Intelektualna svojina je predmet (tvorevina ljudskog duha i uma) zaštite intelektualnih prava.[1][2] Ona obuhvataju: autorska prava i prava srodna autorskom pravu i pravo industrijske svojine. Bitno obeležije intelektualnih prava, baš kao i ostalih apsolutnih prava, da ona deluju prema svima (erga omnes). Autorska prava štite neko autorsko delo, kao što su: knjige, brošure, muzička dela, dramska dela; kao i dela srodna autorskom pravu poput: prava interpretatora, pravo izdavača slobodnog dela, pravo proizvođača fonograma, video emisije, baze podataka.U pravo industrijske svojine spadaju: patenat (pronalazak), industrijski dizajn, žig, znaka geografskog porekla proizvoda, itd.) Postoji mnogo vrsta intelektualne svojine, a neke zemlje priznaju više vrsta od drugih.[3][4][5] Savremeni koncept intelektualne svojine razvio se u Engleskoj u 17. i 18. veku. Termin „intelektualna svojina” počeo je da se koristi u 19. veku, iako je tek krajem 20. veka intelektualna svojina postala uobičajena u većini svetskih pravnih sistema.[6]
Pristalice zakona o intelektualnoj svojini često opisuju njenu glavnu svrhu kao podsticanje stvaranja širokog spektra intelektualnih dobara.[7] Da bi se to postiglo, zakon daje ljudima i preduzećima imovinska prava na određene informacije i intelektualna dobra koja stvaraju, obično na ograničen vremenski period. Pristalice tvrde da, pošto zakoni o intelektualnoj svojini dozvoljavaju ljudima da zaštite svoje originalne ideje i spreče neovlašćeno kopiranje, kreatori izvlače veću individualnu ekonomsku korist od informacija i intelektualnih dobara koje stvaraju, i na taj način imaju više ekonomskih podsticaja da ih kreiraju na prvom mestu.[7] Zagovornici intelektualne svojine smatraju da ovi ekonomski podsticaji i zakonska zaštita stimulišu inovacije i doprinose tehnološkom napretku na izvestan način.[8]
Nematerijalna priroda intelektualne svojine predstavlja poteškoće u poređenju sa tradicionalnom svojinom kao što su zemljište ili dobra. Za razliku od tradicionalne svojine, intelektualna svojina je „nedeljiva“, pošto neograničen broj ljudi u teoriji može „konzumirati“ intelektualno dobro, a da se ono ne iscrpi.[9] Pored toga, ulaganja u intelektualna dobra pate od problema prisvajanja: vlasnici zemljišta mogu ograditi svoju zemlju čvrstom ogradom i unajmiti naoružane čuvare da je štite, dok proizvođači informacija ili literature obično mogu učiniti malo da spreče svog prvog kupca da replicira materijal i da ga proda s nižom cenom. Balansiranje prava tako da budu dovoljno jaka da podstaknu stvaranje intelektualnih dobara, ali ne toliko stroga da sprečavaju široku upotrebu dobara, primarni je fokus savremenog prava intelektualne svojine.[10]
Autorsko pravo
Autorsko delo — smatra se individualna duhovna tvorevina na polju nauke, književnosti i umetnosti: pisana dela (književni tekstovi, studije, natpisi, članci kao i računarski programi).Govorna dela: predavanja, govori, propovedi i sl. Muzička dela sa rečima ili bez reči. Audiovizuelna dela: filmska dela i dela stvorena na način sličan filmskom. Dela arhitekture: skice, planovi, nacrti i izgrađeni objekti. Fotografska dela i dela proizvedena na sličan način fotografskom. Zatim, kao zaštićena dela posmatraju se: naučne, obrazovne ili tehničke prezentacije — tehničke skice, planovi, grafikoni, formulari, ekspertize, nalazi veštaka, prezentacije u plastičnom obliku i druga djela iste prirode.[11][12][13]
Kao autorsko delo koje je zaštićeno autorskim pravom smatraju se: početak dela, nezavršeno delo, naslov i drugi sastojci dela — ako predstavljaju individualne duhovne tvorevine. Prevodi, prilagođavanja, muzički aranžmani, muzučke prerade i druge obrade izvornih muzički dela koje ispunjavaju uslove individualnost — uživaju autorsko-pravnu zaštitu.[14]
Autorskim delim se ne smatraju i nisu zaštićena: ideje, koncepti, postupci, radne metode, matematičke operacije, načela i otkrića. Službeni tekstovi iz oblasti sudstva, uprave i zakonodavstva. Zatim, politički govori i govori koji su održani tokom sudskih rasprava. Dnevne vesti, razne druge vesti i informacije izražene u prilagođenoj formi za štampu. Narodne književne i umetničke tvorevine.[15]
Prava srodna autorskom pravu
Prava interpretatora — interpretatori su izvođači dela: glumci, pevači, muzičari, plesači i druga lica koja svojim veštinama (pevanjem, sviranjem, i sl.) ili na drugi način izvode umetnička ili folklorna dela. Kao izvođači posmatraju se i režiseri pozorišnih predstava, dirigenti orkestara, vođe pevačkih horova, varijetski i cirkuski umetnici.[16][17][18]
Prava proizvođača fonograma — proizvođač fonograma je fizičko ili pravno lice koje poduzima incijativu i snosi odgovornost za prvo fiksiranje zvukova jednog izvođenja ili onoga što predstavlja zvuk.[19][20][21] Prava proizvođača fonograma traju 50 godina od dana prvog fiksiranja, odnosno 50 godina od dana zakonitog izdavanja, ili 50 godina od dana zakonitog saopštavanja javnosti, ako prethodno nije fonogram zakonito izdan. Rok od 50 godina računa se od 1. janura prve godine posle one u kojoj se relevantna činjenica dogodila.[22][23][24]
Prava filmskog producenta — filmski producent je fizičko ili pravno lice koje obezbeđuje novčana sredstva, organizuje i rukovodi fiksiranjem pomičnih slika praćenih audio-zapisom ili bez audio-zapisa (videogram).[25][26][27] Prava filmskog producenta traju 50 godina od prvog fiksiranja, odnosno 50 godina od zakonskog saopštavanja javnosti ili zakonitog izdavanja dela. Rok od 50 godina računa se od 1. janura prve godine posle one u kojoj se relevantna činjenica dogodila.[28][29][30]
Pravo organizacije za radiodifuziju — organizacija za radiodifuziju je pravno lice koje preduzima incijativu i snosi teret odgovornosti za snimanje emisije. Emisija je zvučno-vizuelni sadržaj koji se pretvara u elektromagnetne talase i saopštava javnosti putem televizijskih i radio prijemnika.
Reference
Literatura
Spoljašnje veze
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
