్‌ మాయమయ్యాయి.^[67] రాజ్యానికి ప్రస్తుతం వారసత్వ రక్షణ చట్టం లేదు.^[68]

వాతావరణం

మొనాకోలో వేడి-వేసవి మధ్యధరా వాతావరణం ఉంది (కోపెన్ వాతావరణ వర్గీకరణ: సిఎస్‌ఎ) ఇది సముద్రపు వాతావరణం, తేమతో కూడిన ఉపఉష్ణమండల వాతావరణంతో ప్రభావితమైంది. దాని ఫలితంగా వెచ్చని, పొడి వేసవి, తేలికపాటి వర్షపు శీతాకాలాలు ఉన్నాయి.^[69] చల్లగా, వర్షపు జల్లులు పొడి వేసవిలో అంతరాయం కలిగిస్తాయి. దీని సగటు కాలం కూడా తక్కువగా ఉంటుంది. వేసవికాలం మధ్యాహ్నాలు అరుదుగా వేడిగా ఉంటాయి (నిజానికి 30 డిగ్రీల సెల్సియస్ లేదా 86 ° ఫా కంటే ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రతలు అరుదుగా ఉంటాయి) వాతావరణం స్థిరమైన సముద్ర గాలుల కారణంగా స్థిరంగా ఉంటుంది. మరోవైపు వేసవిలో సముద్రపు అధిక ఉష్ణోగ్రత కారణంగా రాత్రులు చాలా తక్కువగా ఉంటాయి. సాధారణంగా ఈ సీజన్లో ఉష్ణోగ్రతలు 20 ° సెం (68 ° ఫా) కంటే తగ్గదు. చలికాలంలో మంచు, హిమపాతం చాలా అరుదుగా కనిపిస్తాయి. సాధారణంగా ప్రతి పది సంవత్సరాలలో ఒకసారి లేదా రెండుసార్లు జరుగుతాయి.^[70][71]

శీతోష్ణస్థితి డేటా - Monaco
నెల	జన	ఫిబ్ర	మార్చి	ఏప్రి	మే	జూన్	జూలై	ఆగ	సెప్టెం	అక్టో	నవం	డిసెం	సంవత్సరం
సగటు అధిక °C (°F)	12.3 (54.1)	12.5 (54.5)	14.0 (57.2)	16.1 (61.0)	19.4 (66.9)	23.0 (73.4)	25.8 (78.4)	25.9 (78.6)	23.8 (74.8)	19.9 (67.8)	16.1 (61.0)	13.4 (56.1)	18.5 (65.3)
రోజువారీ సగటు °C (°F)	10.2 (50.4)	10.4 (50.7)	11.8 (53.2)	13.9 (57.0)	17.1 (62.8)	20.8 (69.4)	23.5 (74.3)	23.7 (74.7)	21.6 (70.9)	17.8 (64.0)	14.0 (57.2)	11.4 (52.5)	16.4 (61.5)
సగటు అల్ప °C (°F)	8.1 (46.6)	8.2 (46.8)	9.6 (49.3)	11.6 (52.9)	14.8 (58.6)	18.5 (65.3)	21.2 (70.2)	21.5 (70.7)	19.3 (66.7)	15.6 (60.1)	11.9 (53.4)	9.3 (48.7)	14.1 (57.4)
సగటు అవపాతం mm (inches)	82.7 (3.26)	76.4 (3.01)	70.5 (2.78)	62.2 (2.45)	48.6 (1.91)	36.9 (1.45)	15.6 (0.61)	31.3 (1.23)	54.4 (2.14)	108.2 (4.26)	104.2 (4.10)	77.5 (3.05)	768.5 (30.26)
సగటు అవపాతపు రోజులు	6.8	6.4	6.1	6.3	5.2	4.1	1.9	3.1	4.0	5.8	7.0	6.0	62.7
నెలవారీ సరాసరి ఎండ పడే గంటలు	148.8	152.6	201.5	228.0	269.7	297.0	341.0	306.9	240.0	204.6	156.0	142.6	2,668.7
Source: Monaco website[72]

Climate data for Monaco
Month	Jan	Feb	Mar	Apr	May	Jun	Jul	Aug	Sep	Oct	Nov	Dec	Year
Average sea temperature °C (°F)	13.4 (56.2)	13.0 (55.5)	13.4 (56.1)	14.6 (58.4)	18.0 (64.3)	21.8 (71.3)	23.1 (73.6)	23.6 (74.4)	22.2 (71.9)	19.6 (67.2)	17.4 (63.3)	14.9 (58.9)	17.9 (64.3)
Source: Weather Atlas[73]

ఆర్ధికరంగం

Fontvieille and its new harbour

మొనాకో ప్రపంచంలోనే రెండవ అత్యధిక జి.డి.పి. నామమాత్రపు తలసరి ఆదాయం $ 153,177 అ.డా తలసరి జి.డి.పి పి.పి.పి. $ 1,32,571 అ.డా, $ 183,150 అ.డా తలసరి జి.ఎన్.ఐ కలిగిన దేశంగా ఉంది.^[6][74][75] ఇక్కడకు ప్రతిరోజూ ఫ్రాన్స్, ఇటలీ నుండి 48,000 మంది కార్మికులు ప్రయాణిస్తుంటారు.నిరుద్యోగం శాతం 2%.^[57][76] ప్రపంచంలోనే అత్యధిక సంఖ్యలో లక్షాధికారులు, బిలియనీర్లు ఉన్నారు.సి.ఐ.ఎ. వరల్డ్ ఫాక్ట్ బుక్ ప్రకారం ప్రపంచంలో అత్యల్పంగా పేదరిక శాతం కలిగిన దేశంగా ప్రపంచంలో మొదటి స్థానంలో ఉంది. ^[77][78][79] వరుసగా నాలుగో సంవత్సరం అభివృద్ధి చెందుతున్న మొనాకోలో 2012 లో ప్రపంచంలోని అత్యంత ఖరీదైన రియల్ ఎస్టేట్ మార్కెట్‌గా ఉంది.ఇక్కడ భూమి వెల చదరపు మీటరుకు $ 58,300 అ.డా ఉంది.^[80][81][82]

మొనాకో యొక్క ప్రధాన వనరులలో ఒకటి పర్యాటక రంగం. ప్రతి సంవత్సరం అనేకమంది విదేశీయులు తమ కాసినో, ఆహ్లాదకరమైన వాతావరణానికి ఆకర్షిస్తారు. One of Monaco's main sources of income is tourism. Each year many foreigners are attracted to its casino and pleasant climate.

^[53][83]

ఇది 100 బిలియన్ల యూరోల విలువైన నిధులను కలిగి ఉన్న ప్రధాన బ్యాంకింగ్ కేంద్రంగా మారింది.^[84] మొనాకోలోని బ్యాంకులు ప్రైవేటు బ్యాంకింగ్, ఆస్తి, సంపద నిర్వహణ సేవలను అందించడంలో ప్రత్యేకత కలిగివున్నాయి.^[85] ఈ సౌలభ్యం దాని ఆర్థిక పునాదిని సేవలు, చిన్న, అధిక విలువ-జోడించిన, కాని కాలుష్య పరిశ్రమలకు, సౌందర్య, జీవశక్తి వంటివి విస్తరించడానికి విజయవంతంగా ప్రయత్నించింది.^[77]

పొగాకు, తపాలా సేవలతో సహా దేశం అనేక రంగాల్లో గుత్తాధిపత్య సంస్థలను కలిగి ఉంది. టెలిఫోన్ నెట్ వర్క్ (మొనాకో టెలికాం) దేశం అంతటా ఉపయోగించబడుతుంది. ఇది ప్రస్తుతం 45% కలిగి ఉంది. మిగిలిన 55% కేబుల్ & వైర్లెస్ కమ్యూనికేషన్స్ (49%), కంపగ్ని మోనెగాస్క్ డి బంక్ (6%) ఉంది. ఇది ఇప్పటికీ గుత్తాధిపత్యం కలిగి ఉంది. జీవన ప్రమాణాలు ఎక్కువగా ఉన్నాయి. ఇవి సంపన్న ఫ్రెంచ్ మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతాలలో సమానంగా ఉన్నాయి.^[86]

మొనాకో యూరోపియన్ యూనియన్లో సభ్యదేశం కాదు. ఏమైనప్పటికీ, ఇది ఫ్రాన్స్‌తో ఒక కస్టమ్స్ యూనియన్ ద్వారా చాలా సన్నిహితంగా ఉంటుంది. దాని కరెన్సీ ఫ్రాన్స్, యూరోల మాదిరిగానే ఉంటుంది. 2002 ముందు మొనాకో తన సొంత నాణేలు " మోనెగాస్క్ ఫ్రాంక్ " ముద్రించింది. మొనాకో దాని జాతీయ వైపు మొనెగస్క్యూ డిజైన్లతో యూరో నాణేల తయారీ హక్కును పొందింది.

గాంబ్లింగ్ పరిశ్రమ

Monte Carlo Casino

1846 లో మొదటి ఫ్లోరిస్టన్ హయాంలో కాసినో గ్యాంబ్లింగ్ ప్రణాళిక రూపొందించారు. అయితే లూయిస్-ఫిలిప్పీ బూర్జువా పాలనలో మొనాకో యువరాజు వంటి గౌరవప్రదమైన పాలకుని పాలనా సమయంలో జూమ్ హౌస్ను అనుమతించలేదు.^[17] ఇవన్నీ మూడవ నెపోలియన్ పాలనలో రెండవ ఫ్రెంచ్ సామ్రాజ్యంలో మార్చబడ్డాయి. గ్రిమల్డి హౌజ్ భయంకరమైన ధనం అవసరం ఉంది. శతాబ్దాలుగా గ్రిమల్డి కుటుంబానికి శతాబ్ధాల కాలంగా ప్రధాన ఆదాయ వనరులుగా ఉండే మెంటన్, రోక్ బ్రూన్ పట్టణాలు ప్రస్తుతం సార్డినియన్ జోక్యంతో ఆర్థిక, రాజకీయ రాయితీలతో చాలా మెరుగైన జీవనశైలి, పన్నువిధానాలతో అభివృద్ధి చేసారు. నూతనంగా స్థాపించిన చట్టబద్దమైన పరిశ్రమలు ఎదుర్కొన్న కష్టాలను తగ్గించటానికి గ్రిమల్డి కుటుంబం సహాయం చేస్తాయని భావించారు. గ్రిమల్డి కుటుంబం అప్పుడప్పుడు అప్పుల సమస్యతో తీవ్ర సంక్షోభం ఎదుర్కొంటున్నప్పటికీ మొనాకో మొట్టమొదటి క్యాసినో 1856 లో మూడవ చార్లెస్ సింహాసనాన్ని స్వీకరించిన తర్వాత కూడా ఆపరేట్ చేయడానికి సిద్ధంగా లేదు.

