Luksemburgu (qyteti)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Luksemburgu (Luksemburgisht: Lëtzebuerg; Frëngjisht: Luxembourg; Gjermanisht: Luxemburg), gjithashtu i njohur si Qyteti i Luksemburgut (Luksemburgisht: Stad Lëtzebuerg ose d'Stad; Frëngjisht: Ville de Luxembourg; Gjermanisht: Stadt Luxemburg ose Luxemburg-Stadt), është kryeqyteti i Dukatit të Madh të Luksemburgut dhe komuna më e populluar e vendit. Duke qëndruar në bashkimin e lumenjve Alzette dhe Pétrusse në Luksemburgun jugor, qyteti shtrihet në zemër të Evropës Perëndimore.
Qyteti i Luksemburgut
| |
|---|---|
 | |
.svg) Flamuri  Stema | |
.svg) Luksemburgu (qyteti) (Earth) | |
| Koordinatat: 49°36′42″N 6°7′55″E | |
| Shteti |  Luksemburgu |
| Kantoni | Luksemburgu |
| Qeveria | |
| • Kryetari | Lydie Polfer (PD) |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 51,46 km2 (1,987 sq mi) |
| Sipërfaqja vendi | 7-të |
| Lartësia më e lartë | 402 m (1,319 ft) |
| • Vendi | 48-të |
| Lartësia më e ulët | 230 m (750 ft) |
| • Vendi | 42-të |
| Popullsia (2021) | |
| • Gjithsej | 124.528 |
| • Vendi | 1-rë |
| • Dendësia | 2.400/km2 (622/sq mi) |
| • Dendësia vendi | 2-të |
| Zona kohore | UTC+01:00 (CET) |
| • Verës (DST) | UTC+02:00 (CEST) |
| LAU 2 | LU0000304 |
| Faqja zyrtare | vdl.lu |
Që nga 5 shkurti 2021, Qyteti i Luksemburgut ka një popullsi prej 125,000 banorësh,[1] që është më shumë se trefishi i popullsisë së komunës së dytë më të populluar të vendit (Esch-sur-Alzette). Popullsia e qytetit përbëhet nga 160 kombësi. Të huajt përfaqësojnë 70% të popullsisë së qytetit, ndërsa luksemburgasit përfaqësojnë 30% të popullsisë; numri i banorëve të lindur jashtë vendit në qytet rritet vazhdimisht çdo vit.[2]
Në vitin 2011, Luksemburgu u rendit i pari për sigurinë personale, ndërsa u rendit i 19-ti për cilësinë e jetesës.[3]
Luksemburgu është një nga kryeqytetet de fakto të Bashkimit Evropian (krahas Brukselit, Frankfurtit dhe Strasburgut), pasi është selia e disa institucioneve, agjencive dhe organeve, duke përfshirë Gjykatën e Drejtësisë së Bashkimit Evropian, Gjykatën Evropiane të Auditorëve, Sekretariati i Parlamentit Evropian, Zyra e Prokurorit Publik Evropian], Banka Evropiane e Investimeve, Fondi Evropian i Investimeve, Mekanizmi Evropian i Stabilitetit, si dhe ndërmjet departamenteve dhe shërbimeve të tjera të Komisionit Evropian, Eurostat.[4] Këshilli i Bashkimit Evropian mblidhet në qytet për tre muaj në vit.[4]
Qyteti, për shkak të vendndodhjes dhe gjeografisë natyrore, gjatë historisë ka qenë një vend me rëndësi strategjike ushtarake. Fortifikimet e para u ndërtuan që në shekullin e 10-të. Nga fundi i shekullit të 12-të, ndërsa qyteti u zgjerua drejt perëndimit rreth kishës së re të Shën Nikollës (sot Katedralja e Notre Dame), u ndërtuan mure të reja që përfshinin një sipërfaqe prej 5 hektarësh. Rreth vitit 1340, nën sundimin e Gjonit të Verbërit, u ndërtuan fortifikime të reja që qëndruan deri në vitin 1867.
Në vitin 1443, Burgundianët nën Filipin e Mirë pushtuan Luksemburgun. Luksemburgu u bë pjesë e perandorive Burgundiane, dhe më vonë spanjolle dhe austriake dhe nën ato administrata Habsburge, Kalaja e Luksemburgut u forcua në mënyrë të përsëritur, kështu që nga shekulli i 16-të, vetë Luksemburgu ishte një nga fortifikimet më të forta në Evropë. Më pas, Burgundianët, spanjollët, francezët, spanjollët përsëri, austriakët, francezët përsëri dhe prusianët pushtuan Luksemburgun.
