Reinhold Olesch

Reinhold Olesch (nar. 24 września 1910 we Zŏłynżu k. Katowic, um. 23 czyrwnia 1990 we Köln) – ślōnski gŏdkoznawca, profesōr slawistyki, czōnek m.in. Polskij Akadymije Nauk i pŏru inkszych miyndzynŏrodowych akadymiji, hōnorowy czōnek Miyndzynŏrodowego Kōmitetu Slawistōw.

Reinhold Olesch
Data narodzyniŏ	24 września 1910
Plac narodzyniŏ	Zŏłynże k. Katowic
Data śmierci	23 czyrwnia 1990
Plac śmierci	Köln
Nŏrodowość	Ślōnzŏk
Fach	slawista, forszer

Biografijŏ

Kej jego fater zginōł na frōncie I światowyj wojaczki, familijŏ uzdała sie przekludzić do wsi Anaberg kole Wielgich Strzelec, we keryj Reinhold nauczōł sie gŏdać po ślōnsku. Do kōńca życiŏ nawiydzoł i spōmŏgoł sztofowo przŏcieli ze Anabergu. Reinhold Olesch uczōł sie we Nysie, a potym w gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Na zaczōntku lŏt 30. XX stoleciŏ sztudiyrowoł filologijõ i słowiańskõ fōnetykã na Uniwerzytecie we Wiedziyniu, kaj uczynszczoł na wykłady m.in. Nikołaja Trubeckoja. Z Wiedziynia przeniōs sie do Pragi, a potym kōntynuowoł naukã na Uniwerzytecie Berlińskim kaj sztudiyrowoł tyż historyjõ i geografijõ. We Berlinie styknōł sie z Aleksandrem Brücknerem jako egzaminatorem, a potym jego nŏstympcōm Maksem Vasmerem, kery stoł sie jego patrōnym. Za namowōm Vasmera Olesch nagrŏwoł słowiańske teksty gwarowe na gramofōnowych platach. Tymatym jego doktorskij dysertacyje Zur schlesischen Sprachlandschaft. Ihr alter slawischer Anteil („we sprawie ślōnskigo landszaftu gŏdkowego, udzioł we nim wōntku starosłowiańskigo”), ôbrōniōnyj na Uniwerzytecie Fryderyka Wilhelma we Berlinie, były słowiańske dialekty Ślōnska, kere sōm Reinhold Olesch uwŏżoł za swojã rodnõ gŏdkã^[1]. Ôstały ône bazowym przedmiotym jego baczyniŏ tyż we niyskorniyjszyj naukowyj robocie. Jeszcze przed wojaczkōm we roku 1937 roku ôpublikowoł dwie roboty: bydōncõ pokłosiem dŏchtōratu Die slawischen Dialekte Oberschlesiens („słowiańske dialekty Gōrnego Ślōnska”) i habilitacyje Beiträge zur oberschlesischen Dialektforschung. Die Mundart der Kobylorze, I. Deskriptive Phonetik („przyczynek do podszukowaniŏ gōrnoślōnskigo narzycza, dialekt Kobylorzy”; tajla 1, ôbyjmujōncŏ fōnetykã ôpisowõ). We 1938 roku ôpublikowoł Serbokroatisch aus Herzegovina, a potym Drei polnische Mundarten. Góralisch, Nordmasowisch, Kujawisch. Dziynki dwōm piyrszym robotōm dostoł tytuł dŏchtora i Docentdocenta, a potym robotã lektora polskij gŏdki na Uniwerzytecie we Greifswaldzie. Publikacyje ô ślōnskij gŏdce zyskały barzo pozytywnõ recynzyjõ Kazimierza Nitscha, ale u miymieckich sztudyntōw zwiōnzanych z NSDAP wywołały ściykłe ataki (jego roboty spŏlōno na berlińskim brukflŏstrze a potym zakŏzano jejich publicznego rozszyrzowania), co sprawiyło relegowanie go ze stanowiska lektora, na kere wrōciōł po ôsobistyj interwyncyji Vasmera^[2].