రాచరికపు రాయితీ (లైసెన్స్) మంజూరు చేసినప్పటికీ ఆపరేషన్ను కొనసాగించి తగినంత వ్యాపారాన్ని ఆకర్షించలేకపోయింది. కాసినోను అనేకసార్లు మార్చిన తర్వాత ఫ్రెంచ్ క్యాసినో మాగ్నట్స్ ఫ్రాంకోయిస్, లూయిస్ బ్లాంక్లకు 1.7 మిలియన్ ఫ్రాంక్లకు రాయితీని అమ్మివేసింది. మొట్టమొదటి ఒక చిన్న జర్మన్ రాజ్యం మొనాకోతో పోల్చదగిన గ్రాండ్ డచీ ఆఫ్ హెస్సీ-హంబర్గ్‌లో బాడ్-హంబర్గ్‌లో బ్లాంక్ ఇప్పటికే అత్యంత విజయవంతమైన క్యాసినోను (వాస్తవానికి ఐరోపాలో అతిపెద్దది) ఏర్పాటు చేసింది. మూడవ చార్లెస్‌ను త్వరగా అణచివేసిన సముద్రతీర ప్రాంతానికి "మోంటే కార్లో (మౌంట్ చార్లెస్)"కు "లెస్ స్పీగేర్స్ (డెన్ ఆఫ్ థీవ్స్)" అని పిలిచేవారు.^[87] తర్వాత వారు తమ కాసినోను కొత్తగా "మోంటే కార్లో"లో నిర్మించారు. ప్రాంతం రుచికరమైన వస్తువులను అందిస్తూ పరిసర ప్రాంతాలలో పర్యాటక రంగం అభివృద్ధికి కృషిచేసారు.

బ్లాంస్ 1858 లో లే గ్రాండ్ కాసినో డి మోంటే కార్లోను తెరిచింది. క్యాసినో పర్యాటక రద్దీ వలన కొత్తగా నిర్మించబడిన ఫ్రెంచ్ రైల్వే వ్యవస్థ ప్రయోజనం పొందింది.^[88] కాసినో , రైలుమార్గాల కలయిక కారణంగా మొనాకో చివరి అర్థ శతాబ్దం ఆర్థిక తిరోగమనం నుండి చివరకు కోలుకుంది. రాజవంశ విజయం ఇతర వ్యాపారాలను ఆకర్షించింది.^[89] కాసినో ప్రారంభించిన తర్వాత మొనాకో దాని ఓషినోగ్రఫిక్ మ్యూజియమ్ , మోంటే కార్లో ఒపేరా హౌస్‌ను స్థాపించింది. 46 హోటళ్ళు నిర్మించబడ్డాయి. మొనాకోలో నౌకాదళాల సంఖ్య దాదాపు ఐదు రెట్లు పెరిగింది. పౌరులు పన్ను అధికరించకుండా చేయడానికి చేసిన స్పష్టమైన ప్రయత్నంలో ఉద్యోగులు కాని మోనిగాస్క్ పౌరులను కాసినోలోకి ప్రవేశించకుండా నిషేధించారు.^[90] 1869 నాటికి క్యాసినో పెద్ద మొత్తంలో డబ్బును సంపాదించింది. దీని మూలంగా మానెగాస్క్యూస్ నుండి పన్ను వసూళ్ళను నిలిపివేయడానికి-ఒక బృహత్తర ప్రణాళిక వేసింది.పన్నురహిత విధానం ఇప్పటికీ ఐరోపా అంతటి నుండి సంపన్న నివాసితులను ఆకర్షిస్తుంది.

ప్రస్తుతం లె గ్రాండ్ కాసినోకు చెందిన సొసైటీ డెస్ బెయిన్స్ డి మెర్ డి మొనాకో, ఇప్పటికీ బ్లాంక్స్ నిర్మించిన స్వంత భవనంలో నడుస్తుంది. ఈ భవనంలో పలు ఇతర కాసినోలు చేరాయి. ఇందులో లే క్యాసినో కేఫ్ డి ప్యారిస్, మోంటే కార్లో స్పోర్టింగ్ క్లబ్ & క్యాసినో , సన్ కాసినో ఉన్నాయి. మోంటే కార్లోలో ఇటీవల జోడించిన మోంటే కార్లో బే కాసినో మధ్యధరా సముద్రంలోని 4 హెక్టార్లలో ఉంది. ఇతర వాటిలో "టికెట్-ఇన్, టికెట్-అవుట్" (టి.ఐ.టి.ఒ) కలిగి ఉన్న 145 స్లాట్ మెషీన్ను అందిస్తుంది; ఇది ఈ సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఉపయోగించిన మొట్టమొదటి మధ్యధరా కాసినోగా చెప్పవచ్చు.^[91]

పన్నులు

మొనాకో అధిక సాంఘిక బీమా పన్నులు కలిగి ఉంది. యజమానులు, ఉద్యోగులూ కలిసి పన్నులు చెల్లించాల్సి ఉంటుంది. యజమానులు ప్రత్యేక ప్రయోజనాలతో కూడిన ఆదాయంలో 28%, 40% మధ్య (సగటు 35%), అదనంగా ఉద్యోగులు 10% నుండి 14% (సగటున 13%)పన్నుల రూపంలో చెల్లిస్తుంటారు.^[92]

మొనాకోలో నివాస ప్రాంతం

మొనాకో ఎన్నడూ వ్యక్తిగతమైన ఆదాయ పన్ను విధించలేదు.^[59], విదేశీయులు దాని స్వంత దేశ పన్నుల నుండి "పన్ను స్వర్గంగా" దీనిని ఉపయోగించుకోగలుగుతారు. ఎందుకంటే ఒక స్వతంత్ర దేశాలైన మొనాకో ఇతర దేశాలకు పన్నులు చెల్లించాల్సిన అవసరం లేదు.^[93][94] రాజధానిలో వ్యక్తిగత ఆదాయం పన్ను లేకపోవడం మొనాకో వెలుపల కార్యకలాపాల నుండి ఆదాయాలను అధికంగా పొందుతున్న యూరోపియన్ దేశాల సంపన్న "పన్ను శరణార్థ" నివాసితులను చాలా ఆకర్షించింది. వీరు ; ఫార్ములా వన్ డ్రైవర్స్ వంటి చాలా మంది ప్రముఖుల దృష్టిని ఆకర్షితులైనప్పటికీ, తక్కువగా ఉన్న వ్యాపారవేత్తలు అత్యధికంగా ఉన్నారు.^[79][95] ఏదేమైనా ఫ్రాన్స్‌తో ద్వైపాక్షిక ఒప్పందం కారణంగా ఫ్రెంచ్ పౌరులు ఇప్పటికీ మొనాకోలో నివసిస్తున్నప్పటికీ ఫ్రెంచ్ దేశాలకు వర్తించే ఆదాయం, సంపద పన్నులను చెల్లించాల్సిన అవసరం ఉంది.,^[96] దేశం కూడా చురుకుగా విదేశీ సంస్థల నమోదును నిరుత్సాహపరుస్తుంది. దాని సరిహద్దులలో కనీసం మూడు వంతులు టర్నోవర్ ఉత్పత్తి చేయబడిందని చూపించకపోతే లాభాలపై 33% కార్పొరేషన్ పన్ను విధిస్తుంది. ఇది ఆఫ్షోర్ ఫైనాన్షియల్ సర్వీసెస్‌ను అందించదు.^[59]

1998 లో ఆర్గనైజేషన్ ఫర్ ఎకనామిక్ కో-ఆపరేషన్ అండ్ డెవెలప్మెంట్ (ఒ.ఇ.సి.డి.) ఒక విభాగం, టాక్స్ పాలసీ అండ్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ సెంటర్, తెలిసిన పన్ను ఆశ్రిత ఆర్థిక వ్యవస్థ పరిణామాలపై మొదటి నివేదికను విడుదల చేసింది.^[97] మోనోగాస్క్యూ పరిస్థితి ఒ.ఇ.సి.డి.కి కోపం తెప్పించింది. 2004, అడార్రా, లీచ్టెన్స్టీన్, లైబీరియా,, మార్షల్ దీవులు సహకారం లేకపోవడంతో నివేదికలో మొనోకో ఈ భూభాగాల జాబితాలో కనిపించలేదు.^[98][99] అయినప్పటికీ ఒ.ఇ.సి.డి. అభ్యంతరాలను అధిగమిస్తూ మొనాకో కొనసాగింది, తద్వారా దాని గ్రే లిస్ట్ నుండి అన్కో ఆపరేటివ్ అధికార పరిమితుల నుండి తొలగించబడింది. ఇతర అధికార పరిధులతో పన్నెండు సమాచార మార్పిడి ఒప్పందాలు సంతకం చేసిన తరువాత 2009 లో ఇది ఒక అడుగు ముందుకు వెళ్లి వైట్ లిస్ట్ లో స్థానం సంపాదించింది.^[59]

2000 లో మనీ లాండరింగ్ పై ఫైనాన్షియల్ యాక్షన్ టాస్క్ ఫోర్స్ (ఎఫ్.ఎ.టి.ఎఫ్) ఈ విధంగా ప్రకటించింది: "మొనాకోలో నగదు-వ్యతిరేక వ్యవస్థ విరుద్ధం అయినప్పటికీ తీవ్రమైన నేరాలకు సంబంధించి అంతర్జాతీయ పరిశోధనా దేశాలకు మొనాకోతో కష్టాలు ఎదురయ్యాయి. అదనంగా మొనాకో ఎఫ్.ఐ.యు. (సిసిసిఎన్ఐఎన్ఎన్) తగినంత వనరులను కలిగి ఉండదు.మొనాకో అధికారులు వారు ఎస్.ఐ.సి.సి.ఎఫ్.ఐ.ఎన్.కు అదనపు వనరులను అందిస్తారని పేర్కొన్నారు.^[100] 2000 లో కూడా ఫ్రెంచ్ మోనాకో తన కాసినోలో సహా, నగదు బదిలీకి సంబంధించిన విధానాలను సడలించింది, మొనాకో ప్రభుత్వం న్యాయవ్యవస్థపై రాజకీయ ఒత్తిడిని పెట్టిందని పార్లమెంటేరియన్స్ ఆర్నాడ్ మోంటేబర్గ్, విన్సెంట్ పెయిలోన్ పేర్కొన్నారు. తద్వారా ఆరోపించిన నేరాలు సరిగ్గా దర్యాప్తు చేయబడలేదు.^[101] 2005 దాని ప్రోగ్రెస్ రిపోర్ట్ లో అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి (ఐ.ఎం.ఎఫ్) 36 ఇతర భూభాగాలతో పాటు మొనాకోను పన్ను వసతి గృహంగా గుర్తించింది.^[102] అయితే అదే సంవత్సరం ఎఫ్.ఎ.టి.ఎఫ్. నివేదికలో డబ్బుకు వ్యతిరేకంగా మొనాకో చర్యలు వివరించింది.^[103][104]