Në shekullin e 17-të, u ndërtuan kazamatet e para; fillimisht, Spanja ndërtoi 23 km tunele, duke filluar nga viti 1644. Këto më pas u zgjeruan nën sundimin francez nga Marshalli Vauban dhe u shtuan përsëri nën sundimin austriak në vitet 1730 dhe 1740.
Gjatë Luftërave Revolucionare Franceze, qyteti u pushtua nga Franca dy herë: një herë, shkurtimisht, në 1792-93, dhe, më vonë, pas një rrethimi shtatë-mujor. Luksemburgu qëndroi për aq gjatë nën rrethimin francez, sa politikani dhe inxhinieri ushtarak francez Lazare Carnot e quajti Luksemburgun "kështjellën më të mirë në botë, përveç Gjibraltarit", duke i dhënë shkas pseudonimit të qytetit: 'Gjibraltari i Veriut'.
Sidoqoftë, garnizoni austriak përfundimisht u dorëzua, dhe si pasojë, Luksemburgu u aneksua nga Republika Franceze, duke u bërë pjesë e departamentit të Forêts, me qytetin e Luksemburgut si prefekturën e tij. Sipas Traktatit të Parisit të vitit 1815, i cili përfundoi Luftërat Napoleonike, Qyteti i Luksemburgut u vu nën kontrollin ushtarak prusian si pjesë e Konfederatës Gjermane, megjithëse sovraniteti i kaloi Shtëpisë së Orange-Nassau, në bashkim personal me Mbretërinë e Bashkuar të Holandës.
Në vitin 1940, Gjermania pushtoi përsëri Luksemburgun. Nazistët nuk ishin të përgatitur të lejonin vetëqeverisjen e luksemburgasve dhe gradualisht e integruan Luksemburgun në Rajhun e Tretë duke e bashkuar jozyrtarisht vendin administrativisht me një provincë gjermane fqinje. Nën okupimin, rrugët e kryeqytetit morën të gjitha emra të rinj gjermanë, të cilët u shpallën më 4 tetor 1940.[5]
Pas luftës, Luksemburgu i dha fund neutralitetit dhe u bë anëtar themelues i disa institucioneve ndërqeveritare dhe mbiqeveritare. Disa departamente të Komisionit Evropian janë të vendosura në Luksemburg.[4] Këshilli i BE-së mblidhet në qytet për muajt prill, qershor dhe tetor çdo vit.[4]
Qyteti i Luksemburgut shtrihet në pjesën jugore të rrafshnaltës së Luksemburgut, një formacion i madh ranor i Jurasikut të hershëm që formon zemrën e Gutland, një zonë e ulët dhe e sheshtë që mbulon dy të tretat jugore të vendit.
Qendra e qytetit zë një vend piktoresk në një vend të spikatur, të vendosur lart në shkëmbinjtë e rrëpirë që bien në luginat e ngushta të lumenjve Alzette dhe Pétrusse, bashkimi i të cilëve është në qytetin e Luksemburgut. Grykat e thella 70 m të prera nga lumenjtë përshkohen nga shumë ura dhe viadukte, duke përfshirë Urën Adolphe, Urën e Dukeshës së Madhe Charlotte dhe Passerelle. Megjithëse Qyteti i Luksemburgut nuk është veçanërisht i madh, faqosja e tij është komplekse, pasi qyteti është i vendosur në disa nivele, duke u shtrirë nëpër kodra dhe duke rënë në dy gryka.
Komuna e Qytetit të Luksemburgut mbulon një sipërfaqe prej mbi 51 km2, ose 2% të sipërfaqes totale të Dukatit të Madh. Kjo e bën qytetin komunën e katërt më të madhe në Luksemburg, dhe deri tani zonën më të madhe urbane. Qyteti i Luksemburgut nuk është veçanërisht i dendur i populluar, me rreth 1700 njerëz për km2; zona të mëdha të Qytetit të Luksemburgut mbahen si parqe, zona pyjore ose vende me trashëgimi të rëndësishme (veçanërisht vendet e UNESCO-s), ndërkohë që ka edhe sipërfaqe të mëdha tokash bujqësore brenda kufijve të qytetit.
Klima
Qyteti i Luksemburgut ka një klimë oqeanike, me reshje mesatare, dimër të ftohtë deri të freskët dhe verë të ngrohtë.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
