Narbonë

Narbonë (Shqip: Narbonë, Frëngjisht: [naʁbɔn] ; Ocitanisht: [naɾˈβunɔ] ; Latinisht : Narbo [ˈna(ː)rboː] ) është një komunë në Francën Jugore në rajonin Ocitania. Është 849 km larg nga Parisi në departamentin Aude. Ndodhet rreth 15 km nga brigjet e Detit Mesdhe dhe ishte historikisht një port i begatë.

Narbonë Narbonne (Frëngjisht) Narbona(Ocitanisht) Narbo(Latinisht)
Nënprefekturë dhe Komunë
Nga e majta në të djathë, nga lart poshtë: Stadiumi Parc des sports et de l'amitié; qëndra tregtare Aux Dames de France; Selia e Arqipeshkvit; Katedralja Saint-Just-et-Saint-Pasteur; libraria Médiathèque dhe qendra multimedia; një skulpturë; Korridori i Drejtësisë; Ura e Volterit; Teatri i Narbonës; Sheshi i Këshillit Bashkiak; Ura e Tregtarit me pamje nga selia e Arqipeshkvit; Katedralja dhe Kanali i së Robëruarës; Tregu i mbuluar Les Halles ; Pallati i Sporteve, Artit dhe Punës ; qëndra multifunksionale Espace de Liberté; Via Domitia; stacioni i Narbonës; Charles Trenet, lindur në Narbonë; pamje ajrore e qendrës; kisha e atëhershme Notre-Dame de Lamourguier, tani Muzeu i Lapidarit
Flamuri Stema
Location of Narbonë
Vendi	Franca
Rajoni	Occitania
Departamenti	Aude
Qarku	Narbonne
Qeveria
• Kryetari	Didier Mouly[1]
Sipërfaqja 1	172,96 km2 (6,678 sq mi)
Popullsia  (Jan. 2019)	55.516
• Dendësia	00.032/km2 (00.083/sq mi)
Emri i banorëve	Narbonan dhe Narbonane;(Shqip) Narbonnais&Narbonnaise;(Frëngjisht)
Zona kohore	UTC+01:00 (CET)
• Verës (DST)	UTC+02:00 (CEST)
INSEE/Kodi postar	11262 /11100
Lartësia	0–285 m (0–935 ft)
1 French Land Register data, which excludes lakes, ponds, glaciers > 1 km2 (0.386 sq mi or 247 acres) and river estuaries.

Nga shekulli i 14-të filloi rënia pas një ndryshimi në rrjedhën e lumit Aude . Është komuna më e madhe në Aude, por kryeqyteti i departamentit Aude është komuna më e vogël e Carcassonne .

Gjeografia

Narbona është e lidhur me Canal du Midi aty pranë dhe lumin Aude nga Canal de la Robine, i cili kalon nëpër qendër të qytetit. Është shumë afër autostradës A9, e cila lidh Montpeljenë dhe Nîmesin me Përpinjanit dhe përtej kufirit, me Barcelonën në Spanjë. Ekziston edhe një stacion treni i rinovuar së fundmi i cili i shërben TGV në Spanjë, Paris dhe Calais, i cili nga ana tjetër lidhet me Eurostar. Narbona është vetëm 10 km nga plazhi i Narbonës, por është vetëm 2 km nga uji i hapur më i afërt , në La Nautique, megjithëse nuk ka rërë, por guralecë.

Etimologjia

Burimi i emrit origjinal të qytetit ,Narbo, ka humbur në antikitet dhe mund t'i referohet një fortese kodrinore nga epoka e hekurit afër vendndodhjes së vendbanimit aktual ose banorëve të tij. ^[2] Regjistrimi më i hershëm i njohur i zonës vjen nga Hekateu i Miletit në shekullin e V para Krishtit, i cili e identifikoi atë si një port dhe treg kelt dhe i quajti banorët e tij Ναρβαῖοι . Në mbishkrimet e lashta emri nganjëherë përkthehet në latinisht dhe nganjëherë përkthehet në gjuhën iberike si Nedhena . 

Historia

Nën romakët

Narbonne u themelua në Gali nga Republika Romake në vitin 118 pes, si Colonia Narbo Martius, në gjuhën e folur Narbo, dhe u bë kryeqyteti i provincës së sapokrijuar Gallia Transalpina . ^[3] Ndodhej në Via Domitia, rruga e parë romake në Gali, e ndërtuar në kohën e themelimit të kolonisë dhe që lidh Italinë me Spanjën . Gjeografikisht, Narbona ndodhej në një udhëkryq shumë të rëndësishëm sepse ndodhej aty ku Via Domitia lidhej me Via Aquitania, e cila të çonte drejt Atlantikut përmes Tolosës(Tuluza) dhe Burdigalës(Bordo) . Përveç të tjerave, ajo përshkohej nga lumi Aude . Anëtarëve të mbijetuar të Legio X Equestris të Jul Çezarit iu dhanë toka në zonën që sot quhet Narbonë. 

Nën arabët

Trupat umajade duke lënë Narbonën në Pépin le Bref, më 759. Piktura e vitit 1880

Për 40 vite, nga 719 deri në 759, Narbona ishte pjesë e Kalifatit Umajad . Guvernatori Umajad Al-Samh pushtoi Narbonën duke e marrë nga Mbretëria e Visigotëve në 719.

