Ślōnske wojewōdztwo

Ślōnske wojewōdztwo (pol. Województwo śląskie) to je jedne spostrzōd szesnŏstu wojewōdztw we Polsce, co powstoło we czasie administracyjnyj reformy we 1998 roku. Leży ôno na połedniu krŏju, przi granicach ze Czechami i Słowacyjōm, we weschodnij tajli Gōrnego Ślōnska a zachodnij tajli Małopolski, a je nojtyngij zaludniōnym wojewōdztwym Polski. Ônego stolicōm je miasto Katowice.

Ślōnske wojewōdztwo Województwo śląskie
Wapyn Fana
Geografijŏ
Stolica	Katowice
Sroge miasta	Czynstochowy, Sosnowiec, Glywice, Zŏbrze, Biylsko-Biołŏ
Zorta	wojewōdztwo
Wiyrchnia	12 333,09 km²
Populacyjŏ
Wielość ludzi	4 492 330 (2020[1])
Tyngość zaludniyniŏ	370 ôs./km²
Gŏdka	polskŏ ślōnskŏ niymieckŏ
Skłŏd nacyjny	Polŏki: 81,93% Ślōnzŏki: 15,59% Niymce: 0,75% niyôkryślōnŏ: 1,57%[2]
Administracyjŏ
Krŏj	Polska
Tajlōng	Krysy • grodzke: 19 • ziymske: 17 Gminy • miastowe: 49 • miastowo-dziedzińske: 22 • dziedzińske: 96
Nastōnie	1999
Wojewoda	Marek Wójcik (ur. 1980)
Marszołek	Wojciech Saługa
Idyntyfikacyjŏ
ISO 3166-2	PL-24
NUTS	PL22
Ôznaczynie aut	S
Galeryjŏ we Wikimedia Commons
Internetowŏ zajta

Przeciw mianu ino 48% wiyrchnie wojewōdztwa je na samym Ślōnsku, a ôstatek to teryny historycznie przinŏleżōnce do Małopolski^[3]. Miano nawiōnzuje do tradycyje polskigo miyndzywojynnego (fest myńszego) ślōnskigo wojewōdztwa – tedy bōła to cołkŏ polskŏ tajla historycznego Ślōnska.

Gyszichta

Terytorialnŏ ewolucyjŏ ślōnskigo wojewōdztwa ôd 1920 roku.

Ślōnske wojewōdztwo we ônego terŏźnyj formie powstoło we czasie reformy administracyjnego tajlōngu Polski we 1998 roku, co wkludzōne tedy bōło szesnŏście „srogich” wojewōdztw zamiast 49 „małych”, kere egzystowoły ôd 1975 roku. Zrobiōne bōło ze wiynkszości terynōw dŏwnych wojewōdztw katowskigo i czynstochowskigo a zachodnij tajli biylskigo.

Przōdzij we kōncepcyji reformy mioło być ino dwanŏście wojewōdztw. Krōm tego, co je terŏźnie, do nowego ślōnskigo wojewōdztwa mioł przinŏleżeć Ôpolski Ślōnsk, na muster ślōnskigo wojewōdztwa, kere istnioło po II wojnie światowyj ôd 1945 do 1950. Antlich, wela protestōw ôd miyszkańcōw Ôpolskigo Ślōnska a lobbowaniŏ ôd społecznych ôrganizacyji, we tym politycznyj reprezyntacyje ôpolskij niymieckij myńszości, dokludziyły do uchowaniŏ ôsobnego ôpolskigo wojewōdztwa ze wiynkszościōm Gōrnego Ślōnska we nowym tajlōngu^[4][5][6]. Terŏźnie, niykere ślōnske regiōnalne ôrganizacyje, durś wołajōm do zrobiyniŏ jednego a spōlnego gōrnoślōnskigo wojewōdztwa we historycznych granicach Gōrnego Ślōnska^[7][8][9].

Ôd 1922 do 1939 (de iure 1945) egzystowoło autōnōmiczne ślōnske wojewōdztwo utworzōne ze tajli Pruskigo i Cieszyńskigo Ślōnska, co po I wojnie światowyj a niyskorniyjszych terytorialnych swadźbach bōła prziznanŏ Drugij Polskij Republice. Dzisioj to terytoriōm stanowi kole ⅓ nowego ślōnskigo wojewōdztwa.