We lipniu 1939 roku, jako spisowanego bez Gestapo, wcielono go do Wehrmachtu we gradusie szeregowego (ôprōcz że jako docentowi nŏleżoł mu sie ôficerski stopiyń), we przidŏwku z przydziołem do pielyngnacyje kōni, a niyskorzij do kancylaryje polowych skuli idyalnõ wiadōmość pŏru cudzych gŏdek. Przi wojsku sużōł do kōńca wojaczki, no tōż bezma szejś lŏt. Na Ukrajinie podszukowoł miyjscowe dialekty. Ôd 1946 roku Olesch kōntynuowoł naukowõ karierã we Miemczech^[2].

Twōrczość i wyrōżniynia

We jego przirobku znŏdły sie m.in. reedycyje Biblije Leopolity – nojstarszyj polskij Biblije z 1561 roku jak tyż kaszubskich starodrukōw, a tyż ôbrobiyniŏ ruskich bojek i roboty na tymat gŏdki połabskich Słowian. Reinhold Olesch wrōciōł tyż do robot nad sprawami Gōrnego Ślōnska. Ôbrobiōł ôn, wydany we roku 1958 we Berlinie, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg to znaczy słownik gwary wsi Anagerg i Wysokŏ, przinŏleżōncyj do dialektu Kobylorzy. Przeciw poglōndōm Olescha, wyrażōnym w jego wcześniejszych robotach, wydŏwca użōł w tytule „polski”, a niy „słowiański”, chociŏż sōm Olesch użōł tam nawet slawistycznyj transkrypcyji, a niy polskij^[3]. Założōł seryjõ „Slavistische Forschungen”, mocka lŏt bōł spōłredachtorym (i spōłzałożycielym) seryje „Mitteldeutsche Forschungen”, cajtōngu „Zeitschrift für slavische Philologie”, a tyż „Die Welt der Slaven, Bausteine zur Geschichte der Literatur bei den Slaven”, seryje „Slavistische Studienbücher” a „Biblia Slavica”.

Przipisy

1. Joanna Rostropowicz, Śląski był jego językiem ojczystym, w: Śląsk bogaty różnorodnością – kultur, narodów i wyznań. Historia lokalna na przykładzie wybranych powiatów, miast i gmin (red. Krzysztof Kluczniok, Tomasz Zając). Centrum MultiMedialne, Czerwionka-Leszczyny 2004, s. 47–54, ISBN 83-920458-5-8
2. StanisławS. Urbańczyk StanisławS., Śp. Reinhold Olesch (24 IX 1910 – 23 VI 1990), „Język Polski”, R. LXXII, nr 2–3 (marzec–czerwiec), 1992, s. 81–85 [dostymp 2020-10-05].
3. Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Teil I–II, In Kommission bei Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1958–1959

Bibliografijŏ

• Joanna Rostropowicz, Śląski był jego językiem ojczystym, w: Śląsk bogaty różnorodnością – kultur, narodów i wyznań. Historia lokalna na przykładzie wybranych powiatów, miast i gmin (red. Krzysztof Kluczniok, Tomasz Zając), Centrum MultiMedialne, Czerwionka-Leszczyny 2004, s. 47–54, ISBN 83-920458-5-8
• Gedenkschrift für Reinhold Olesch, hrsg. von Hans Rothe, Roderich Schmidt, Dieter Stellmacher, „Mitteldeutsche Forschungen” 100, Böhlau Verlag, Köln–Wien 1990, ISBN 3-41202-190-3
• Stanisław Urbańczyk, Śp. Reinhold Olesch (24 IX 1910 – 23 VI 1990), „Język Polski”, R. LXXII, 1992, nr 2–3 (marzec–czerwiec), s. 81–85 [trza mieć DjVu].