పన్ను మండలాలకు పేరు పెట్టే నివేదికలను జారీ చేయాలని ఐరోపా కౌన్సిల్ నిర్ణయించుకుంది. మొనాకోతో సహా ఇరవై రెండు ప్రాంతాలు, 1998, 2000 ల మధ్య మొదటి రౌండ్లో విశ్లేషించబడ్డాయి. మొనాకో 2001, 2003 మధ్యకాలంలో రెండో రౌండ్లో పాల్గొనడానికి నిరాకరించిన ఏకైక భూభాగంగా ఉంది. అయితే 21 ఇతర భూభాగాలు 2005, 2007 మధ్యకాలంలో మూడవ, ఆఖరి రౌండ్ను అమలు చేయడానికి ప్రణాళిక వేశాయి.^[105]

న్యూమిస్మాటిక్స్

1978 Monégasque franc coin with an effigy of Rainier III

2002 లో మొనాకోలో యూరో మోనిగాస్క్ ఫ్రాంక్‌కు ముందుగా నమిస్మాటిస్ట్స్ ప్రవేశపెట్టబడింది.^[106] 2001 నాటికి కొత్త యూరో నాణేల ముద్రణ మొదలయ్యింది. బెల్జియం, ఫిన్లాండ్, ఫ్రాన్స్, నెదర్లాండ్స్, స్పెయిన్ వంటివి మొనాకో నాణెములను ముద్రించే తేదీని నిర్ణయించాయి. మొనాకోలో మొట్టమొదటి యూరో నాణేలు 2001 నాటికి చెందినవి కూడా ఉన్నాయి. మిగిలిన యూరప్ దేశాలలో 2002 తరువాత తేదీ ఉన్న నాణేలు ఉంటాయి. యూరోజోన్లోని ఇతర దేశాల లాంటి వాటికి నాణేలపై మొట్టమొదటి సర్క్యులేషన్ (2002) పెట్టాలని నిర్ణయించుకోవడమే ఇందుకు కారణం.^[107][108] మోనెగస్క్యూ నాణాలకు మూడు వేర్వేరు నమూనాలు ఎంపిక చేయబడ్డాయి. ^[109] ఏది ఏమయినప్పటికీ 2006 లో పాలక ప్రిన్స్ రైనర్ మరణం తరువాత ప్రిన్స్ ఆల్బర్ట్ బొమ్మను కలిగి ఉండేలా రూపాంతరము చేయబడింది.^[109][110] మొనాకోలో కలెక్షన్ల నాణేల గొప్ప, విలువైన సేకరణ కూడా ఉంది. ముఖ విలువ $ 5 నుండి € 100 వరకు ఉంటుంది.^[111] ఈ నాణేలు వెండి, బంగారు స్మారక నాణేలను ముద్రించే పాత జాతీయ అభ్యాసానికి ఒక వారసత్వంగా ఉంది. ^[112][113] ఈ నాణేలు అన్ని యూరో జోన్లలో చట్టబద్ధమైనవి కావు.^[114] అన్ని యూరోజోన్ దేశాలు స్మారక నాణేలు ఉపయోగించబడుతున్నాయి.

కేసినోలు

మొనాకోలో 1297 నించి రాజ్యాంగబద్ధమైన రాజరికం కొనసాగుతోంది. ప్రిన్స్ ఆల్బర్ట్-2 నేటి రాజు. దీని రక్షణ బాధ్యత ఫ్రాన్స్ దేశానిది. ఇక్కడి మోంటీ కార్లో నగరం పర్యాటకులని అధికంగా ఆకర్షిస్తుంది. అందుకు కారణం అక్కడ గల జూదగృహాలు. లీగ్రాండ్ కేసినో ప్రపంచ ప్రఖ్యాతి గాంచింది. అందులో సినిమా థియేటర్, బాలే థియేటర్ మొదలైన వినోదాలు ఉన్నాయి. రాజ కుటుంబం భాగస్వాములుగా ఓ పబ్లిక్ కంపెనీ దీన్ని నిర్వహిస్తోంది. మోంటీ కార్లోలోనే కాక మొనాకో అంతటా నైట్ క్లబ్స్ విస్తారంగా ఉంటాయి. రౌలెట్, స్టడ్‌పోకర్, బ్లాక్‌జాక్, క్రాప్స్, బకారట్ లాంటి జూదాలు, స్లాట్ మెషీన్స్ అన్ని కేసినోలలో ఉంటాయి. తమాషా ఏమిటంటే మొనాకన్స్ - అంటే మొనాకో దేశస్థులకి మాత్రం వీటిలోకి ప్రవేశం లేదు. ప్రతీ కేసినో బయట సందర్శకుల పాస్‌పోర్ట్‌లని తనిఖీ చేసే లోపలికి పంపుతారు. ఈ దేశపు ప్రధాన ఆదాయం కేసినోల నించే వస్తోంది. 1873లో జోసెఫ్ డేగర్ అనే అతను కేసినోలోని రౌలెట్ వీల్స్ తిరిగే పద్ధతిని జాగ్రత్తగా గమనించి మోంటీ కార్లో బేంక్‌ల్లోని డబ్బుకన్నా ఎక్కువ జూదంలో సంపాదించాడు. దీన్ని ‘బ్రేకింగ్ ది బేంక్ ఎట్ మోంటీ కార్లో’గా పిలుస్తారు.

ఇతర ఆకర్షణలు

1866లో మోంటీకార్లోకి ఆ పేరు ఇటాలియన్ భాష నించి వచ్చింది. దాని అర్థం వౌంట్ ఛార్లెస్. ఛార్లెస్-3 గౌరవార్థం ఈ పేరు ఆ నగరానికి పెట్టబడింది. ఇక్కడి మరో ఆకర్షణ ఫార్ములా ఒన్ గ్రాండ్ ప్రిక్స్ పోటీ. సింగిల్ సీటర్ ఆటో రేసింగ్‌ని గ్రాండ్స్ పిక్స్ పేరుతో ఇక్కడ నిర్వహిస్తున్నారు. గంటకి 360 కిలోమీటర్ల వేగంతో ప్రయాణించే ఎఫ్ ఒన్ (్ఫర్ములా ఒన్) కార్లు ఈ రేసుల్లో పాల్గొంటాయి. ప్రపంచం నలుమూలల నించి రేసర్లు వచ్చి ఈ పోటీల్లో పాల్గొంటారు. 1879లో ఆరంభించిన శాలీగార్నియర్ లేదా ఒపేరా డి మాంటీ కార్లో అనేక నాటక శాలలో ఒపేరాలు జరుగుతూంటాయి. ముందే వీటికి టిక్కెట్ బుక్ చేసుకోవాలి. 1864లో నిర్మించబడ్డ హోటల్ డి పేరిస్, మోంటీ కార్లో నడిబొడ్డున ఉంది. 106 గదులు గల ఈ హోటల్‌లో వివిధ దేశాల ప్రముఖులు బస చేసారు. దీన్ని కూడా పర్యాటకులు ఆసక్తిగా చూస్తారు.

పర్యటక సమయము

హాలీవుడ్ నటి గ్రేస్‌కెల్లీ, ప్రిన్స్ రెయినియర్‌ని వివాహం చేసుకుని ఇక్కడే నివసించింది. ఆమె కొడుకే నేటి రాజు ఆల్బర్ట్-2. హాలీవుడ్ హీరోయిన్స్‌లో మహారాణి అయింది ఈమె మాత్రమే. 1954లో ఇక్కడ ఆల్‌ఫ్రెడ్ హిచ్‌కాక్ ‘కు టేచ్ ఏ థీఫ్’ అనే చిత్రాన్ని ఇక్కడ చిత్రీకరించాడు. ఇంకా మ్యూజియం ఆఫ్ ఏంటిక్ ఆటోమొబైల్స్ (ఇందులో ప్రిన్స్ రెయినియర్ 85 వింటేజ్ కార్లని కూడా చూడచ్చు) ప్రినె్సస్ గ్రేస్ రోజీ గార్డెన్, స్టాంప్స్ అండ్ మనీ మ్యూజియం, లూయిస్-2 స్టేడియం, మ్యూజియం ఆఫ్ ప్రీ హిస్టారిక్ ఏంత్రోపాలజీ, ఓషనోగ్రాఫిక్ మ్యూజియం, మ్యూజియం ఆఫ్ నెపోలనిక్ సావెనీర్స్ ఇక్కడ చూడదగ్గవి. మే నించి అక్టోబరు దాకా టూరిస్ట్ సీజన్. ఇటలీ, ఫ్రాన్స్ దేశాల నించి రోడ్డు మార్గంలో అరగంటలో ఇక్కడికి చేరుకోవచ్చు. యూరప్‌లోని అన్ని ముఖ్య నగరాల నించి ఇక్కడికి విమాన సర్వీసులున్నాయి.

Population

Demographics

ప్రధాన వ్యాసం: Demographics of Monaco

Monaco's Population

  French (28.4%)

  Monegasques (21.6%)

  Italians (18.7%)

  British (7.5%)

  Belgians (2.8%)

  Germans (2.5%)

  Swiss (2.5%)

  Americans (1.2%)

  Other (14.8%)

2015 లో మొనాకో మొత్తం జనాభా 2015 లో 38,400.

Monaco's total population was 38,400 in 2015.

