From Wikipedia, the free encyclopedia
అసిటిలిన్ వాయువును ఎసిటెలిన్,అసిటిలీన్ అని స్వల్ప ఉచ్ఛరణ భేదంతో పిలుస్తుంటారు అసిటిలిన్/ఎసిటిలీన్ (Acetylene) కర్బన ఉదజని సమ్మేళనం వలన ఏర్పడిన వాయువు. ఇది ఒక హైడ్రోకార్బన్. చాలా త్వరగా, త్రీవంగా మండే గుణమున్నది. అందుచే అసిటిలిన్ వాయువును ఎక్కువగా ఇంధనంగా వినియోగిస్తారు ఇది కర్బన రసాయన శాస్త్రంలో ఆల్కైన్ (Alkyne) సమూహానికి చెందినది. అసిటిలిన్ శాస్త్రియ పేరు ఈథైన్ (ethyne),[2] కొన్ని రకాల రసాయన పదార్థాలను తయారు చేయుటకు కూడా వాడెదరు. స్వచ్ఛమైన అసిటిలిన్ వాయువునకు వాసన లేదు. అయితే వ్యాపారత్మకంగా కాల్సియం కార్బైడ్ నుండి ఉత్పత్తి చేసే వాయువులో జనక పదార్థాలలో భాస్వరం వంటి మలినాలు వుండటం వలన ఘటైన వెల్లుల్లి వాసన వస్తుంది.[3]
 | |
 | |
 | |
 | |
| పేర్లు | |
|---|---|
| IUPAC నామము
ఎసిటిలీన్ | |
| Systematic IUPAC name
ఈథైన్[1] | |
| గుర్తింపు విషయాలు | |
| సి.ఎ.ఎస్. సంఖ్య | [74-86-2] |
| కెగ్ | C01548 |
| సి.హెచ్.ఇ.బి.ఐ | CHEBI:27518 |
| SMILES | C#C |
| |
| ధర్మములు | |
| C2H2 | |
| మోలార్ ద్రవ్యరాశి | 26.04 g·mol−1 |
| సాంద్రత | 1.097 g/L = 1.097 kg/m3 |
| ద్రవీభవన స్థానం | −80.8 °C, 192.4 K, −113.4 °F |
| బాష్పీభవన స్థానం | −84 °C (−119 °F; 189 K) |
నీటిలో ద్రావణీయత |
కొద్దిగా కరుగుతుంది |
| ఆమ్లత్వం (pKa) | 25 |
| నిర్మాణం | |
| రేఖీయం | |
| ఉష్ణగతిక రసాయన శాస్త్రము | |
| నిర్మాణము మారుటకు కావాల్సిన ప్రామాణిక ఎంథ్రఫీ ΔfH |
+226.88 kJ/mol |
| ప్రామాణిక మోలార్ ఇంథ్రఫీ S |
201 J·mol−1·K−1 |
| ప్రమాదాలు | |
Except where otherwise noted, data are given for materials in their standard state (at 25 °C [77 °F], 100 kPa). | |
 verify (what is   ?) | |
| Infobox references | |
అసిటిలిన్ ను మొదటగా ఎడ్మండ్ డేవి (Edmond Devy) మొదటగా సా.శ.1836లో గుర్తించాడు.[4] ఆయన దాన్నిని న్యూ కార్బోరేట్ ఆఫ్ హైడ్రోజను అని పేర్కొన్నాడు. సా.శ.1860 మరల దీనిని ఫ్రెంచి రసాయన శాస్త్రవేత్త మర్సెల్లి బెర్తెలెట్ (Marcellin Berthelot) కనుగొనటం జరిగినది ఆయనే ఈ వాయువునకు అసిటిలిన్ అనే పేరును నిర్ణయించాడు. అసిటిలిన్ వాయువునకు స్థిరత్వం తక్కువ కావున అసిటిలిన్ ను ఒక ప్రాంతం నుండిమరో ప్రాంతానికి రవాణా చెయ్యడం అసాధ్యంగా వుండేది. సా.శ.1896 లో ఫ్రెంచి దేశానికి చెందిన శాస్త్రవేత్తలు క్లాడ్ (claude), హెస్ (hess)లు అసిటోన్ వాయువును సిలెండరులలో నిల్వవుంచి, రవాణా చెయ్యు పద్ధతిని కనుగొన్నారు. అసిటోన్ (acetone) తన భారానికి 10 రెట్లు భారమున్న అసిటిలిన్ ను తనలో కరగించుకొని/శోషించుకొని వుండగలదని గుర్తించారు. అసిటొనును నింపిన సిలెండరులో అసిటిలిన్ వాయువును నింపి రవాణా చేసెవారు. అందువలన కొంతవరకు అసిటిలిన్ ను నిలవుంచినప్పటికి ప్రమాదాలు అప్పుడప్పుడు సంభవించేవి. సిలెండరులో రంధ్రాలు కలిగిన, కేశనాళికవంటి పదార్థాన్ని నింపడం వలన సిలెండరులు ప్రేలే శాతాన్ని తగ్గించారు. 1906 లో గుస్టఫ్ డలెన్ (Gustaf Dalen) కనుగొన్న AGA అను ఒక సమ్మేళన పదార్థాన్ని సిలెండరులలో నింపి, దానిని మొదట అసిటోన్ తో సంతృప్త పరచి, ఆతరువాత అసిటిలిన్ వాయువును నింపడం ప్రారంభించారు.[5] సా.శ.1906 లో చార్లెస్ పికార్డ్ అనే అతను ఆక్సి అసిటిలిన్ బ్లోఫైప్/టార్చును కనుగొనడంతో పరిశ్రమలలో వెల్డింగు చెయ్యుటకై అసిటిలిన్ వాయువును వాడటం పెరిగినది.[6]
అసిటిలిన్ వాయువును పలురకాలలో ఉత్పత్తి చెయ్యవచ్చును. ఇందులో అగ్రస్థానంలో వున్న విధానం కాల్సియం కార్బైడును నీటితో చర్య జరపడ ద్వారా ఉత్పత్తి చెయ్యడం. ప్రపంచంలో ఎక్కువ అసిటిలిన్ గ్యాసు ఈ పద్ధతిలో ఉత్పత్తి చెయ్యబడుచున్నప్పటికి ఇతర పద్ధతులలో కూడా అసిటిలిన్ వాయువును ఉత్పత్తి చేయుదురు. అవి :
కాల్సియం కార్బైడును తయారు చేయుట
మొదట కాల్సియం కార్బోనేట్ (సున్నపురాయి)ని కాల్సియం ఆక్సైడ్ గా మార్చి, ఆలాగే రాక్షసి బొగ్గును (coal) కోకు (coke)గా మార్చి, రెండింటి మధ్య చర్య జరపడం వలన కాల్సియం కార్బైడ్ ఏర్పడుతుంది.