Geografijŏ

Ôgōlnogeograficznŏ karta ślōnskigo wojewōdztwa

Ślōnske wojewōdztwo mŏ wiyrchniã 12 333,09 km². Ze populacyjōm kole 4,5 mln je drugim pod wzglyndym wielości ludzi wojewōdztwym Polski po mazowieckim (kere je trzi razy srogsze i ôbyjmuje stolicã krŏju – Warszawã). Je to nojtyngij zaludniōne wojewōdztwo a jedyne, kere mŏ wiyncyj grodzkich (19) aniżeli ziymskich krysōw (17). Ônego wiyrchnia stanowi 3,9% wiyrchnie Polski^[10]. Na ônego terynie funkcjōniyruje jedyny we Polsce ferajn metropolitalny – Gōrnoślōnsko-Altrajchowŏ Metropolijŏ.

Geograficznie ślōnske wojewōdztwo przinŏleży do Ślōnskij Chyże, Krakowsko-Czynstochowskij Jury, Ôświyncimskij Kotliny jak tyż Beskidōw (Ślōnski Beskid). Pōnadto we tych terynach geograficznych idzie wymiynić myńsze, jak cum bajszpil Tarnogōrski Pukel, Rybnicki Plaskowyż abo Raciborskŏ Kotlina.

Administracyjny tajlōng

Grodzke krysy

Miasto	Wielość ludzi (2019)
Katowice	292 774
Czynstochowy	220 433
Sosnowiec	199 974
Glywice	178 603
Zŏbrze	172 360
Biylsko-Biołŏ	170 663
Bytōm	165 263
Rybnik	138 098
Ruda	137 360
Tychy	127 590
Dōmbrowa	119 373
Krōlewskŏ Huta	107 807
Jaworzno	91 115
Jastrzymbie	88 743
Myslowice	74 618
Siymianowice	66 841
Żŏry	62 472
Piekary	55 030
Świyntochlowice	49 557

Ziymske krysy

Krys	Stolica	Wielość ludzi (2019)
Bierōńsko-lyńdziński krys	Bierōń	59 776
Byńdziński krys	Byńdzin	148 089
Biylski krys	Biylsko-Biołŏ	165 960
Czynstochowski krys	Czynstochowy	134 555
Glywicki krys	Glywice	115 528
Kłobucki krys	Kłobuck	84 591
Lublyniecki krys	Lublyniec	76 451
Mikołowski krys	Mikołōw	98 990
Myszkowski krys	Myszkōw	70 880
Pszczyński krys	Pszczyna	111 539
Raciborski krys	Racibōrz	119 373
Rybnicki krys	Rybnik	78 213
Tarnogōrski krys	Tarnowske Gōry	140 519
Cieszyński krys	Cieszyn	178 191
Władzisłōwski krys	Władzisłōw	157 088
Zŏwierciański krys	Zŏwiercie	117 624
Żywiecki krys	Żywiec	152 726

Przipisy

1. Województwo śląskie w liczbach (pol.). polskawliczbach.pl. [dostymp 2021-09-25].
2. Struktura narodowo-etniczna 2011 (pol.). Główny Urząd Statystyczny. [dostymp 2021-09-25].
3. Tomasz Szymczyk: Województwo śląskie, a dominuje w nim Małopolska. Ale w nazwie jej nie ma (pol.). Dziennik Zachodni, 2017-09-01. [dostymp 2021-09-25].
4. Krzysztof Zyzik: Brońmy swego! Czyli NTO w walce o województwo (pol.). Nowa Trybuna Opolska, 2012-06-18. [dostymp 2021-09-25].
5. 7 czerwca - Święto Województwa Opolskiego (pol.). Samorząd Województwa Opolskiego, 2020-06-02. [dostymp 2021-09-25].
6. Agnieszka Kuczała: Mniejszość niemiecka w życiu politycznym województwa opolskiego (pol.). Politeja, 2014. s. 395–410. [dostymp 2021-09-25].
7. Szef RAŚ w Opolu: Opolskie powiększyć na cały Górny Śląsk!, Dziennik Zachodni, 5 czerwca 2012 [dostymp 2021-09-25] (polski).
8. Gorzelik: Zacznijmy już dyskusję o nowym województwie, Dziennik Zachodni, 1 czerwca 2012 [dostymp 2021-09-25] (polski).
9. Województwo górnośląskie jako połączenie śląskiego i opolskiego? Stanowisko RAŚ i ŚPR, Katowice Nasze Miasto, 22 lutego 2019 [dostymp 2021-09-25] (polski).
10. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r. (pol.). Główny Urząd Statystyczny, 2014-07-24. [dostymp 2021-09-25].