Israel
From Wikipedia, the free encyclopedia
Israel (Hebräisk: מדינת ישראל "Medinat Jisra'el", Arabisk: دولة إسرائيل "Daulat Isrā'īl") is n Lound in dät Midde-Aaste.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
Israel is dät eensige Lound ap ju Waareld wier ne juudske Moorhaid woont[1], uungefeer 7,1 Millione fon do 9.791.840 Million Ienwoonere sunt Juudsk. Ieuwenske do juudske Ienwoonere rakt et ne arabiske Minnerhaid.
Do historiske Wuttele fon dän moderne Stoat Israel lääse in dät bibliske Lound Israel. Ätter dän Deelengsplan fon 1947 fon do Fereende Natione skuul et two Stoate reeke, n juudsken un n arabisken Stoat. Jerusalem keem unner ju Ferwaltenge fon do Fereende Natione. As Israel sik 1948 uunouhongich ferkloord hiede, foulgede dän Ramstäk fon arabiske Stoate aan Dai leeter. Sietdäm häd Israel in fuul ferskeedene Kriege kämped mäd arabiske Noaberstoate.
Noome
Ju ooldste Wälle foar dät Woud Israel is ju ägyptiske Merenptah-Stele (däälich in dät Ägyptisken Museum in Kairo). Ju beskrift n Fääldtoach juun n Foulk Israel in dät Lound Kanaan un wäd ap dät Jier 1211 f. Kr. datiert.
Ju Foulksetymologie fon dät Oolde Testamänt tjut Israel as Goddesstrieder an (Gen. 32,29). As Jookub sik wrongen hiede mäd n Ängel fon God kreech hie dissen näien Noomen. Sien Ätterkuumen wuuden Bäiden fon Israel, Israeliten of kuut Israel naamd.
Die Noome fon dän moderne Stoat Israel is Medinat Yisrael (Stoat fon Israel). Uur Foarsleeke sunt Eretz Israel (dät Lound fon Israel), Zion, Judäa un Näi Judäa weesen.
Geografie
Israel wäd begränsed fon Libanon in dät Noude, Syrien in dät Noudaaste, dät Middelmeer in dät Wääste, Ägypten in dät Suudwääste, Jordanien un ju Doode See in dät Aaste. Do palästinensiske Gebiete in dät Aaste fon Israel sunt Autonomiegebiete.
Israel kon in fjauer Loundskupsregione ferdeeld wäide: Ju Middelmeerkuste, ju Höäwelloundskup in n Midden, dät Jordaandoal un ju Negev-Wüüste.
Fon dät mäitigde Klimoa in dät Noude fon Israel wäd ju Londskup ätter dät Suude wai druuger. In dät Noude stounde moor Boome un ju Londskup is gräin, in dät Suude is ju Negev-Wüüste. Dät Noude is gjucht fruchtboar un deer sunt do Bierge un Höäwele. Suudelk fon Jerusalem gungt ju Höäwelloundskup fääre man deer is dät Lound gjucht unfruchtboar. Ätter ju Kuste wai wäd ju Londskup flak. Ju Negev Wüüste in dät Suude häd n Fläche fon ca. 12.000 km², uumtränt n Haaldeel fon Israel sien Loundfläche. Geografisk heert er tou de Sinai-Wüüste. Ju Wüüstenregion begint in dät Noude, sowät appe Naite fon Be'er Scheva un sien Eende is in Eilat, die maast suudelke Stääd fon Israel.
Ju Jordaan is mäd 322 km ju loangste Äi fon Israel un begint in do Golanhööchten. Fon n Bierich Hermon fljut ju Jordaan truch ju Emek haChula un n See Genezareth ätter ju Doode See tou, die djoopste Punkt fon ju Äiduurflakte.[2] Truch ju woaksende Befoulkenge un tou min Rien sunt do Woaterreserven in Israel knap. Die See Genezareth is dät grootste Swäitwoaterreservoir in Israel weer ju Jordaan also Woater ätterlät. Fääre ätter dät Suude wai is ju Arabah, ju eendet in n Gulf fon Eilat, wät Deel fon ju Roode See is.
Do tjo grootste Stäädsgebiete fon Israel sunt Tel Aviv, Haifa un Jerusalem.
