Msonobari

Msonobari (pia msunobari au msindano) ndilo jina la kawaida la miti na vichaka ya familia Pinaceae, lakini majina mengine hutumika pia kwa spishi za jenasi fulani, k.m. mberoshi (Abies), msedra (Cedrus), mteashuri (Larix) na msprusi (Picea). Miti hii huitwa mikoni pia, pamoja na spishi nyingine za oda Pinales, kwa sababu matunda yao yana umbo la koni. Kwa lugha nyingine huitwa “miti-sindano”, kwa sababu majani ya spishi nyingi yana umbo la sindano.

Msonobari
Msonobari mweusi (Pinus nigra) Koni ya kike iliyojifungua
Uainishaji wa kisayansi
Himaya: Plantae (Mimea) (bila tabaka): Gymnospermae (Mimea isiyotoa maua) Divisheni: Pinophyta (Mimea iliyo na matunda kwa umbo wa koni) Ngeli: Pinopsida (Mimea kama msonobari) Oda: Pinales (Mimea kama msonobari) Familia: Pinaceae (Mimea iliyo na mnasaba na msonobari) Spreng. ex F.Rudolphi
Ngazi za chini
Jenasi 11: Abies Mill. Cathaya Chun & Kuang Cedrus Trew Keteleeria Carrière Larix Mill. Nothotsuga Hu ex C.N.Page Picea A.Dietrich Pinus L. Pseudolarix Gordon Pseudotsuga Carrière Tsuga Carrière

Maelezo

Misonobari ni miti (vichaka kwa nadra) inayokua kutoka urefu wa mita 2 hadi 100. Inabeba majani mwaka mzima (ila spishi za Larix na Pseudolarix zinazopoteza majani wakati wa baridi) na kutoa resini. Inabeba maua ya kike na ya kiume kwa mti mmoja na matawi yaliyopo mkabala au katika vetisili na majani yafananayo na sindano ambayo yamewekwa katika umbo la kujiviringa. Viinitete vya misonobari vina kotiledoni tatu hadi 24.

Koni za kike ni kubwa na zina ubao kwa kawaida, kwa urefu wa sm 2-60, na zina magamba mengi kwa umbo la kujiviringa na mbegu mbili zenye bawa kwa kila gamba. Koni za kiume ni ndogo, kwa urefu wa sm 0.5-6.0, na zinaanguka haraka baada ya uchavushaji. Kueneza kwa chavua ni kwa upepo. Mtawanyiko wa mbegu ni kwa upepo hasa, lakini spishi fulani zina mbegu kubwa zilizo na mabawa yaliyopunguzika na zinaenezwa na ndege. Hitilafu katika ukubwa wa koni katika familia hii inaelekea kutokana na hitilafu ya mifumo ya kueneza mbegu iliyopo katika mazingira yao kwa muda. Misonobari yote yenye mbegu kwa uzito wa chini ya mg 90 inaonekana kutoholewa kwa mtawanyiko kwa upepo. Ile yenye mbegu kubwa zaidi ya mg 100 zinaelekea zaidi kunufaika kutokana na mageuzi ambayo yanasaidia mtawanyiko kwa wanyama, kwa ndege hasa. Misonobari inayoendelea katika maeneo ambapo kindi ni tele haionekani kuwa na mabadiliko kwa ajili ya mtawanyiko kwa ndege.

Taratibu za kinga

Kinga za misonobari huenea katika gome la miti. Sehemu hii ya mti huchangia mpaka wa kujihami dhidi ya maadui wa nje. Kuna aina za kinga zilizopo katika gome sikuzote na aina nyingine zinazochochewa.

Kinga zilizopo

Kwa kawaida kinga hizi ni mstari wa kwanza wa kinga uliotumiwa dhidi ya maadui na zinaweza kushirikisha seli zilizo na ukuta ngumu, seli za peridermi zenye lignini na kemikali za upili kama vile fenoli na resini. Kinga hizi zipo daima na kupatia kinga ya haraka dhidi ya mashambulizi lakini pia zinaweza kushindwa na maadui ambao wamegeuza mabadiliko dhidi ya taratibu hizi za kinga. Baadhi ya kemikali za upili za kawaida zinazotumiwa na misonobari ni fenoli au polifenoli. Kemikali hizi za upili huhifadhiwa kwenye vakuoli za seli za parenkima zenye polifenoli katika floemu ya upili.

Kinga zinazochochewa

Maitikio ya kinga zinazochochea yanahitajika kuanzishwa na ishara fulani kama vile uharibifu kwa walamajani au ishara nyingine kutoka viumbehai. Utaratibu wa kawaida wa kinga yanayochochea ambao hutumiwa na misonobari ni resini. Resini pia ni moja ya kinga za msingi zinazotumika dhidi ya mashambulizi. Resini ni kinga za muda mfupi ambazo hujumuisha mchanganyiko tata wa mono- (C10) na seskwitapeni (C15) vukifu na asidi za resini ya ditapeni zisizovukiza (C20). Huzalishwa na kuhifadhiwa katika mahali maalum pa unyaji panapojulikana kama mifereji, malengelenge au mawazi ya resini. Resini zina uwezo wa kuondoa, kutega na kujikinga dhidi ya wapinzani, na pia zinahusishwa katika kuziba jeraha. Ni utaratibu wa ufanisi wa kinga kwa sababu zina athari za sumu na kuzuia kwa wavamizi, kama vile wadudu au vidusia. Resini zingaliendelea kama kinga ya mabadiliko dhidi ya mashambulio ya mbawakawa wa gome. Resini moja katika misonobari iliyotafitiwa vizuri ni oleoresini. Hii imevumbuliwa kuwa baadhi muhimu ya utaratibu wa kinga wa mikoni dhidi ya mashambulio ya viumbehai. Hupatikana katika tishu za unyaji katika mashina, mizizi na majani ya miti.