^[115] మొనాకో జనాభా అసాధారణమైనది. స్థానిక మోనెగాస్కులు తమ దేశంలో మైనారిటీగా ఉన్నారు: అతిపెద్ద సమూహాలుగా ఫ్రెంచ్ దేశస్థులు 28.4%, మోనెగస్క్ (21.6%), ఇటాలియన్ (18.7%), బ్రిటీష్ (7.5%), బెల్జియన్ (2.8) %), జర్మన్ (2.5%), స్విస్ (2.5%), అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు (1.2%) ఉన్నారు.^[116] మొనాకో పౌరులు దేశంలో పుట్టినా లేదా ప్రకృతిసిద్ధంగా ఉన్నవారు మొనేగస్క్యూ అని పిలుస్తారు.^[117] మొనాకో ఆయుఃప్రమాణం 90 సంవత్సరాలు.^[118]

భాషలు

మొనాకో అధికారిక భాష ఫ్రెంచ్. ఇటలీకి చెందిన ప్రధానమైన కమ్యూనిటీ ఇటాలియన్ మాట్లాడతారు. అందువల్ల ఫ్రెంచ్, ఇటాలియన్ భాషలకు మూలమైన మొనెగస్క్యూ భాష అధికారిక భాషగా గుర్తించబడలేదు; ఇంగ్లీషు భాష అమెరికన్, బ్రిటీష్, ఆంగ్లో-కెనడియన్, ఐరిష్ నివాసితులకు వాడుక భాషగా ఉంది.

మొనాకోకు రాకుమారి గ్రిమల్డి లిగూరియన్ పూర్వీకత కలిగి ఉంది. అందుచే సాంప్రదాయ జాతీయ భాష మొనెగస్క్యూ వివిధ రకాల లిగూరియన్ భాషలను ప్రస్తుతం అల్పసంఖ్యాక నివాసితులు మాత్రమే మాట్లాడతారు. పలువురు స్థానిక నివాసులు సాధారణంగా రెండవ భాషగా మాట్లాడతారు. మొనాకో-విల్లెలో, ఫ్రెంచ్, మోనెగస్క్యూ రెండింటిలో వీధి చిహ్నాలను ప్రింట్ చేస్తారు.^[119][120]

మతం

Religion in Monaco (2012)[121][b]
Christianity			83.2%
No Religion			12.9%
Judaism			2.9%
Islam			0.8%
Others/unspecified			0.5%

కాథలిక్ చర్చి

Saint Nicholas Cathedral, Monaco

అధికారిక మతం కాథలిక్ చర్చికి రాజ్యాంగం స్వేచ్ఛను కల్పించింది.^[121] మొనాకోలోని ఐదు కాథలిక్ పారిష్ చర్చిలు, ఒక కేథడ్రాల్ ఉన్నాయి. ఇది మొనాకో మతగురువు ఆధ్వర్యంలో పనిచేస్తున్నాయి.

19 వ శతాబ్దం మధ్యకాలం నుంచి ఉనికిలో ఉంది.మొనాకో జనాభాలో క్రైస్తవులు 83.2% మంది ఉన్నారు.^[121]

ప్రొటెస్టిజం

మొనాకో 2012 ఇంటర్నేషనల్ రిలిజియస్ ఫ్రీడమ్ రిపోర్ట్ ఆధారంగా రోమన్ కాథలిక్కుల తర్వాత ప్రొటెస్టంట్లు రెండవ పెద్ద సమూహంగా ఉన్నారు. కాలానుగుణంగా సేకరించే వివిధ ఎవాంజెలికల్ ప్రొటెస్టంట్ సంఘాలు ఉన్నాయి. స్థానిక ఆంగ్లికన్ చర్చి, సంస్కరించబడిన చర్చితో సహా రెండు ప్రొటెస్టంట్ చర్చిలు ఉన్నాయి అని ఈ నివేదిక పేర్కొంది.

ఆగ్లికన్

మోంట్ కార్లోలోని అవెన్యూ డి గ్రాండే బ్రెట్టాన్లో ఒక ఆంగ్లికన్ చర్చ్ (సెయింట్ పాల్స్ చర్చి) ఉంది. 2007 లో 135 ఆంగ్లికన్లు అధికారికంగా సభ్యత్వాన్ని కలిగి ఉంది. కానీ దేశంలో చాలా మంది ఆంగ్లికన్లను తాత్కాలికంగా పర్యాటకులగా కూడా అందిస్తున్నారు. చర్చి ప్రాంగణంలో 3,000 పుస్తకాల ఆంగ్ల భాషా గ్రంథాలయం ఉంది.^[122] ఈ చర్చి ఐరోపాలో ఆంగ్లికన్ డియోసిస్లో భాగంగా ఉంది.

గ్రీకు ఆర్థడాక్స్

మొనాకో " 2012 ఇంటర్నేషనల్ రిలీజియస్ ఫ్రీడం " నివేదిక మొనాకోలో ఒక గ్రీకు ఆర్థడాక్స్ చర్చి ఉందని తెలియజేస్తుంది.

యూదులు

ఇజ్రాయెల్ డి మొనాకో (1948 లో స్థాపించబడింది) ప్రస్తుతం హిబ్రూ పాఠశాల, మోంటే కార్లోలో ఉన్న ఒక కోషెర్ ఆహార దుకాణం కలిగిన గేహంగా మార్చబడింది.^[123] 123] వీరిలో ప్రధానంగా బ్రిటన్ (40%), ఉత్తర ఆఫ్రికాను వదిలి వచ్చిన ప్రజలు ఉన్నారు.^[124]

ఇస్లాం

మొనాకోలోని ముస్లిం ప్రజలు 280 మంది ఉన్నారు. వీరిలో ఎక్కువ మంది ప్రత్యేకంగా నివాసులు (పౌరసత్వం లేని ప్రజలు) ఉన్నారు. ^[125] మొనాకోలో అత్యధిక సంఖ్యలో ముస్లిం జనాభా అరబ్లు, స్వల్ప సంఖ్యలో టర్కిష్ ప్రజలు ఉన్నారు.^[126] మొనాకోలో అధికారిక మసీదులు లేవు.^[127] మొనాకో నడక దూరంలో ఫ్రాన్సుకు చెందిన బీసోలిలో ఒక ముస్లిం మసీదు ఉంది.

Culture

సంగీతం

Seaside façade of the Salle Garnier, home of the Opéra de Monte-Carlo

మొనాకాలో ఒపేరా హౌస్, సింఫోనీ ఆర్కెస్ట్రా, బ్యాలెట్ కంపనీ ఉన్నాయి.^[128]

దృశ్యకళలు

మొనాకో లోని " న్యూ నేషనల్ మ్యూజియం ఆఫ్ మొనాకో " సమకాలీన దృశ్యకళల కొరకు " నేషనల్ మ్యూజియం ఆఫ్ కాంటెంపరరీ అనే విభాగం ఉంది. దేశంలో అనేక కళాఖండాలు, శిల్పాలు, మ్యూజియంలో, స్మారకచిహ్నాలు ఉన్నాయి.

మొనాకోలో మ్యూజియంలు

ఓషియానోగ్రాఫిక్ మ్యూజియం(మొనాకో)

• మొనాకో అత్యుత్తమ కార్లసేకరణ.
• నేపోలియన్ మ్యూజియం (మొనాకో)
• ఓషియానోగ్రాఫిక్ మ్యూజియం.

సంఘటనలు, ఉత్సవాలు , ప్రదర్శనలు

మొనాకో ప్రింసిపాలిటీ ప్రధాన అంతర్జాతీయ సంఘటనలకు ఆతిథ్యం ఇస్తుంది:

• ఇంటర్నేషనల్ సర్కస్ ఫెస్టివల్ ఆఫ్ మొంటే-కార్లో.
• మొండియల్ డూ థియేటర్.
• మొంటే - కార్లో టెలివిషన్ ఫెస్టివల్

విద్య

ప్రాధమిక మాద్యమిక పాఠశాలలు

మొనాకో లిసీ అల్బర్ట్ ప్రీమియర్

మొనాకోలో పది ప్రభుత్వ పాఠశాలలు ఉన్నాయి: ఏడు నర్సరీ - ప్రాధమిక పాఠశాలలు, ఒక సెకండరీ పాఠశాల, మూడవ చార్లెస్ కాలేజి,^[129] సాధారణ - సాంకేతిక శిక్షణ అందిస్తున్న లైసీ మొదటి ఆల్బర్ట్ ఉన్నాయి.^[130] వృత్తి - హోటల్ శిక్షణను అందించే లైసీ, లిసీ టెక్నిక్ , హ్టేలియర్ డి మోంటే-కార్లోలను అందిస్తుంది.^[131] రెండు గ్రాంట్-ఎయిడెడ్ ట్రోమినేషనల్ ప్రైవేట్ పాఠశాలలు: ఇన్స్టిట్యూషన్ ఫ్రాంకోయిస్ డి అస్సేస్ నికోలస్ బార్రే, ఎకోల్ డెస్ సాయిస్ డొమినికేన్స్, ఒక అంతర్జాతీయ పాఠశాల, మొనాకో ఇంటర్నేషనల్ స్కూల్,^[132][133] ఇది 1994 లో స్థాపించబడింది. ^[134]

కళాశాలలు, విశ్వవిద్యాలయాలు

మొనాకోలో ఇంటర్నేషనల్ యూనివర్శిటీ ఆఫ్ మొనాకో (ఐ.యు.ఎం), వాణిజ్య విద్యకు ప్రత్యేకించిన ఆంగ్ల-భాష పాఠశాల, ఇన్‌స్టిట్యూట్ డెస్ హౌటెస్ ఎటడ్స్ ఎకనామిక్ అండ్ కామర్స్ (ఐ.ఎన్.ఎస్.ఇ.ఇ.సి) పాఠశాలల సమూహం నిర్వహిస్తుంది.

క్రీడలు

ఫార్ములా ఒన్

Formation lap for the 1996 Monaco Grand Prix

1929 ప్రతి సంవత్సరం నుండి మొనాకో వీధులలో మొనాకో గ్రాండ్ ప్రిక్సును నిర్వహించారు.^[135] ఇది ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రతిష్టాత్మక ఆటోమొబైల్ రేసుల్లో ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. సర్‌క్యూట్ డి మొనాకో నిర్మాణాన్ని పూర్తి చేయడానికి ఆరు వారాలు పడుతుంది. ఇది మరొక మూడు వారాల తర్వాత తొలగించబడుతుంది.^[135] ఈ సర్‌క్యూట్ చాలా ఇరుకుగా దృఢంగా ఉంటుంది. దాని సొరంగం దృఢమైన మూలలు, అనేక ఎత్తులలో మార్పులు చేస్తూ చాలా ప్రాముఖ్యమైన ఫార్ములా వన్ ట్రాక్ను తయారు చేస్తారు.^[136] డ్రైవర్ నెల్సన్ పిక్యూట్ సర్‌క్యూటును "మీ గదిలో సైకిల్ మీద తిరగడానికి" సర్‌క్యూట్తో పోల్చాడు.