కాల్సియం కార్బైడు నుండి అసిటిలిన్ వాయువును తయారు చేయుట
అసిటిలిన్ వాయువు ఒక అసంతృప్త హైడ్రోకార్బను. అసిటిలిన్ అణువులో రెండు కార్బను పరమాణువులు,, రెండు హైడ్రోజన్ పరమాణువులుండును. అసిటిలిన్ యొక్క ఎంఫిరిక ఫార్ములా :C2H2.కార్బను కార్బను మధ్య మూడు బంధాలున్నాయి. అసిటిలిన్ అణువు ఎటువంటి వంపులు లేకుండా సరళంగా వుంటుంది.
అసిటిలిన్ వాయువు కార్బను, హైడ్రోజనుగా వియోగం చెందినప్పుడు ఉష్ణం విడుదల అవుతుంది. అసిటిలిన్ వాయువు పైన వత్తిడి 15 lb/in2 మించినప్పుడు ద్రవ లేదా ఘనరూపంలో వున్న అసిటిలిన్ పెద్ద శబ్దంతో ప్రేలు అవకాశం ఎక్కువ ఉంది. సరియైన మోతాదులో స్వచ్ఛమైన అసిటిలిన్ వాయువును గాలితో మండించిన ప్రకాశవంతమైన తెల్లని జ్వాల వెలుగుతుంది. అందువలన దీనిని దీపాలు వెలిగించేవారు. అయితే కొన్ని సందర్భాలలో 2.5 గాలి:అసిటిలిన్ 12.5 వున్నప్పుడు మండించినచో ప్రేలుడు ఏర్పడును.[7] అసిటిలిన్ లో కార్బను భారశాతం 92.2,, హైడ్రోజను భారశాతం 7.8 (అందాజుగా). అసిటిలిన్ వాయువు గాలి కన్న 10% తక్కువ బరువును కలిగివున్నది.[5]
| గుణము | విలువల మితి |
| అణుభారం | 26.038 |
| ఆవిరి వత్తిడి 38.80c వద్ద,1 atm | 635 PSig |
| విశిష్ట ఘన పరిమాణం,38.80c వద్ద,1 atm | 14.463 ఘన.ఆడుగులు/ఫౌండు |
| మరుగు ఉష్ణోగ్రత,1.22atm వద్ద | -1030F |
| విశిష్ట గురుత్వం,38.80c వద్ద,ఇatm (air=1) | 0.9057 |
| వాయు సాంద్రత,00c,1 atm | 1.1709 g/l |
| దహన ఉష్ణ విలువ | 1483.8BTU/ft3 |
| విశిష్టోష్ణం 250c,1atm | 0.4047BTU/Lb |
హైడ్రోజన్ తో రసాయనిక చర్య
అసిటిలిన్ వాయువును 1500C వద్ద,నికెల్ ఉత్పేరకం సమక్షంలో హైడ్రోజంతో చర్య జరిపించిన మొదటి దశలో అసిటిలిన్ తో రెండు హైడ్రోజను పరమాణువులు చేరడం వలన ఇథిను/ఈథిన్ (H2C=CH2) ఏర్పడుతుంది, చర్యను కొనసాగించిన, ఇథీన్ అణువుకు మరోరెండు హైడ్రోజన్ పరమాణులు బంధమేర్పరచుకొవటం వలన ఇథేను ( C2H6) ఏర్పడును
క్లోరిన్ తో చర్య
హైడ్రోజన్ హలైడ్ తో చర్య
రాగి సమ్మేళనంతో చర్య
.
కాపరు క్లోరైడుతో చర్య వలన కాపరు అసెటిలైడ్ (copper acetylide:Cu2C2)ఏర్పడును.
అక్సిజన్ తో మండించినప్పుడు
అసిటిలిన్ నుండి పారిశ్రామిక రంగంలో పలురకాల పదార్థాలను ఉత్పత్తి చెయుదురు. అందులో PVC పైపులు, డిటెర్జెంట్సు, ఎడెహెసివ్సు వంటివి అనేకం అసిటిలిన్ సమ్మేళన పదార్థాల నుండి ఏర్పడును.
అసిటిలిన్ నుండి ఏర్పడిన పైన పేర్కొన్న పదార్థాల నుండి మరిన్ని విలువైన వస్తువులు తయారగును.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