Klima
Ju Temperatuur in Israel is gans unnerskeedelk, foarallen in de Winter. In do Bierichgebiete kon et koold un wiendich weese, un oafte lait deer Snee. Dän grootste Deel fon et Jier lait Snee ap dän Bierich Hermon (2248 m), in Jerusalem kon mongs uk snee faale. Dät Klima in do Kuststääde Tel Aviv un Haifa is mediterroansk. Deer faalt fon Moai bit tou September nit so fuul Rien, die Suumer duurt loange un dät kon gjucht heet weese. Dät Klima in dät Suudaaste fon Israel wäd bestimd fon sien Loage twiske ju subtropiske Druuchte so as in ju Sahara un do arabiske Wüüsten.
Klimadiagram fon Be'er Scheva
Klimadiagram fon Eilat
Klimadiagram fon Haifa
Klimadiagram fon Tel Aviv
Geskichte
Ätter ju Fernäilenge fon dän oainständige juudske Stoat truch do Roomer, 70 ätter Kristus, wonderden do Juuden uut ätter uur Gebiete uum dät Middelmeer tou. Ne litje juudske Befoulkenge is oaber immer in Israel bleeuwen. Mäd dän Zionismus - Eende 19. Jierhunnert - äntstuude ne organisierde Ienwonderenge fon Juuden ätter Palästina wai.[3] Ju eerste groote Emigration (Alija) fon Juuden ätter Palästina waas uum 1882 tou. Do Juuden wuuden in ferskeedene Lounde truch antisämitiske Gesätse diskriminiert, un deertruch kreegen do dän Wonsk, tou emigrieren ätter n uur Lound. Theodor Herzl kon me sjo as dän Architekt fon dät politiske Zionismus. Hie organisierte in dät Jier 1897 dät eerste Zionistenkongres in Basel un skreeuw bie disse Geläägenhaid in sien Daibouk: „In Basel hääbe iek dän Juudenstoat gruundet… Muugelk binnen in fieuw Jiere, man wisse binnen füüftich Jier sjucht älkuneen dät so.“ Ju twäide Emigrationswooge of Alija (1904–14) begon ätter dän Kishinev pogrom in Ruslound in April 1903. 1909 wuude Tel Aviv gruundet, ju eerste modärne Stääd in Palästina.
Ätter dän Unnergong fon dät Osmaniske Riek koom ju Foulkenbuund mäd Klasse-A-Mandoat foar do Gebiete fon wät däälich Israel, Jordanien, Gaza un Westjordaanlound sunt. Dät Mandoat wuude in 1922 ratifiziert.[4] In Juli 1922 roate dät two Ferwaltengsbesirke: Palästina un Transjordanien. Transjordanien uumfoate uungefeer tjofjoodendeel fon dät Mandoatsgebiet. Bee do Ferwaltengsbesirke holden noch jusälge Munteenhäid un hieden dosälge Mandoatsgesätse, man do Juuden hieden nit dät Gjucht uum aastelk fon dän Jordaan tou woonjen.
 |
 |
| Juudske Woongebiete (links) un Deelengsplan (gjuchts) fon 1947 | |
Twiske 1924 un 1932 foulgede ju fjoode Alija. Ju füüfte Alija foulgede in do Jiere 1933 bit tou 1939, also ätter ju nationoalsozialistiske Machtsuurnoame in Düütsklound, wät foar fuul Juuden dän Gruund was uum tou emigrieren. Deertruch kuude ju juudske Befoulkenge in Palästina gau groie. 1937 kuumt ju britiske Peel-Kommission mäd n eerste Deelengsplan. Ätter ju prozentuale Befoulkengsferdeelenge hieden do Juuden in disse Tied ne Moorhaid in dät Kustgebiet un in Galiläa, in dän Rest fon Israel woonde ne arabiske Moorhaidsbefoulkenge. So skuul dät Lound ätter dän Plan fon do Briten uk deeld wäide. Do näi immigrierde Juuden in Israel wieren gjucht bliede mäd dän Plan, do Araber wieren deerjuun un dän Plan wuude nit uutfierd.
