Sistemi Ndërkombëtar i Njësive

Sistemi Ndërkombëtar i Njësive është forma bashkëkohore e sistemit metrik dhe është sistemi i njësive me shtrirjen më të madhe në botë, i përdorur edhe në tregti edhe në shkencë. Ai përbëhet nga një sistem koherent i njësive të madhësive të ndërtuara në 7 baza. Ai përkufizon 22 njësi të emëruara, dhe përfshin shumë njësi të tjera të rrjedhura. Sistemi po ashtu përmban edhe 22 parashtesa.

Njësitë bazë të Sistemit Ndërkombëtar të Njësive.

Sistemi u publikua në vitin 1960 si rezultat i një iniciative që filloi në vitin 1948. Ai bazohet në sistemin e njësive metër-kilogram-sekond (MKS) më shumë se çdo variant tjetër i sistemit centimetër-gram-sekond (CGS).

Njësitë dhe prapashtesat

Sistemi SI përbëhet nga një grup i njësive bazë, një grup i njësive të nxjerra me emra të veçantë, dhe një grup i koeficientëve të bazës dhjetore që përdoren si parashtesa. Tërmi Njësi SI përfshin tri kategori, por termi njësi koherente SI përfshin vetëm njësitë bazë dhe njësitë e nxjerra koherente.^[1]

Njësitë bazë

Njësitë bazë të sistemit SI janë blloqet ndërtuese të sistemit dhe të gjitha njësitë e nxjerra nga to. Kur Maksuelli paraqiti konceptin e sistemit koherent, ai identifikoi tri madhësi që do të përdoreshin si bazë: masa, gjatësia dhe koha. Giorgi më vonë paraqiti nevojën për një njësi bazë elektrike. Teorikisht cilado e rrymës elektrike, potencialit elektrik, rezistencës elektrike, ngarkesës elektrike. Kështu, u zgjodh njësia e rrymës elektrike. Tri njësitë e tjera bazë të sistemit (për temperaturë, substancë dhe intensitet të dritës) u shtuan më vonë.^[2][3][4]

Madhësia	simboli	Njësia	simboli	përkufizimi
Gjatësia	${\displaystyle l}$	metri	m	Një metër është rruga që kalonë rrezja e dritës në vakum brenda (1/299 792 458) sekondash.
Masa	${\displaystyle m}$	grami	g	Masa prej një kg është madhësia e cilindrit që ruhet si prototip i kilogramit në Qendrën Internacionale të Sistemit SI në Paris.
Koha	${\displaystyle t}$	sekonda	s	Është intervali i vibrimit te elementit kimik Caesium Cs me numer atomik 55, e shprehur ne Sekonda dhe qe njihet si "Ora Atomike" (DPM)
Intensiteti i rrymës elektrike	${\displaystyle I}$	amperi	A	1 Amperi është sasia e rrymës elektrike, që kalon ndërmjet dy përçuesve paralel me gjatësi të pakufizuar në distancë prej një metri që gjenden në vakum,dhe qe jep një force prej 2x10-7 new për Çdo meter gjatesi ndërmjet ketyre dy percuesve.
Temperatura	${\displaystyle T}$	kelvini	K	Një kelvin është 273,16 pjesë e temperaturës termodinamike të pikës së ngrirejs së ujit.
Sasia e materies	${\displaystyle n}$	moli	mol	Një mol është numri i elementeve që e përbëjnë një substancë, që i përgjegjet numrit të atomeve në 0,012 karbon të pastër12C.
Intesiteti i dritës	${\displaystyle l_{V}}$	kandela	cd	Një kandelë është intensiteti i dritës një drejtim të caktuar, që një burim i cili prodhon rrezet me frekuencë 540 · 1012 herc, dhe inteziteti i tyre në këtë drejtim është 1/683 W për steradian.

Njësitë e nxjerra

Njësitë e nxjerra të sistemit SI janë formuar nga fuqizimi, prodhimi ose herësi i njësive themelore dhe një të palimituara në numër.^[1][2] Njësitë e nxjerra janë të lidhura me madhësi të nxjerra, për shembull shpejtësia është madhësi që rrjedh nga madhësitë themelore të kohës dhe gjatësisë, kështu në sistemin SI njësia e nxjerr është metër për sekond (simboli m/s). Dimensionet e njësive të nxjerra mund të shprehen në terma të dimensioneve të njësive themelore.

Për hirë të komoditetit, disa njësi kanë emrat e vet.^[5]

Njësitë e nxjerra të sistemit SI^[2]