సవాలు స్వభావం కోర్సు ఉన్నప్పటికీ అందులో కేవలం ఒక విపత్తు మాత్రమే సంభవించింది. " లోరెంజో బండిని " 1967 లో ప్రమాదం సంభవించిన మూడు రోజుల తరువాత అతని గాయాల కారణంగా మరణించాడు.^[137] 1965 రేసులో ప్రముఖ క్రీడాకారుడు " 1955 మొనాకో గ్రాండ్ ప్రిక్సు " అల్బెర్టో అస్కారి, 1965 రేసులో పాల్ హాకింస్, ఓడరేవులో దూసుకువెళ్ళిన తర్వాత అదృష్టవశాత్తుగా తప్పించుకున్నారు.^[135]

మొంటే కార్లో ర్యాలీ

1911 లో మొన్టే కార్లో ర్యాలీలో కొంతభాగం మొనాకోలో నిర్వహించబడింది. మొదట ప్రిన్స్ మొదటి ఆల్బర్ట్ ఆదేశాలతో నిర్వహించబడింది. గ్రాండ్ ప్రిక్స్ మాదిరిగా ర్యాలీని " ఆటోమొబైల్ క్లబ్ డి మొనాకో " నిర్వహిస్తుంది. ఇది దీర్ఘకాలంగా నిర్వహించబడుతున్న కష్టమైన, ప్రతిష్ఠాకరమైన ర్యాలీగా భావించబడుతుంది. 1973 - 2008 వరకు ప్రపంచ ర్యాలీ చాంపియన్షిప్పు (డబల్యూ.ఆర్.సి) ప్రారంభం ఇక్కడ నుండి ప్రారంభం ఔతుంది.^[138] 2009 - 2011 వరకు ఈ ర్యాలీ ఇంటర్కాంటినెంటల్ ర్యాలీ ఛాలెంజ్ ప్రారంభ రౌండుగా పనిచేసింది.^[139] ఈ ర్యాలీ 2012 లో డబల్యూ.ఆర్.సి. క్యాలెండరుకు తిరిగివచ్చింది. ఇది ప్రతి సంవత్సరం నిర్వహించబడింది.^[140] మొనాకో పరిమిత పరిమాణము కారణంగా ఫ్రెంచ్ భూభాగంలో ర్యాలీ ముగించబడుతుంది.

ఫుట్‌బాల్

Stade Louis II, home of AS Monaco FC

మొనాకో రాజధానిలో రెండు ప్రధాన ఫుట్ బాల్ జట్లను నిర్వహిస్తుంది: పురుషుల ఫుట్బాల్ క్లబ్ (ఎ.ఎస్. మొనాకో) ఎఫ్.సి. మహిళల ఫుట్బాల్ క్లబ్ (ఒ.ఎస్. మొనాకో). మొనాకో ఫ్రెంచ్ ఫుట్బాల్ మొదటి విభాగంలో స్టేడ్ రెండవ లూయిస్‌లో, మొదటి లిగువే పాల్గొన్నది. ఈ క్లబ్ చారిత్రాత్మకంగా ఫ్రెంచ్ లీగ్లో అత్యంత విజయవంతమైన క్లబ్లలో ఒకటిగా ఉంది. మొదటి లిగ్ ఎనిమిది సార్లు (ఇటీవల 2016-17 లో) గెలిచింది. 1953 నుండి ఆరు సీజన్లు మాత్రమే అగ్రస్థాయిలో పోటీ చేసింది. క్లబ్బు డాడో ప్రోసో, ఫెర్నాండో మోరిన్దేస్, జెరోం రోటెన్, అకిస్ జికోస్, లూడోవిక్ గియులీలతో కూడిన బృందంతో 2004 యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ. ఛాంపియన్స్ లీగ్ ఫైనలుకు చేరుకుని పోర్చుగీసు జట్టు ఎఫ్.సి. పోర్టోతో 3-0తో ఓడిపోయింది. క్లబ్ కోసం ప్రపంచ కప్-విజేతలు థియరీ హెన్రీ, ఫాబియన్ భర్తెజ్, డేవిడ్ ట్రెజ్యూయెట్, కైలియన్ మ్బిపే వంటి అనేక అంతర్జాతీయ తారలు ఆడారు. యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ. ఛాంపియన్స్ లీగ్, యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ. యూరోపా లీగ్ స్టేడ్ రెండవ లూయిస్ వార్షికంగా యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ. సూపర్ కప్ (1998-2012) క్రీడలకు ఆతిధ్యమిచ్చింది.

మహిళల ఫుట్బాల్ బృందం ఫ్రెంచ్ ఫుట్బాల్ లీగ్ వ్యవస్థలో పోటీ చేస్తుంది. క్లబ్ ప్రస్తుతం స్థానిక ప్రాంతీయ లీగ్లో పాల్గొన్నది. ఇది 1994-95 సీజన్ డివిజనులో మొదటి ఫెమినిన్లో పాల్గొన్నది. కానీ త్వరగా తొలగించబడింది. ప్రస్తుత ఫ్రెంచు మహిళల అంతర్జాతీయ గోల్కీపర్ సారా బౌహడీ ఐ.ఎన్.ఎఫ్. క్లైర్ఫొంటైన్ అకాడమీకి వెళ్లేముందు క్లబ్బుతో కొంత సంబంధం కలిగి ఉన్నారు.

మొనాకో జాతీయ ఫుట్బాల్ జట్టు అసోసియేషన్ ఫుట్ బాల్‌లో దేశం తరఫున ప్రాతినిథ్యం వహిస్తుంది. దీనిని మొనాకో ఫుట్ బాల్ ఫెడరేషన్ నియంత్రిస్తుంది. అయినప్పటికీ యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ.లో సభ్యత్వం లేని మూడు ఐరోపాలో (యునైటెడ్ కింగ్డమ్, వాటికన్ సిటీతో పాటు) సార్వభౌమ దేశాలలో మొనాకో ఒకటి. అయినప్పటికీ యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ. యూరోపియన్ ఫుట్బాల్ ఛాంపియన్షిప్ లేదా ఎఫ్.ఐ.ఎఫ్.ఎ. ప్రపంచ కప్ పోటీలలోనూ పాల్గొనదు. జట్టు స్టేడ్ రెండవ లూయిస్‌లో తన సొంత మ్యాచ్లను ఆడుతుంది.

రగ్బీ

Monaco's national rugby team, as of October 2013, is 91st in the International Rugby Board rankings.^[141]

ఇతర క్రీడలు

A view of the 2011 Monaco Porsche Supercup. Motor racing is very popular, with one course encompassing almost the whole country.

మోంటే-కార్లో మాస్టర్స్ టెన్నీస్ ఎ.టి.పి. మాస్టర్స్ సిరీస్లో భాగంగా పురుషుల ప్రొఫెషనల్ టోర్నమెంటు పొరుగున ఉన్న రోక్బ్రూఫ్-క్యాప్-మార్టిన్ (ఫ్రాంసు)లో జరుగుతుంది.^[142] 1897 నుండి ఈ టోర్నమెంటు నిర్వహించబడింది. 1984, 1992 మధ్యకాలంలో మోంట్ ఆల్లోలో మాంటె కార్లో గోల్ఫ్ క్లబ్బులో గోల్ఫు మోంటే కార్లో ఓపెన్ నిర్వహించబడింది. మొనాకో ఒలంపిక్ క్రీడలలో పోటీ చేసినప్పటికీ మొనాకో నుండి ఏ క్రీడాకారుడు కూడా గెలుపొందలేదు ఒలింపిక్ పతకం.

మొట్టమొదటి రోజున ప్రారంభించి పూర్తిచేయడానికి 15 కిలోమీటర్ల క్లోజ్డ్-సర్‌క్యూటు వ్యక్తిగత సమయం విచారణతో మొనాకో నుండి ప్రారంభించబడిన 2009 టూర్ డి ఫ్రాన్సు, ప్రపంచ వ్యాప్తంగా 182 కిలోమీటర్లు (113 మైళ్ళు) రెండవ లెగ్ తరువాతి రోజు అక్కడ ప్రారంభమై, బ్రిన్గోల్స్, ఫ్రాంసులో ముగిసింది.

2009 టూర్ డి ఫ్రాంసు " ది వరల్డ్ ప్రీమియర్ సైకిల్ రేస్ " 15 కి.మీ క్లోజ్డ్ సర్‌క్యూట్ ఇండివిజ్యుయల్ టైం ట్రెయిల్ మొనాకోలో మొదలై అదేరోజు అక్కడే పూర్తి చేయబడుతుంది. మరుసటి రోజు 182 కి.మీ సెకండ్ లెగ్ మొనాకోలో మొదలై మరుసటి రోజు బ్రిగ్నోలెస్ (ఫ్రాంసు)లో పూర్తి ఔతుంది.^[143]

మొనాకో గ్లోబల్ ఛాంపియన్స్ టూర్ (ఇంటర్నేషనల్ షో-జంపింగ్) లో కూడా భాగంగా ఉంది. ఈ శ్రేణిలో చాలా ఆకర్షణీయమైనదిగా గుర్తించబడిన ప్రపంచంలోని అత్యంత ప్రసిద్ధ రైడరైన షార్లెట్ కాసిరాగితో సహా ప్రపంచంలోనే అత్యంత అందమైన పడవలు ఉన్నాయి. పోర్ట్ హెర్‌క్యులస్, ప్రిన్స్ భవనం మొనాకోలో పర్యాటక ఆకర్షణలుగా ఉన్నాయి.^[144] 2009 లో గ్లోబల్ ఛాంపియన్స్ పర్యటన 25-27 జూన్ మద్య మొనాకో వేదికగా జరిగింది.

ప్రపంచంలోనే మూడు ప్రత్యేక దేశాలు దాటుతూ నిర్వహించబడే ఒకే ఒక్క మారథాన్ మొనాకో మారథాన్. ఇది మొనాకోలో మొదలై ఫ్రాన్సును దాటి ఇటలీ స్టేడి రెండవ లూయిస్ వద్ద ముగుస్తుంది.