Misonobari na watu

Spishi nyingi za misonobari, hasa zile kubwa, hutumika kutoa mbao. Spishi fulani zinazaa mbegu zinazolika, ambazo ni maarufu katika maeneo fulani, kama nchi za Mediterranea na Amerika ya Kati. Resini za misonobare huvunwa ili kutoa terafini, nao resini ya msonobari wa Alepo hutumika kwa kukoleza retsina, aina ya divai ya Kigiriki. Hatimaye, spishi fulani, misprusi hasa, hutumika kama miti ya Krismasi. Mwanzoni msprusi wa Norwei ulipendelewa kwa kusudi hili, lakini sikuhizi spishi nyingi kiasi zinatumiwa.

Spishi za kienyeji za Afrika

• Abies numidica, Mberoshi wa Aljeria (Algerian fir)
• Abies pinsapo var. marocana, Mberoshi wa Maroko (Moroccan fir)
• Cedrus atlantica, Msedra wa Atlasi (Atlas cedar)
• Pinus nigra, Msonobari Mweusi (Black pine)
• Pinus pinaster, Msonobari-pwani (Maritime pine)
• Pinus pinea, Msonobari Mwavuli (Stone pine)

Spishi zilizopandwa katika Afrika

• Abies concolor, Mberoshi Mweupe (White fir)
• Abies magnifica, Mberoshi Mwekundu (Red fir)
• Abies nordmanniana, Mberoshi wa Kaukazi (Caucasian fir)
• Abies pinsapo, Mberoshi wa Hispania (Spanish fir)
• Abies procera, Mberoshi Sharifu (Noble fir)
• Larix decidua, Mteashuri wa Ulaya (European larch)
• Larix kaempferi, Mteashuri wa Japani (Japanese larch)
• Larix laricina, Mteashuri wa Amerika (American larch)
• Picea abies, Msprusi wa Norwei (Norway spruce)
• Picea glauca, Msprusi Mweupe (White spruce)
• Picea omorika, Msprusi wa Serbia (Serbian spruce)
• Picea orientalis, Msprusi Mashariki (Oriental spruce)
• Picea pungens, Msprusi wa Kolorado (Colorado spruce)
• Picea smithiana, Msprusi wa Himalaya (Himalayan spruce)
• Pinus attenuata, Msonobari Moto (Knobcone pine)
• Pinus ayacahuite, Msonobari mweupe wa Meksiko (Mexican white pine)
• Pinus canariensis, Msonobari wa Kanari (Canary Islands pine)
• Pinus caribaea, Msonobari wa Karibi (Caribean pine)
• Pinus cembroides, Msonobari Jozi wa Meksiko (Mexican stone pine)
• Pinus chiapensis, Msonobari wa Chiapas (Chiapas pine)
• Pinus contorta, Msonobari Koto (Shore pine)
• Pinus densiflora, Msonobari wa Japani (Japanese pine)
• Pinus elliottii, Msonobari-kititi (Slash pine)
• Pinus engelmannii, Msonobari wa Apache (Apache pine)
• Pinus halepensis, Msonobari wa Alepo (Aleppo pine)
• Pinus kesiya, Msonobari sindano-tatu (Three-needled pine)
• Pinus michoacana, Msonobari wa Michoaca (Michoaca pine)
• Pinus montezumae, Msonobari wa Montezuma (Montezuma pine)
• Pinus palustris, Msonobari majani-marefu (Longleaf pine)
• Pinus patula, Msonobari Matawi-pinda (Patula pine)
• Pinus ponderosa, Msonobari Mrefu (Black Jack pine)
• Pinus pseudostrobus, Msonobari bandia wa Weymouth (False Weymouth pine)
• Pinus radiata, Msonobari wa Monterey (Monterey pine)
• Pinus roxburghii, Msonobari Chir (Chir pine)
• Pinus sabiniana, Msonobari Kijivu (Digger pine)
• Pinus sylvestris, Msonobari-misitu (Scots pine)
• Pinus taeda, Msonobari-kinamasi (Loblolly pine)
• Pinus tecunumanii, Msonobari wa Tecun Uman (Tecun Uman pine)
• Pinus thunbergii, Msonobari mweusi (Japanese black pine)

Picha

• 
  Koni za kike za Abies
• 
  Koni za kiume za Abies
• 
  Koni ya kike ya Cedrus
• 
  Koni ya kiume wa Cedrus
• 
  Koni ya kike ya Larix
• 
  Koni ya kiume ya Larix
• 
  Koni za kike za Picea
• 
  Koni ya kiume ya Picea
• 
  Koni ya kike ya Pinus
• 
  Koni ya kiume ya Pinus
• 
  Mberoshi mweupe
• 
  Mberoshi mwekundu
• 
  Mberoshi wa Aljeria
• 
  Mberoshi wa Hispania
• 
  Mteashuri wa Ulaya
• 
  Mteashuri wa Japani
• 
  Mteashuri wa Amerika
• 
  Msprusi wa Norwei
• 
  Msprusi mweupe
• 
  Msprusi mashariki
• 
  Msprusi wa Himalay
• 
  Msonobari-pwani
• 
  Msonobari mwavuli
• 
  Msonobari wa Kanari
• 
  Msonobari wa Alepo