Emri	Simboli	Madhësia	Shprehur në terma të njësive të tjera SI	Shprehur në terma të njësive themelore SI
radiani	rad	këndi		m⋅m−1
steradiani	sr	këndi hapësinor		m2⋅m−2
hertz	Hz	frekuenca		s−1
njutoni	N	forca, pesha		kg⋅m⋅s−2
paskali	Pa	shtypja	N/m2	kg⋅m−1⋅s−2
xhauli	J	energjia, puna, nxehtësia,Momenti	N⋅m	kg⋅m2⋅s−2
vati	W	fuqia	J/s	kg⋅m2⋅s−3
kuloni	C	ngarkesa elektrike ose sasia e elektricitetit		s⋅A
volti	V	tensioni, forca elektromotore	W/A	kg⋅m2⋅s−3⋅A−1
farad	F	kapaciteti elektrik	C/V	kg−1⋅m−2⋅s4⋅A2
ohm	Ω	rezistenca elektrike, impedanca elektrike, reaktanca	V/A	kg⋅m2⋅s−3⋅A−2
siemensi	S	konduktanca elektrike	A/V	kg−1⋅m−2⋅s3⋅A2
weberi	Wb	fluksi magnetik	V⋅s	kg⋅m2⋅s−2⋅A−1
tesla	T	densiteti i fushës magnetike	Wb/m2	kg⋅s−2⋅A−1
henri	H	induktanca	Wb/A	kg⋅m2⋅s−2⋅A−2
shkalla Celsius	°C	temperatura relative në 273.15 K		K
lumeni	lm	fluksi i dritës	cd⋅sr	cd
lux	lx	illuminance	lm/m2	m−2⋅cd
becquerel	Bq	radioaktiviteti		s−1
gray	Gy	doza e absorbuar	J/kg	m2⋅s−2
sievert	Sv	doza ekuivalente	J/kg	m2⋅s−2
katal	kat	aktiviteti i katalizës		s−1⋅mol

Parashtesat

Parashtesat janë shtuar në emrat e njësisë për të prodhuar shumëfishin ose nënfishin e njësive origjinale. Të gjithë ata janë fuqi me bazën 10. Për shembull, kilo- shënon njëmijë dhe mili- shënon një të njëmijtën, kështu që janë një mijë milimetra në metër dhe një mijë metra në kilometër. Parashtesat nuk kombinohet asnjëherë, për shembull një e milionta e një metri është mikrometri dhe jo një milimilimetër. Shumëfishat për kilogramin janë shënuar duke marrë për bazë gramin, kështu që një e milionta e një kilogrami është miligrami, njo mikrokilogrami.^[1][6]

Parashtesat e Sistemit Ndërkombëtar të Njësive

10n	Prefiksi	Simboli	Emri	Ekuivalenti decimal
1024	jota	Y	kuadrilion	1 000 000 000 000 000 000 000 000
1021	zeta	Z	triliard	1 000 000 000 000 000 000 000
1018	eksa	E	trilion	1 000 000 000 000 000 000
1015	peta	P	billiard	1 000 000 000 000 000
1012	tera	T	bilion	1 000 000 000 000
109	giga	G	miljard	1 000 000 000
106	mega	M	milion	1 000 000
103	kilo	k	mijë	1 000
102	hekto	h	qindë	100
101	deka	da	dhjetë	10
10−1	deci	d	e dhjeta	0,1
10−2	cento	c	e qinta	0,01
10−3	mili	m	e mijta	0,001
10−6	mikro	µ	e milionta	0,000 001
10−9	nano	n	e miliardta	0,000 000 001
10−12	piko	p	e bilionta	0,000 000 000 001
10−15	femto	f	e biliardta	0,000 000 000 000 001
10−18	ato	a	e trilionta	0,000 000 000 000 000 001
10−21	septo	z	e triliardta	0,000 000 000 000 000 000 001
10−24	jokto	y	e kuadrilionta	0,000 000 000 000 000 000 000 001
redaktoni kutinë

Lidhje të jashtme

• BIPM Bureau International des Poids et Mesures (SI maintenance agency) (home page)
  • BIPM brochure (SI reference)
• ISO 80000-1:2009 Quantities and units – Part 1: General
• NIST Official Publications
  • NIST Special Publication 330, 2008 Edition: The International System of Units (SI) Arkivuar 25 dhjetor 2018 tek Wayback Machine
  • NIST Special Publication 811, 2008 Edition: Guide for the Use of the International System of Units
  • NIST Special Pub 814: Interpretation of the SI for the United States and Federal Government Metric Conversion Policy Arkivuar 1 shkurt 2016 tek Wayback Machine
• Rules for SAE Use of SI (Metric) Units
• Sistemi Ndërkombëtar i Njësive në Open Directory Project
• EngNet Metric Conversion Chart Online Categorised Metric Conversion Calculator
• U.S. Metric Association. 2008. A Practical Guide to the International System of Units

Referime

1. International Bureau of Weights and Measures (2006), The International System of Units (SI) (8th ed.), ISBN 92-822-2213-6
2. Thompson, Ambler; Taylor, Barry N. (2008). The International System of Units (SI) (Special publication 330) (PDF). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 25 dhjetor 2018. Marrë më 18 qershor 2008. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. Quantities Units and Symbols in Physical Chemistry, IUPAC
4. Page, Chester H; Vigoureux, Paul, red. (20 maj 1975). The International Bureau of Weights and Measures 1875–1975: NBS Special Publication 420. Washington, D.C.: National Bureau of Standards. fq. 238–244. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
5. Professor Everett, red. (1874). "First Report of the Committee for the Selection and Nomenclature of Dynamical and Electrical Units". Report on the Forty-third Meeting of the British Association for the Advancement of Science held at Bradford in September 1873. British Association for the Advancement of Science: 222–225. Marrë më 28 gusht 2013. Special names, if short and suitable, would ... be better than the provisional designation 'C.G.S. unit of ...'. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
6. Thompson, Ambler; Taylor, Barry N. (2008). Guide for the Use of the International System of Units (SI) (Special publication 811) (PDF). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)