Józef Lompa (nar. 29 czyrwnia 1797 we Rōżanyj Gōrze, um. 29 marca 1863 we Woźnikach) – polski i ślōnski działŏcz, poeta, dolmeczer, publicysta – spōłprŏcownik mocka tamtyjszych pism, prozaik, piōnier chopskij ôświaty a etnografije na Ślōnsku. Prekursor procesu polskigo ôdrodzyniŏ nŏrodnego na Gōrnym Ślōnsku jak tyż autōr szkolŏrskich podryncznikōw[1].

 Ślabikŏrzowe abecadło
Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim.
Szybkie fakty
Józef Lompa

Szkryfōnek Józefa Lompy z cajtōngu „Tygodnik Illustrowany” ze 1860 roku
Miano i nazwisko Józef Piotr Lompa
Data narodzyniŏ 29 czyrwnia 1797
Plac narodzyniŏ Rōżanŏ Gōra (Ôleszno)
Data śmierci 29 marca 1863
Plac śmierci Woźniki
Nŏrodowość Polok, Ślōnzŏk
Przemianek A. Mieczyński
Fach działŏcz, poeta, dolmeczer, publicysta
Ôjciec Michał Lompa
Familijŏ Józefa Strożek
Galeryjŏ zdjyńć a grafik we Wikimedia Commons
Zamknij

Familijŏ

Narodziōł sie we 1797 we Rōżanyj Gōrze, we małōmiyszczańskij rzymieślniczej familiji[2]. Jego fater, Michał Lompa, mioł we Rōżanyj Gōrze mały dōmek kaj kludziōł kramarski i zielyniczy sklepik, a matka Józefa ze Stróżkōw była z Dobrodziynia leżōncego we lublinieckim krysie (terŏz we ôpolskim)[3]. Józef Lompa bōł dwukrotnie żyniaty i mioł we sumie 16 bajtli, kerym nadŏwoł po pŏrã wyszukanych mian: Ernestina Josephina Catharina, Gustaw Eduard Aegidius, Teodor Ferdynand, Carl Otokar Adam[4].

Biografijŏ

Thumb
Budōnek dŏwnyj szkoły we Lubszy, we keryj uczōł Lompa
Thumb
Nagrobek Józefa Lompy przi kościele świyntego Walentego we Woźnikach

We familijnym mieście skōńczōł elymyntarnõ naukã jak tyż pobiyroł nauki szpilu na ôrganach i hoślach, dziynki czymu mōg zarŏbiać pijōndze jako muzyk. Bez rok bōł ôrganistōm we Wielōniu, a niyskorzij podyjmnōł robotã we Rōżanyj Gōrze jako pisŏrz, gyrichtowy dolmeczer, guwerner a sekretŏrz „Kōmisyje gyneralnyj spraw ziymskich i włościańskich”. We latach 1815–1817 bildował sie we katolickim syminarium we Wrocławiu. Przōdzi robiōł jako rechtōr elymyntarnych szkōł we Cieszynie, Łomnicy, jak tyż we Lublińcu. Prziczyniōł sie do utworzyniŏ elymyntarnyj szkoły we Lubszy koło Lublińca, kaj bez kol. 30 lŏt robiōł na posadzie rechtora, ale tyż wykōnowoł funkcyje gmińskigo pisŏrza i ôrganisty. Bōł poliglotōm jak tyż przysiyngłym dolmeczerym polskij, czeskij i miymieckij gŏdki, dziynki czymu robiōł przi kōmisyji ôbsztalujōncyj granice miyndzy Krōlestwym Polskim a Ślōnskem[5].

Kej robiōł na posadzie rechtora we Lubszy napoczōn działalność pisarskõ, ôbywatelskõ a nŏrodnõ, za co ôstoł dyscyplinarnie zwolniōny we 1849 roku bez pruske władze. Władze ôpolskij rejyncyje pozbyły go tyż pynzyje a ôdebrały mu sużbowe miyszkanie. We 1858 roku skirz policyjnych szykan[5] przeniōs sie do Woźnik, kaj bōł gyrichtowym dolmeczerym[6].