Foar dän Twäide Waareldkriech wuude Palästina uk al besiedeld fon Juuden, man ätter ju Twäide Waareldkriich koomen moor Juuden ätter dät oolde hälge Lound wai. Ätter dän Deelengsplan fon 1947 fon do Fereende Natione skuul Palästina in two Stoaten deeld wäide, n juudsken un n arabisken. Do Juuden wieren deerfoar, do Araber hääbe dän Ploan ouliend. Ap n 15. Moai 1948 ron dät Mandoat fon dän Foulkenbuund ou. Aan Dai deerfoar ferkloorde Israel sik uunouhongich. Do Fereende Natione, do Fereende Stoaten un ju Sowjetunion anärkanne Israel glieks.[5]
Deerap foulgede noch in ju Gründengsnacht do Kriechsferklooringen fon Ägypten, Saudi-Arabien, Jordanien, Libanon, Irak un Syrien. In dän 1. Arabisk-Israeliske Kriech (Moai 1948 bit tou Juli 1949) wuude Israel fon fieuw arabiske Lounde Israel oungriepen. Die Kriech waas n Ärfoulch foar Israel un die israeliske Stoat wuude gratter.[6] 1949 wuude mäd do fieuw arabiske Lounde n Woapenstilstound teekend. Irak look him sunner n Ferdraach wieruume uut dät Wäästjordaanlound. Ätter ju Nationoalisierenge fon dät Sueskanoal in 1956 ferkloorden Frankriek, Grootbritannien un Israel dän Kriech an Ägypten.[7][8] Israel ärobert ju Sinai fon Ägypten. Juli 1956 looken do israeliske Truppen sik tourääch.
1967 begon Israel mäd die präventive Säksdeegekriech juun Ägypten, Syrien un Jordanien. Ätter dän Kriech kontrollierde Israel dän Gaza-Striepe un dät Sinai-Hoolichailound, dät Wäästjordaanlound un Aast-Jerusalem un uk ju Golanhööchte. Ätter dän Säksdeegekriech wäide do Ferhooldengen in dät Midden-Aasten nit beeter. Israel begint mäd dät bauen fon juudske Täärpe un do besätte Gebiete un do Palestinänser wäide aggressiver mäd hiere Terroroungriepe in un buuten Israel. Dät rakt räägelmäitich Truumult in dät Gränsgebiet, foarallen mäd Syrien. In 1973 an Jom Kippur Dai, dän juudske Skieregaidsdai, foulgede wier n Kriech, wierbie Syrien un Ägypten Israel oungriepen. Do Oungriepere hieden toacht dät an dissen Dai do israeliske Ljuude hieren Fierdai fierden, wiertruch do Oungriepere beetere Muugelkaide foar n Ärfoulch hieden. Do Israelis hieden tjo Deege nöödich tou mobilisierjen.[9] Daach won Israel dissen Kriech.
In 1979 koom Ägypten mäd ne Free-Initiative. Ätter ju Initiative skuul Israel ju Sinai touräächreeke an Ägypten un Ägypten ärkoande Israel an as Lound. Israel annektierde deerätter Aast-Jerusalem un ju Golanhööchte. In n Juni 1981 greep Israel in dän irakisk-iranisken Konflikt ien: Israeliske Luftfoartjuuge bombardierden dän Atomreaktor Osirak ap e Naite fon Bagdad un fernäilden dän (Operation Opera). Gruund foar Israel waas ju Betruuenge fon Israel mäd Atoomwaffene fon dän Irak. Ju eerste Intifada (palästinensisken Apstand) waas 1987 un duurde bit tou 1991. Ätter do Oslo-Freeprosesse in 1993 un 1995 foulgede 2000 ne twäide Intifada.[10] In n Februoar 2005 waas ju twäide Intifada offiziel be-eended. 2002 baude Israel ne Muure twiske do israeliske un palästensiske Gebiete ap do Gränsen fon dät Wäästjordaanlound un Gaza.[11] Ministerpresidänt Ariel Sharon kwad dät ju Muure ju Sicherhaid ferhaagerje skuul. Ätter do Statistike hiede Sharon gjucht, do Terror-Ansleeke sunt sietdäm minner wuuden. In 2004 look Israel do israeliske Siedelengen tourääch uut ju Gaza-Striepe.
Ätter do Ärfoulge fon ju radikoalislamiske Terrororganisation un Paatäi Hamas un ju israeliske Paatäi Kadima wuude ju Situation 2006 gjucht läip. Ju Äntfierenge fon twäin israeliske Soldoaten in dän Suumer fon 2006 waas die Gruund foar Israel uum Hamas in ju Gaza-Striepe un Wäästjordaanlound ountougriepen.[12] Hisbollah koom an ju Siede fon Hamas un Hisbollah äntfierde moor israeliske Soldoaten. Dät waas die Gruund foar Kriech mäd Libanon. Die Libanonkriech duurde fon n 12. Juli bit toun 14. August un wuude mäd n Waffenstilstand be-eended. In 2008 fjuurde Hamas immer moor raketen ätter juudske Siedelengen wai. Ap n 28. Dezember 2008 begon die israeliske Armee mäd Luftoungriepe ap ju Gaza-Striepe, deerätter foulgede ju Gruundoffensive ap n 3. Januoar 2009.
Politik
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.