Lufta Turke për Pavarësi

Lufta për Pavarësi Turke (Turqisht: Kurtuluş Savaşı Lufta e Çlirimit, gjithashtu i njohur figurativisht İstiklâl Harbi "Lufta për pavarësi" ose Millî Mücadele "Fushata Kombëtare"; 19 maj 1919 – 24 korrik 1923) u luftua midis Lëvizjes Kombëtare Turke dhe fuqive Aleate pasi pjesët të Perandorisë Osmane u pushtuan dhe u ndanë pas humbjes së Osmanëve në Luftën e Parë Botërore.^[59][60][61]

Lufta për pavarësi turke
Pjesë e Revolucioneve të 1917-1923 pas Luftës së Parë Botërore
Në drejtim të orës nga lart majtas: Delegacioni u mblodh në Kongresin e Sivasit për të përcaktuar objektivat e Lëvizjes Kombëtare Turke; Civilët turq që mbanin municion në front; Këmbësoria Kuva-yi Milliye; Kalorësia turke në ndjekje; Kapja e Smirnës nga ushtria turke; trupat në Sheshin Ulus të Ankarasë duke u përgatitur të largohen për në front.
Data 19 maj 1919 – 11 tetor 1922 (Armëpushim) 24 korrik 1923 (Paqe) (4 vjet, 2 muaj dhe 5 ditë) Vendodhja Anadolli, Kaukazi Jugperëndimor, Mesopotamia e Epërme, dhe Trakia Lindore Pasoja Fitorja e turqve[1][2] Ndryshimet territoriale Themelimi i Republikës së Turqisë
Palët pjesëmarrëse
Nacionalistët turq: Ankara Government (1919–1920; 1920–1923) Mbështetur nga: RSFS Rusia[3] RSS Ukraina[4] RSS Azerbajxhani[5][6] RPS Buharani[7]  Italia[8][b] Republika e Tretë Franceze (nga viti 1921)[9][10][11] Lëvizja e Kalifatit Klubi Oriental Partia Gjermane Nacional Socialiste e Punëtorve[12] Ushtria e Gjelbër (1919–1920)	Antante: Mbretëria e Greqisë Franca (deri më 1921)[c] Afrika Perëndimore Franceze[13] Legjioni Armen Algjeria[13] Maroku[13] Tunizia[13] Mbretëria e Bashkuar[d] India[14][15][16] Armenia (më 1920) Gjeorgjia (më 1921) Qeveria e Stambollit[e] Separatistët: Ushtria e Gjelbër (1920–1921) Rebelët grekë të Pontikës Rebelët kurdë
Komandantët dhe udhëheqësit
Mustafa Kemal Pasha Mustafa Fevzi Pasha Mustafa İsmet Pasha Kazım Karabekir Pasha Fahrettin Pasha Ali Fuat Pasha Refet Pasha Nureddin Pasha	Constantine I Alexander I Eleftherios Venizelos Anastasios Papoulas Georgios Hatzianestis Leonidas Paraskevopoulos Kimon Digenis (Rob lufte) Nikolaos Trikoupis (Rob lufte) Henri Gouraud Drastamat Kanayan Movses Silikyan Sir George Milne Mehmed VI Damat Ferid Pasha Süleyman Şefik Pasha Anzavur Ahmed Pasha
Fuqia ushtarake
Maj 1919: 35,000[17] Nëntor 1920: 86,000 (krijimi i ushtrisë së rregullt)[18] Gusht 1922: 271,000[19][note 1]	Dhjetor 1919: 80,000[20] 1922: 200,000[21]–250,000[22][23] 60,000[24][25] 30,000[26] 20,000[27] 7,000 (at peak)[28]
Viktimat dhe humbjet
13,000 të vrarë[29] 22.690 vdiqën nga sëmundja[30] 5,362 vdiqën nga plagët ose shkaqe të tjera jo luftarake[30] 35,000 të plagosur[29] 7,000 të burgosur[31][f]	24,240 të vrarë[32] 18,095 të humbur 48,880 të plagosur 4,878 vdiqën jashtë luftimit 13,740 të burgosur[32][33][note 2] 1,100+ killed[41] 3,000+ prisoners[42] ~7,000