మొనాకో ఐరన్‌మ్యాన్ 70.3 ట్రైయాతలాన్ రేస్ వార్షికంగా నిర్వహించబడుతుంది. ఇందులో 1,000 మంది అధికసంఖ్యలో అథ్లెటిక్సు పాల్గొంటారు. ఇది ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రస్థాయి ప్రొఫెషనల్ అథ్లెట్లను ఆకర్షిస్తుంది. ఈ రేస్లో 1.9 కిలోమీటర్ల (1.2 మైళ్ల) ఈత, 90 కిలోమీటర్ల (56 మైళ్ల) బైక్ రైడ్, 21.1 కిలోమీటర్ (13.1 మైళ్ల) పరుగు పోటీలు ఉన్నాయి.

1993 నుండి " ఇంటర్నేషనల్ అసోసియేషన్ ఆఫ్ అథ్లెటిక్స్ ఫెడరేధన్ " ప్రధాన కార్యాలయం,^[145] మొనాకోలో అథ్లెటిక్స్ వరల్డ్ గవర్నింగ్ బాడీ ఉంది.^[146] ఒక ఐ.ఎ.ఎ.ఎఫ్. డైమండ్ లీగ్ సమావేశం ప్రతి సంవత్సరం స్టేడ్ రెండవ లూయిస్‌లో జరుగుతుంది.^[147] ఒక మునిసిపల్ స్పోర్ట్స్ కాంప్లెక్స్, పోర్ట్ హెర్‌క్యులస్ జిల్లాలోని ఊడవ రైనర్ నాటికల్ స్టేడియమ్, వేడిగా ఉండే ఉప్పునీటితో నిండిన ఒలింపిక్-పరిమాణ ఈత కొలను, డైవింగ్ బోర్డులు, ఒక స్లయిడ్ను ఉనాయి.^[148] ఈ కొలను డిసెంబరు నుండి మార్చి వరకు మంచు రింకుగా మార్చబడుతుంది.^[148]

10-12 జూలై నుండి 2014 మొనాకో సోలార్ 1 మోంటే కార్లో కప్పును ప్రారంభించింది. సౌర శక్తితో నడిచే పడవలకు ప్రత్యేకంగా సముద్రజలాలలో ఈ రేసు నిద్వహించబడుతుంది.^[149],[150]

విదేశీ సంబంధాలు

లీ రోచర్ 1890 లో

మొనాకో చాలా పురాతనమైనది. ఇది చాలా దేశాలతో, సంబంధాలను కలిగి ఉంది. సార్దీనియా రాజ్యంలా అర్గోన్, రిపబ్లిక్ ఆఫ్ జెనోవా క్రౌన్ ఇతర దేశాలలో భాగంగా మారింది. రెండవ హానర్ మొనాకో యువరాజు 1633 లో స్పెయిన్ నుంచి తన స్వతంత్ర సార్వభౌమత్వాన్ని గుర్తించాడు. తరువాత పెరోన్ (1641) ఒప్పందం ఫ్రాన్స్ 13 వ లూయిస్ నుండి.

మొనాకో 1963 లో ఫ్రాన్సుతో ప్రత్యేక ఒప్పందం కుదుర్చుకుంది. దీనిలో ఫ్రెంచ్ కస్టమ్స్ చట్టాలు మోనాకో దాని ప్రాదేశిక జలాల్లో వర్తిస్తాయి. ^[96] యూరోపియన్ యూనియన్లో సభ్యుడు కానప్పటికీ మొనాకో యూరోను ఉపయోగిస్తుంది.^[96] మొనాకో ఫ్రాంసుతో 6 కిలోమీటర్ల (3.7 మైళ్ల) సరిహద్దును పంచుకుంటుంది. అయితే మధ్యధరా సముద్రంతో సుమారు 2 కిలోమీటర్ల (1.2 మైళ్ల) తీర ప్రాంతం ఉంది.^[151] ఫ్రాన్స్ నుండి మొనాకో స్వాతంత్ర్యానికి మద్దతు ఇచ్చే రెండు ముఖ్యమైన ఒప్పందాలలో మొదటిది 1861 లోని ఫ్రాంకో-మోనెగాస్క్ ట్రీటీ రెండవది 1918 ఫ్రెంచ్ ఒప్పందం (సార్దీనియా సామ్రాజ్యం కూడా చూడండి). యునైటెడ్ స్టేట్స్ సి.ఐ.ఎ. ఫ్యాక్ట్ బుక్ రికార్డ్స్ మొనాకో స్వాతంత్ర్య సంవత్సరంలో 1419గా నమోదు చేసింది.^[151]

• ఫ్రాన్సు-మొనాకో సంబంధాలు.
• మొనాకో-యునైటెడ్ స్టేట్స్ సబంధాలు.
• మొనాకో-రష్యా సంబంధాలు.

మొనాకోలో రెండు రాయబార కార్యాలయాలు ఉన్నాయి: ఫ్రాన్స్, ఇటలీ.^[152] అదనంగా 30 లేదా అంతకంటే ఎక్కువమంది కాన్సులేట్లు ఉన్నాయి.^[152] ఇటలీ (రోమ్), స్పెయిన్ (మాడ్రిడ్), స్విట్జర్లాండ్ (బెర్న్), యునైటెడ్ కింగ్డమ్ (లండన్) సంయుక్త రాష్ట్రాలు (వాషింగ్టన్).^[152]

2000 గణాంకాల ఆధారంగా మొనాకో నివాసితులలో సుమారుగా మూడింట రెండొంతులు మంది విదేశీయులు ఉన్నారని భావిస్తున్నారు. ^[153] 2015 లో వలసవచ్చిన జనాభా 60% ఉన్నారని అంచనా వేయబడింది.^[151] అయినప్పటికీ మొనాకోలో పౌరసత్వాన్ని పొందడం కష్టం అని నివేదించబడింది.^[128] 2015 లో 1,000 మందిలో 4 మంది పౌరులు వలసవెళ్ళారని గుర్తించారు. ఇది సంవత్సరానికి 100-150 మంది ప్రజలు ఉన్నారని అంచనా.^[154] మొనాకో జనాభా 2008 లో 35,000 నుండి 2013 లో 36,000 వరకు అభివృద్ధి చెందింది. దానిలో సుమారు 20 శాతం మంది స్థానిక మోనెగాస్క్ ఉన్నారు.^[155] (మొనాకో జాతీయత చట్టం కూడా చూడండి).

తమ దేశంలో పన్నులు చెల్లించకుండా ఉండటానికి మొనాకోను ఉపయోగించడానికి విదేశీయులు చేసిన ప్రయత్నంగా మొనాకా పౌరసత్వం కొనసాగిస్తున్నారని భావిస్తున్నారు.^[151] మొనాకోలో 20% వ్యాటుతో పలు విధాలైన పన్నులు విధించేవారు. మొనాకోలోని పౌరులు వారి ఆదాయంలో 75% కంటే అధికంగా మొనాకాలోనే ఉత్పత్తి చేస్తారు.^[151] మొనాకో ద్వంద్వ పౌరసత్వాన్ని అనుమతించదు. కానీ డిక్లరేషన్, న్యూట్రలైజేషన్ పౌరసత్వంతో సహా పౌరసత్వానికి పలు మార్గాలు ఉన్నాయి.^[156] అనేక సందర్భాల్లో మొనాకోలో నివాసాన్ని పొందడం కంటే పౌరసత్వం పొందడం కీలక సమస్యగా ఉంది.^[156] ఉదాహరణకి 1962 కి ముందు వారు కనీసం 5 సంవత్సరాలపాటు మొనాకోలో నివసిస్తున్నప్పటికీ ఫ్రెంచ్ పౌరులు ఇప్పటికీ ఫ్రాంసుకు పన్నులు చెల్లించవలసి ఉంటుంది.^[156] 1960 ల ఆరంభంలో ఫ్రాన్సు - మొనాకో పన్నుల మీద కొంత ఉద్రిక్తత ఉంది.^[157] ఎటువంటి సరిహద్దు ఫార్మాలిటీలు ఫ్రాంసుకు వెళ్లి రావడానికి అనుమతించబడుతుంది. మొనాకో పర్యాటక కార్యాలయంలో అభ్యర్థన చేసిన తరువాత సందర్శకులు ఒక స్మారక పాస్పోర్ట్ స్టాంప్ అందుబాటు చేయబడుతుంది. ఇది క్యాసినో ఎదురుగా ఉండే తోటల పక్కన ఉంది.

Microstate	Association Agreement	Eurozone[158]	Schengen Area	EU single market	EU customs territory[159]	EU VAT area[160]	Dublin Regulation
Monaco (relations)	Negotiating[161]	Yes[c]	de facto[d]	Partial[e]	Yes[f]	Yes[g][h]	కాదు