Nën karolingët

Narbona në fund të shekullit të 19-të

Mbreti Karolingian Pepin i Shkurtri pushtoi Narbonën nga arabët në 759 pas së cilës u bë pjesë e Viskontesë Karolingiane të Narbonës . Ai ftoi hebrenj të shquar nga Kalifati i Bagdadit për t'u vendosur në Narbonë dhe për të krijuar një qendër të madhe mësimore hebreje për Evropën Perëndimore . ^[4] Në shekullin e 12-të, trupa e Ermengardës së Narbonës (mbretëroi 1134-1192) kryesonte mbi një nga qendrat kulturore ku u zhvillua fryma e dashurisë oborrtare .

Popullsia

Viti Pop. ±% 1793 9.050 —     1800 9.086 +0.4% 1806 9.464 +4.2% 1821 9.940 +5.0% 1831 10.246 +3.1% 1836 10.762 +5.0% 1841 11.907 +10.6% 1846 11.427 −4.0% 1851 13.066 +14.3% 1856 14.300 +9.4% 1861 16.062 +12.3% 1866 17.172 +6.9% 1872 17.266 +0.5% 1876 19.968 +15.6% 1881 28.134 +40.9% 1886 29.702 +5.6% 1891 29.566 −0.5% 1896 27.824 −5.9% 1901 28.852 +3.7% 1906 27.039 −6.3% 1911 28.173 +4.2% 1921 28.956 +2.8% 1926 29.841 +3.1% 1931 31.909 +6.9% 1936 30.047 −5.8% 1946 29.975 −0.2% 1954 32.060 +7.0% 1962 33.891 +5.7% 1968 38.441 +13.4% 1975 39.342 +2.3% 1982 41.565 +5.7% 1990 45.849 +10.3% 1999 46.510 +1.4% 2007 51.306 +10.3% 2012 51.869 +1.1% 2017 54.700 +5.5%

Manastiri i Pallatit të Kryepeshkopit

Pamjet

• Katedralja që daton nga viti 1272
• Palais des Archevêques, Pallati i Kryepeshkopit dhe donjoni i tij me pamje nga Narbona
• Musée Archeologique, një muze arkeologjik në qendër të qytetit (aktualisht i mbyllur - Nëntor 2019, shumica e seksioneve do të zhvendosen në muzeun e ri Narbo Via i cili është planifikuar të hapet në shtator 2020)

• 

  Vendi arkeologjik Clos de la Lombarde

  Clos de la Lombarde - një sit arkeologjik që paraqet gjurmët e shtëpive romake, banjave, punëtorive nga shekulli I para Krishtit deri në shekullin e III pas Krishtit dhe bazilikën e parë të krishterë në Narbonë (shek. III/IV pas Krishtit). Lidhja në faqen e internetit: http://www.amiscloslombarde.fr/ (faqe në frëngjisht dhe anglisht)
• Roman Horreum, një ish-depo drithi, e ndërtuar nën tokë si një kriptoporticus
• Mbetjet e Via Domitia në qendër të qytetit
• Kanali, Canal de la Robine, kalon nëpër qendër të qytetit
• Tregu i mbuluar Halles funksionon çdo ditë. Orët më të ngarkuara janë mëngjeset e së dielës dhe të enjtes.
• Masivi gëlqeror aty pranë i njohur si La Clape dhe plazhi

Sport

Narbona është shtëpia e ekipit të unionit të rugbit RC Narbonne i themeluar në 1907. Ata luajnë në Parc des Sports Et de l'Amitié (kapaciteti 12,000). Ata veshin ngjyrat portokalli dhe të zezë.

Shiko gjithashtu

• Bierzo Edikt
• Corbières AOC
• Komunat e departamentit Aude

Marrëdhëniet ndërkombëtare

Narbonne është binjakëzuar me:

• Aosta, Italy^[5]
• Grosseto, Italy
• Salford, England^[6][7]
• Weilheim, Germany

1. "Répertoire national des élus: les maires" (në frëngjisht). data.gouv.fr, Plateforme ouverte des données publiques françaises. 13 shtator 2022.
2. Riess, Frank (2016). Narbonne and its Territory in Late Antiquity: From the Visigoths to the Arabs. Routledge. fq. 34. ISBN 9781317090700. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. Collin Bouffier, Sophie (2009). "Marseille et la Gaule Méditerranéenne avant la Conquête Romaine". përmbledhur nga Cabouret, Bernadette (red.). Rome et l'occident: du IIe s. av. J.-C au IIe s. apr. J.-C. Presses Universitaire du Mirail. fq. 51–52. ISBN 978-2-8107-0052-3. JSTOR 43606588. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri |work= është injoruar (Ndihmë!)
4. Trigano – The Conventionalism of Social Bonds and the Strategies of Jewish Society in the Thirteenth Century; Byrd – The Jesus Gene: A Messianic Bloodline, the Jews and Freemasonry accessdate=2012-02-16
5. Annuaire-Mairie.fr. "Ville d'Aoste" (në frëngjisht). Marrë më 18 qershor 2013.
6. "British towns twinned with French towns". Archant Community Media Ltd. Marrë më 11 korrik 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
7. Salford City Council. "Salford's twin towns". Salford.gov.uk. Arkivuar nga origjinali më 17 dhjetor 2007. Marrë më 4 maj 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)