Oold Tästamänt
From Wikipedia, the free encyclopedia
As Oold Tästamänt beteekent me in ju kristelke Terminologie dän Deel fon ju Biebel, die do Kristen un do Juuden tougliek as hillich jält, wilst dät Näi Tästamänt bloot fon do Kristen anärkoand wäd. Do Juuden naame dät Oolde Tästamänt Tanach (תַּנַ״ךְ), wät een Akronym is uut do hebräiske Bouksteeuwen Taw (ת) foar ju Torah (תּוֹרָה, do fieuw Bouke Mose), Nun (נ) foar Nevi’im (נְבִיאִים, do Propheten-Bouke) un Kaf (כ , an't Woudeende in ju Foarm ך skrieuwen) foar Ketuvim (כְּתוּבִים, do Skriften). Dät sunt do Bestounddeele fon't Oolde Tästamänt. Do grootste Deele fon dät Oolde Tästamänt sunt uurspröängelk ap Hebräisk ferfoated, bloot litje Deele ap Aramäisk. Deeruum wäd dät Oolde Tästamänt fon wäkke uk as Hebräiske Biebel beteekend.
Man wichtich foar ju Uurlääwerengsgeskichte is nit bloot die ärheeldene hebräiske Täkst, man uk besunners oolde Uursättengen, so as ju griechisk-sproakige Septuaginta (äntsteen twiske 250 f. un 100 ä. Kr.), do aramäiske Targume un ju latienske Vulgata (uum 400 ä. Kr.). Die hebräiske Täkst is näämelk in sin fullen Uumfangst eerste mäd dän Codex Leningradensis uut dät Jier 1008 ä. Kr. uurlääwerd, een Ouskrift, die fon do Masoreten moaked wuuden is, dät sunt juudske Geleerde. Allere Breekstukke, do in ju Ruinenstääd Khirbet Qumran fuunen wuuden sunt, do Qumran-Skriften, doatierje twiske 200 foar un 70 ätter Kristus. Düsse oolde Skriftstukke wiese, dät do Masoreten in't Middeloaler in wiede Deele oarntelk oarbaided hääbe, groote Deele fon dän Täkst stimme uureen. Man wäkke Täkststeeden fon do Qumran-Täkste paasje uk beeter tou oolde Uursättengen so as ju Septuaginta.
N Sunnerfaal sunt do sonaamde Deuterokanoonske Skriften. Do jäilde in ju Roomsk-kathoolske Säärke un Deele fon do Aastsäärken (orthodoxe un oold-orientoalske) as Deel fon ju Biebel, wilst jo bie do Juuden un bie do Protestanten (Lutherske un Reformierde) as apokryph jäilde, also nit tou dän biblisken Kanon heere. Düsse Bouke sunt nit in hebräiske of aramäiske Origionaltäkste uurlääwerd, man bloot in ju griechiske Septuaginta. Daach lät sik bie wäkke fon do Täkste fermoude, dät dät uurspröängelk een hebräisk Origional roate.
Ju kristelke Beteekenge Oold Tästamänt sjucht in do hebräiske Bouke dät Juunstuk tou dät Näie Tästamänt. Die Uutdruk Tästamänt kumt fon dät Latienske testamentum, dät wieruume in do Uursättengen foar griechisk "διαθήκη" (diathēkē) un hebräisk בְּרִית (berît) stoant, dät betjudt "Buund", also dän Buund twiske God un sien Foulk. Ju Foarstaalenge fon aan oolden un aan näien Buund, ju sik in do two Deele fon ju Biebel uutdrukt, beropt sik ap aan Täkst uut dät Näie Tästamänt, 2. Kor. 3,14., wier do hebräiske Skriften as Oolden Buund beteekend wäide, die sunner Kristus nit gjucht tou ferstounden sunt. Die Apostel Paulus wieruum spielt hiermäd ap aan Täkst uut dät Oolde Tästamänt oun, Jer. 31,31. Deer wäd aan näien Buund twiske God un do Moanskene foaruuttäld, die uurs as die foarige weese skäl. In dät Kristendum wäd düt Prophetenwoud so fersteen, dät dät ap Kristus tjudt, in't Juudendum ferstoant me dät fonsäärm uurs. In dän kristelk-juudsken Dialog is dät fon wäkke kritisierd wuuden, dät ju Beeteekenge "Oold Tästamänt" so lät, as wan dät sunner dät Näie niks wäid is. Deeruum rakt dät in ju näiere Tied uk dän Begriep Eerst Tästamänt foar dät oolde, wilst dät näie as dät twäide Tästamänt beteekend wäd. Man düsse näie Beteekengen hääbe sik bit nu tou noch nit truchsätte kuud.