మూలాలు

1. "United-Nations data, country profile". Retrieved 29 October 2013.
2. "Constitution of Monaco (art. 78): The territory of the Principality forms a single commune.". Retrieved 29 October 2013.
3. "Constitution de la Principauté". కౌన్సిల్ ఆఫ్ గవర్నమెంట్. Archived from the original on 22 జూలై 2011. Retrieved 21 ఆగస్టు 2014.
4. "Monaco en Chiffres" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2009-11-15. Retrieved 2014-08-21., Principauté de Monaco. Retrieved 7 June 2010.
5. "Population et emploi / IMSEE — Monaco IMSEE" (in ఫ్రెంచ్). Imsee.mc. Retrieved 6 September 2012.
6. "National Accounts Main Aggregates Database". United Nations Statistics Division. Retrieved 8 October 2012.
7. "World Development Indicators". World Bank. Retrieved 8 October 2012. Note: "PPP conversion factor, GDP (LCU per international $)" for France (0.8724) was used.
8. "What side of the road do people drive on?". Whatsideoftheroad.com. Archived from the original on 13 ఏప్రిల్ 2012. Retrieved 28 May 2012.
9. "One in Three is a Millionaire in Monaco: Study". ndtv.com.
10. In fact Francesco Grimaldi, who captured the Rock on the night of 8 January 1297, was forced to flee Monaco only four years after the fabled raid, never to come back. The Grimaldi family was not able to permanently secure their holding until 1419 when they purchased Monaco, along with two neighbouring villages, Menton and Roquebrune. Source: Edwards, Anne (1992). The Grimaldis of Monaco: The Centuries of Scandal – The Years of Grace. William Morrow. ISBN 978-0-688-08837-8.
11. "Monte Carlo : The Birth of a Legend". SBM Group. Archived from the original on 3 డిసెంబరు 2013. Retrieved 23 August 2013.
12. "μόνος". Archived from the original on 29 June 2011. Retrieved 29 June 2011.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link), Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
13. "οἶκος". Archived from the original on 29 June 2011. Retrieved 29 June 2011.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link), Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
14. "History of Monaco". Monaco-montecarlo.com. Retrieved 28 May 2012.
15. Strabo, Geography, Gaul, 4.6.3 at LacusCurtious
16. "μόνοικος". Archived from the original on 29 June 2011. Retrieved 29 June 2011.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link), Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
17. "Monaco". State.gov. 16 November 2011. Retrieved 28 May 2012.
18. "Monaco Life". Monaco Life. 26 July 2011. Retrieved 28 May 2012.
19. "Monaco history". Visitmonaco.com. Retrieved 28 May 2012.
20. "Histoire de Monaco, famille Grimaldi | Monte-Carlo SBM". Fr.montecarlosbm.com. Retrieved 28 May 2012.
21. "The Mediterranean Empire of the Crown of Aragon". explorethemed.com.
22. "Monaco – The Principality of Monaco". Monaco.me. Retrieved 28 May 2012.
23. "The History Of Monaco". Monacoangebote.de. Archived from the original on 16 జనవరి 2013. Retrieved 28 May 2012.
24. with the title Duc de Valentinois and other lesser French titles, to most of which the House of Grimaldi still lays claim,
25. "Monaco: History". .monaco.mc. Archived from the original on 29 జూన్ 2012. Retrieved 28 May 2012.
26. "Important dates – Monaco Monte-Carlo". Monte-carlo.mc. Retrieved 28 May 2012.
27. "24 X 7". Infoplease.com. Retrieved 28 May 2012.
28. "History of the Principality of Monaco – Access Properties Monaco – Real-estate Agency Monaco". Access Properties Monaco. Archived from the original on 9 ఆగస్టు 2012. Retrieved 28 May 2012.
29. "History of Monaco". Monacodc.org. Retrieved 28 May 2012.
30. "Histoire de la Principauté – Monaco – Mairie de Monaco – Ma ville au quotidien – Site officiel de la Mairie de Monaco". Monaco-mairie.mc. Archived from the original on 3 జూన్ 2012. Retrieved 28 May 2012.
31. "MONACO". Tlfq.ulaval.ca. Archived from the original on 10 జూన్ 2012. Retrieved 28 May 2012.
32. "Monaco timeline". BBC News. 28 March 2012. Retrieved 28 May 2012.
33. "Monaco Politics, government, and taxation". Nationsencyclopedia.com. Retrieved 28 May 2012.
34. "Monaco History, History of Monaco – Allo' Expat Monaco". Monaco.alloexpat.com. Archived from the original on 27 మే 2012. Retrieved 15 జనవరి 2018.
35. Abramovici P. Un rocher bien occupé : Monaco pendant la guerre 1939–1945 Editions Seuil, Paris 2001, ISBN 2-02-037211-8
36. "Monaco histoire". Tmeheust.free.fr. Retrieved 28 May 2012.
37. "Monaco – Principality of Monaco – Principauté de Monaco – French Riviera Travel and Tourism". Nationsonline.org. Retrieved 28 May 2012.
38. "Monaco royals will not be at Cannes 'Grace of Monaco' premiere – Page Six". Page Six.
39. "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Archived from the original on 16 అక్టోబరు 2015. Retrieved 22 March 2012.
40. "History of Monaco. Monaco chronology". Europe-cities.com. Archived from the original on 16 జనవరి 2013. Retrieved 28 May 2012.
41. "Monaco Military 2012, CIA World Factbook". Theodora.com. Retrieved 28 May 2012.
42. "Monaco Royal Family". Yourmonaco.com. Archived from the original on 14 జూన్ 2012. Retrieved 28 May 2012.
43. "Biography – Prince's Palace of Monaco". Palais.mc. Archived from the original on 15 నవంబరు 2013. Retrieved 28 May 2012.
44. "History of Monaco, Grimaldi family". Monte-Carlo SBM. Retrieved 28 May 2012.
45. Williams, Carol J. (27 August 2015). "More than seven decades later, Monaco apologises for deporting Jews". Los Angeles Times. Retrieved 31 August 2015.
46. "Monaco land reclamation project gets green light". rivieratimes.com. Archived from the original on 2015-09-04. Retrieved 2018-01-15.
47. Colin Randall. "Monaco €1 billion reclamation plan for luxury homes district". thenational.ae.
48. "Monaco's New Marina, in 10 Years from now". mooringspot.com. Archived from the original on 2015-09-04. Retrieved 2018-01-15.
49. "Forbes Life". forbes.com.
50. "Monaco Districts". Monaco.me. Retrieved 22 March 2012.
51. Monaco, Government of. ""monaco statistics pocket" / Publications / IMSEE - Monaco IMSEE". Monacostatistics.mc.
52. "Geography and Map of Monaco". mapofeurope.com. Retrieved 11 September 2014.
53. "Monaco's Areas / Monaco Official Site". Visitmonaco.com. Archived from the original on 16 జనవరి 2013. Retrieved 12 March 2013.
54. Highest point at ground level (Access to Patio Palace on D6007) "Monaco Statistics pocket – Edition 2014" (PDF). Monaco Statistics – Principality of Monaco.
55. "Highest and lowest points in countries islands oceans of the world". Worldatlas.com. Retrieved 6 September 2012.
56. "Monaco". Google Maps. Retrieved 6 September 2012.
57. "Plan General De La Principaute De Monaco" (PDF). Archived from the original (PDF) on 28 మే 2012. Retrieved 28 May 2012.
58. Robert BOUHNIK (19 October 2010). "Home > Files and Reports > Public works > 2002 Archives — Extension of "La Condamine Port"(Gb)". Cloud.gouv.mc. Retrieved 22 March 2012.^{[permanent dead link]}
59. Samuel, Henry (28 December 2009). "Monaco to build into the sea to create more space". The Daily Telegraph. London. Retrieved 22 March 2012.
60. Robert Bouhnik (19 October 2010). "Home > Files and Reports > Public works(Gb)". Cloud.gouv.mc. Archived from the original on 20 డిసెంబరు 2012. Retrieved 22 March 2012.
61. "Royal Opinions – Social, Political, & Economical Affairs of Monaco". Royalopinions.proboards.com. Archived from the original on 27 నవంబరు 2012. Retrieved 22 March 2012.
62. "Monaco remet sur le tapis le projet d'extension en mer". Econostrum.info. Retrieved 22 March 2012.
63. "Presentation". Ports-monaco.com. 1 January 2006. Archived from the original on 20 జూన్ 2012. Retrieved 22 March 2012.
64. "Prince Albert of Monaco interview on fishing issues". YouTube. 30 June 2011. Retrieved 22 March 2012.
65. Novella, René; Sassi, Luca Monaco : eight centuries of art and architecture', Epi Communication, 2015
66. Fair, Vanity. "La tour Odéon, l'histoire d'un chantier dont les malheurs ont atteint des sommets". Archived from the original on 13 ఆగస్టు 2017. Retrieved 7 August 2016.
67. Lyall, Sarah; Baume, Maïa de la Development Blitz Provokes a Murmur of Dissent in Monaco, New York Times, 11 December 2013; https://www.nytimes.com/2013/12/12/world/europe/development-blitz-provokes-a-murmur-of-dissent-in-monaco.html
68. Monaco's Heritage In Danger?, L'Observateur de Monaco, No141, April 2015, pp60-67;http://www.lobservateurdemonaco.mc/wp-content/uploads/2015/09/Obs141.pdf Archived 2016-08-12 at the Wayback Machine
69. "Monaco weather, climate and geography". Worldtravelguide.net. Retrieved 6 September 2012.
70. "Snow in Casino Square!". Monte Carlo Daily Photo. 19 December 2009. Retrieved 6 September 2012.
71. "Monaco – Weather / Monaco Official Site". Visitmonaco.com. Retrieved 6 September 2012.
72. "Climatological information for Monaco" – Monaco website
73. "Monaco, Monaco – Climate data". Weather Atlas. Retrieved 15 March 2017.
74. Gross national income per capita 2010, Atlas method and PPP. World Bank
75. "Business And Economy". Monacodc.org. Retrieved 22 March 2012.
76. "Central Intelligence Agency". Cia.gov. Archived from the original on 21 ఆగస్టు 2016. Retrieved 22 March 2012.
77. "Monaco Economy 2012, CIA World Factbook". Theodora.com. Retrieved 28 May 2012.
78. Alleyne, Richard (4 October 2007). "Prince Albert: We want more for Monaco". The Daily Telegraph. London. Retrieved 22 March 2012.
79. "Piers Morgan's full Monte! The tax haven where the jewels are real and the orgasms are fake". Daily Mail. London. 31 January 2009. Retrieved 28 May 2012.
80. Katya Wachtel (28 March 2012). "The Wealth Report 2012" (PDF). Citi Private Bank. Retrieved 6 March 2013.
81. Robert Frank (28 March 2012). "The Most Expensive Real-Estate in the World". The Wall Street Journal. Retrieved 6 March 2013.
82. Julie Zeveloff (7 March 2013). "Here Are The World's Most Expensive Real Estate Markets". Business Insider. Retrieved 7 March 2013.
83. "Monaco: Economy >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge". Globaledge.msu.edu. Retrieved 22 March 2012.
84. Robert BOUHNIK (19 December 2011). "Home > Files and Reports > Economy(Gb)". Cloud.gouv.mc. Archived from the original on 11 జూలై 2012. Retrieved 22 March 2012.
85. "Banks in Monaco".
86. "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Archived from the original on 16 అక్టోబరు 2015. Retrieved 28 May 2012.
87. "History of Monte Carlo Casino". Craps Dice Control. Retrieved 28 April 2012.
88. "Rick Steves' Europe: Little Europe: San Marino, Monaco, Vatican City, Liechtenstein, and Andorra". Archived from the original on 2012-11-14. Retrieved 2018-03-27.