Bez cołki ôkres roboty we szkole zaangażyrowany we literackõ twōrczość. We Bytōmiu zwiōnzany bōł z tamtejszym wydŏwnictwym „Dziennik Górnośląski”, broniōncym praw i gŏdki polsko-ślōnskij ludności. We 1848 roku bōł inicjatorem założyniŏ Tŏwarzistwa Rechtorōw Polŏkōw jak tyż Tŏwarzistwa Robiōncych dlŏ Ôświaty Ludu Gōrnoślōnskigo we Bytōmiu. We 1849 roku społym z rechtorym Emanuelem Smołkōm założōł Tŏwarzistwo Rechtorōw Polŏkōw we Bytōmiu. Przeciwstawiał sie germanizacyje. Dopōminoł sie nauki polskij gŏdki a historyje Polski we szkołach jak tyż bōł zaangażyrowany we idyjõ tworzyniŏ polskich bibliŏtyk na Ślōnsku. Założōł Czytelniã Chopskõ we Lubecku k. Lublińca.

Utrzimowoł kōntakty z inkszymi działŏczami polonijnymi we Prusach. Korespōndowoł z mocka znŏcznymi Polŏkami: Józefem Łepkowskim, Jerzym Bandtkie, Kazimierzem Wóycickim jak tyż Józefem Kraszewskim, kerymu m.in. przesłoł we 1861 roku wiersz Przestroga do przeciwników narodowości polskiej na Śląsku Pruskim[7].

Umrził 29 marca 1863 roku, bōł poschrōniany na smyntŏrzu we Woźnikach.

Twōrczość

Thumb
Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej

Etnograficzne

Popularnonaukowe

Gŏdkowe

  • O śląsko-polskiej mowie[2]
  • Granice mowy polskiej na Śląsku pruskim[2]
  • Idyotyzmy i germanizmy śląskie
  • Spis książek polskich w Śląsku pruskim wydanych

Rōmany

  • Zamek w Głogówku
  • Turcy w Górnym Szląsku. Powieść prawdziwa i zabawna z drugiej połowy XVIII wieku

Religijne

Upamiyntniynie

Thumb
Dynkmal Józefa Lompy we Zŏbrzu-Biskupicach
Thumb
Dynkmal Józefa Lompy we Woźnikach
Thumb
Dynkmal Józefa Lompy we Ôpolu
Thumb
Ulica Józefa Lompy we Prudniku

Literatura

Postać Lompy została upamiyntniona we literaturze.

  • We 1932 roku Zofia Kossak we zbiorze Nieznany kraj poświynciyła Lompie rozprŏwkã Pierwsze światła.
  • We 1945 roku Kazimierz Gołba poświynciōł mu dramatycznõ sztukã pod tytułym Lompa.

Muzea i dynkmale

  • We Lubszy na terynie szkoły je Izba spamiyńci Józefa Lompy.
  • Dynkmale Józefa Lompy sōm we Zŏbrzu-Biskupicach, Woźnikach i Ôpolu

Józef Lompa jako patrōn

Józef Lompa je patrōnym szkōł we:

Je tyż patrōnym ulic we:

Przipisy

  1. [1]
    Pisarze Śląscy XIX i XX wieku, Wrocław 1963
  2. [2]
    Bronisław Koraszewski: Józef Lompa zasłużony działacz, krzewiciel ducha polskiego na Śląsku w 50. rosz. śmierci. Ôpole: Gazeta Opolska, 1913
  3. [3]
    Janina Ender: Józef Lompa; zarys biograficzny w Pamiętnik Instytutu Śląskiego Tom 9 z Pamiętnik: Seria 2. Instytut Śląski Katowice, 1947, s. 23
  4. [4]
    Praca zbiorowa, Józef Lompa, Bytomska Biblioteka Pedagogiczna Informator Zeszyt 22 (styczeń–marzec 2013) ISSN 2081-5395
  5. [5]
    Oleksiński J., I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 93, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231
  6. [6]
    hasło Józef Lompa. W: Praca zbiorowa: „Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny” Tom I. Warszawa: PWN, 1984. ISBN 83-01-01520-9
  7. [7]
    Józef Lompa red. Kazimierz Dobrowolski: Listy Józefa Lompy do J.I. Kraszewskiego z lat 1860–1862. Nakladem Muzeum Slaskiego, 1931
  8. [8]
    https://web.archive.org/web/20131203000127/http://www.lo.kudowa.i7.pl/o-patronie.html
  9. [9]
    http://www.zszolesno.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=5&Itemid=8
  10. [10]
    http://www.szkolystarcza.szkolnastrona.pl/index.php?p=m&idg=mg,22
  11. [11]
    http://spwozniki.szkolnastrona.pl/index.php?p=new&idg=mg,22&id=27&action=show
  12. [12]
    https://web.archive.org/web/20141021210612/http://zspg.radzionkow.pl/statut_wso/statut_sp_4.pdf

Bibliografijŏ

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.

Chrome
Wikiwand for Chrome
Firefox
Wikiwand for Firefox