89. "Rick Steves Europe: Little Europe: Five Microcountries". Ricksteves.com. Retrieved 28 May 2012.
90. Keremcan (23 August 2016). "Why Do Monaco Laws Forbid Locals from Gambling?". Gambling Herald. Retrieved 7 December 2017.
91. Porter, D.; D. Prince (2006). Frommer's Provence and the Riviera (Fifth. ed.). Wiley Publishing Inc.
92. "Monaco Personal Taxation". Archived from the original on 24 నవంబరు 2010. Retrieved 28 May 2010.
93. "Monaco might not charge residents income tax, but it's no tax haven". The Daily Telegraph. London. 16 February 2010. Retrieved 28 May 2012.
94. "Monaco Country and Foreign Investment Regime". Lowtax.net. Archived from the original on 12 మే 2012. Retrieved 22 March 2012.
95. David Leigh (10 July 2006). "The tax haven that today's super rich City commuters call home". The Guardian. London. Retrieved 28 May 2012.
96. "France and Monaco". U.S. Department of State.
97. "Obscure Tax Havens". Escapeartist.com. Archived from the original on 26 జూన్ 2012. Retrieved 28 May 2012.
98. Declaration of 18 April 2004, by the representative of the OECD Centre for Tax Policy and Administration Gabriel Makhlouf regarding the list of alleged tax havens non-cooperatives countries comparable
99. Stage Report 2004: Project of OECD on the detrimental tax practices, OECD, Paris, 2004
100. "Review to Identify Non-Cooperative Countries or Territories: Increasing the Worldwide Effectiveness of Anti-Money Laundering Measures" (PDF). Paris: Financial Action Task Force on Money Laundering. 22 జూన్ 2000. p. 8. Archived from the original (PDF) on 26 జూలై 2011. Retrieved 27 మార్చి 2018.
101. "Assemblee-Nationale report". Assemblee-nationale.fr. 27 July 1987. Retrieved 28 August 2010.
102. Financial Centres with Significant Offshore Activities in Offshore Financial Centres. The Assessment Program. A Progress Report Supplementary Information, IMF, Washington, 2005
103. Review to Identify Non-Cooperative Countries or Territories: Increasing the Worldwide Effectiveness of Anti-Money Laundering Measures, FATF, Paris, 2005
104. Review to Identify Non-Cooperative Countries or Territories: Increasing the Worldwide Effectiveness of Anti-Money Laundering Measures, FATF, Paris, 2006
105. First Mutual Evaluation Report on the Principality of Monaco, Moneyval, Strasbourg, 2003
106. "Monaco Euro Coins". Eurocoins.co.uk. 1 January 2002. Retrieved 11 May 2017.
107. "ECB: Monaco". Ecb.int. Retrieved 22 March 2012.
108. "Monaco Coins". Monaco.me. 1 January 2002. Retrieved 22 March 2012.
109. "Monaco – The Museum of Stamps and Coins". Visitmonaco.com. Retrieved 22 March 2012.
110. "Monegasque Gold Coins – Monaco". Taxfreegold.co.uk. Retrieved 22 March 2012.
111. Siam Internet Co., Ltd. "Monaco Euro Coins – daily updated collectors value for every single coin". euro-coins.tv. Retrieved 22 March 2012.
112. "Buy Gold Coins – Rare Gold Coins". Monacorarecoins.com. Archived from the original on 29 మార్చి 2012. Retrieved 22 March 2012.
113. "Monaco Gold Coins -World Gold Coins". Williamyoungerman.com. Archived from the original on 24 ఫిబ్రవరి 2009. Retrieved 27 మార్చి 2018.
114. "Unique Facts About Europe: Euro". Sheppardsoftware.com. Retrieved 28 May 2012.
115. "Monaco Statistics office". Monacostatistics.mc. Retrieved 3 August 2017.
116. "General Population Census 2008: Population Recensee et Population Estimee" (PDF) (in French). Government of the Principality of Monaco. 2008. Archived from the original (PDF) on 14 జూన్ 2011. Retrieved 9 మే 2018.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
117. "Culture of Monaco". Everyculture.com. Retrieved 6 September 2012.
118. "CIA World Factbook, Monaco". Cia.gov. Archived from the original on 16 అక్టోబరు 2015. Retrieved 28 May 2012.
119. "Society". Monaco-IQ. Archived from the original on 15 సెప్టెంబరు 2019. Retrieved 6 September 2012.
120. "Principality of Monaco – Monaco Monte-Carlo". Monte-carlo.mc. Retrieved 6 September 2012.
121. Joshua Project. "Ethnic People Groups of Monaco". Joshua Project. Retrieved 12 March 2013.
122. "Saint Paul's Church, Monte-Carlo". stpaulsmonaco.com.
123. "Synagogues in Monte Carlo – Shuls in Monte Carlo – Jewish Temples in Monte Carlo". Mavensearch.com. 6 July 2007. Archived from the original on 24 అక్టోబరు 2012. Retrieved 28 May 2012.
124. Details at Jewish Virtual Library
125. Simon Rogers. "Muslim populations by country: how big will each Muslim population be by 2030?". the Guardian.
126. "Islam in Monaco". muslimpopulation.com.
127. "Islam in Monaco". islamicpopulation.com.
128. "Culture of Monaco". everyculture.com.
129. "Collège Charles III". College-charles3.mc. Archived from the original on 11 మే 2011. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
130. "Lycée Albert 1er". Lycee-albert1er.mc. Archived from the original on 22 జూలై 2011. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
131. "Lycée technique et hôtelier de Monte-Carlo" (in French). Monaco. Archived from the original on 22 జూలై 2011. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
132. "The International School Of Monaco". ismonaco.org.
133. "Education System". Archived from the original on 16 జనవరి 2013. Retrieved 15 February 2013.
134. "School Website". Archived from the original on 19 ఏప్రిల్ 2017. Retrieved 19 April 2017.
135. "Monaco Grand Prix". 3 మార్చి 2012. Archived from the original on 3 మార్చి 2012. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
136. liam mcmurray, lesley kazan-pinfield. "Monaco Formula One Grand Prix". Monaco-f1grandprix.com. Retrieved 6 September 2012.
137. "Hulme Wins Monte Carlo; Bandini Hurt", Sheboygan Press, 8 May 1967, Page 13.
138. Federall. "ACM – Automobile Club de Monaco". Acm.mc. Archived from the original on 9 నవంబరు 2012. Retrieved 6 సెప్టెంబరు 2012.
139. "Rallye Monte Carlo Historique". The Daily Telegraph. London. Retrieved 6 September 2012.
140. "2012 World Rally Championship events announced". wrc.com. 27 April 2012. Archived from the original on 19 జనవరి 2012. Retrieved 28 May 2012.
141. "International Rugby Board – World Rankings". Irb.com. Archived from the original on 10 ఆగస్టు 2011. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
142. "Tennis – Tournament Fact Sheet". Monte-Carlo Rolex Masters. 30 September 2011. Archived from the original on 4 జూన్ 2012. Retrieved 28 May 2012.
143. "Tour de France 2008 – Grand start 2009". Letour.com. Archived from the original on 16 జనవరి 2013. Retrieved 28 మే 2012.
144. "Monte-Carlo". Global Champions Tour. Archived from the original on 20 సెప్టెంబరు 2012. Retrieved 6 September 2012.
145. "Headquarters". iaaf.org. 10 జూన్ 1994. Archived from the original on 5 జూన్ 2012. Retrieved 28 మే 2012.
146. "Inside IAAF Intro". iaaf.org. Archived from the original on 4 జూన్ 2012. Retrieved 28 మే 2012.
147. "Usain BOLT and Yelena ISINBAEVA for Herculis". Diamondleague-monaco.com. 30 April 2012. Archived from the original on 2 మే 2012. Retrieved 28 May 2012.
148. "Rainer III Nautical Stadium". Marie de Monaco – Rainier III Nautical Stadium. Marie de Monaco. Archived from the original on 17 మే 2013. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
149. The Riviera Times, Issue 148, July 2014
150. "Monte-Carlo Cup" (PDF). Solar1races.com. Archived from the original (PDF) on 10 అక్టోబరు 2017. Retrieved 3 August 2017.
151. "The World Factbook". cia.gov. Archived from the original on 2015-10-16. Retrieved 2018-01-15.
152. "Monaco – Embassies and Consulates". embassypages.com.
153. "Monaco". encyclopedia.com.
154. "The World Factbook". cia.gov. Archived from the original on 2015-09-05. Retrieved 2018-09-27.
155. "Monaco". populationfun.com.
156. "Principality of Monaco". flagtheory.com.
157. Charlotte Geiger. "Lessons from history – The Monaco crisis from 1962–1963 and the emancipation of tax havens". finance-watch.org. Archived from the original on 2015-10-16. Retrieved 2018-09-27.
158. "The euro outside the euro area". Europa (web portal). Retrieved 26 February 2011.
159. "EU Customs Union". European Commission. Archived from the original on 19 జూన్ 2015. Retrieved 18 June 2015.
160. "Taxation and Customs Union – Within the EU". European Commission. Archived from the original on 11 నవంబరు 2012. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
161. "RECORDED HRVP Federica MOGHERINI host the ceremony on the occasion of the launching of the Association Agreement(s) negotiations with the Principality of Andorra, the Principality of Monaco and the Republic of San Marino". European Commission. 18 March 2015. Retrieved 18 March 2015.
162. "Obstacles to access by Andorra, Monaco and San Marino to the EU's Internal Market and Cooperation in other Areas". 2012. Retrieved 30 March 2013.
163. "The Schengen acquis – Decision of the Executive Committee of 23 June 1998 on Monegasque residence permits". Official Journal of the European Union. 22 September 2000. Retrieved 9 September 2012.
164. EU relations with the Principality of Andorra, the Republic of San Marino and the Principality of Monaco: "If France adopts internal legislation transposing EU directives in certain areas covered by bilateral Agreements with Monaco, the Principality directly applies the French legislation in certain areas"
165. "Taxation and Customs – FAQ". European Commission. Archived from the original on 8 జూన్ 2012. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
166. "Council Regulation (EEC) No 2913/92 of 12 October 1992 establishing the Community Customs Code". Official Journal of the European Union. 19 October 1992. Retrieved 12 September 2012.
167. "Annex 1: Overview of European Union countries" (PDF). European Commission. Archived from the original (PDF) on 4 మే 2014. Retrieved 27 సెప్టెంబరు 2018.
168. "COUNCIL DIRECTIVE 2008/118/EC of 16 December 2008 concerning the general arrangements for excise duty and repealing Directive 92/12/EEC". Official Journal of the European Union. 14 January 2009. Retrieved 10 September 2012.

2. Percentage based on a 35,000 person population.
3. Monetary agreement with the EU to issue euros.
4. Although not a contracting party to the Schengen Agreement, has an open border with France and Schengen laws are administered as if it were a part of France.^[162][163]
5. Through an agreement with France.^[164]
6. Through an agreement with France. Part of the EU Customs territory, administered as part of France.^{[162][165][166][167]}
7. Also part of the EU excise territory.^[167]
8. Through an agreement with France. Administered as a part of France for taxation purposes.^{[160][162][167][168]}