264,000 civilë grekë të vrarë[43] 60,000–250,000 civilë armenë të vrarë[44][45] Mbi 15,000 civilë turq të vrarë në Frontin Perëndimor[46] 30,000+ ndërtesa dhe 250+ fshatra të djegura deri në themel nga Ushtria Helenike dhe rebelët grekë/armenë.[47][48][49][50][51]
Notes ^ a. Kuva-yi Milliye erdhi nën komandën e Asamblesë së Madhe Kombëtare pas 4 shtatorit 1920. ^ b. Italia pushtoi Kostandinopojën dhe një pjesë të Anadollit jugperëndimor, por kurrë nuk luftoi drejtpërdrejt me ushtrinë turke. Gjatë pushtimit të saj, trupat italiane mbrojtën civilët turq, të cilët jetonin në zonat e pushtuara nga ushtria italiane, nga trupat greke dhe pranuan refugjatët turq që duhej të iknin nga rajonet e pushtuara nga ushtria greke.[52] Në korrik 1921 Italia filloi të tërhiqte trupat e saj nga Anadollin jugperëndimor. ^ c. Traktati i Ankarasë u nënshkrua në 1921 dhe Lufta Franko-Turke përfundoi kështu. Trupat franceze mbetën në Kostandinopojë me trupat e tjera aleate. ^ d. Mbretëria e Bashkuar pushtoi Konstandinopojën, më pas luftoi drejtpërdrejt kundër forcave të parregullta turke në Ofensivën Verore Greke me trupat greke, megjithatë pas kësaj Mbretëria e Bashkuar nuk do të merrte pjesë në ndonjë tjetër të madhe duke luftuar.[53][54][55][56] Moreover the British troops occupied several towns in Turkey such as Mudanya.[57] Naval landing forces had tried to capture Mudanya as early as 25 June 1920, but stubborn Turkish resistance inflicted casualties on British forces and forced them to withdraw. There were many instances of successful delaying operations of small Turkish irregular forces against numerical superior enemy troops.[58] The United Kingdom, which also fought diplomatically against the Turkish National Movement, came to the brink of a great war in September 1922 (Chanak Crisis). ^ e. Kuva-yi Inzibatiye e kontrolluar nga osmanët ("Ushtria e Kalifatit") luftoi kundër revolucionarëve turq gjatë Ofensivës Verore Greke dhe qeveria osmane në Kostandinopojë mbështeti revolta të tjera (p.sh. Anzavur). ^ f. Greqia mori 22,071 të burgosur ushtarakë dhe civilë. Prej tyre ishin 520 oficerë dhe 6002 ushtarë. Gjatë shkëmbimit të të burgosurve në vitin 1923, në Turqi mbërritën 329 oficerë, 6002 ushtarë dhe 9410 të burgosur civilë. 6,330 të mbeturit, kryesisht të burgosur civilë, me sa duket vdiqën në robërinë greke.[31]

Lëvizja Kombëtare Turke në Anadoll arriti kulmin në formimin e Asamblesë së Madhe Kombëtare (turqisht: Büyük Millet Meclisi) nga Mustafa Qemal Ataturku dhe kolegët e tij. Pas përfundimit të fronteve turko – armene, franko-turke dhe greko-turke (shpesh të referuara si Fronti Lindor, Fronti Jugor dhe Fronti Perëndimor i luftës, përkatësisht), Traktati i Sèvres u braktis dhe Traktatet të Karsit (tetor 1921) dhe Lozanës (korrik 1923) u nënshkruan. Aleatët u larguan nga Anadolli dhe Trakia Lindore dhe Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë (e cila mbetet organi kryesor legjislativ i Turqisë sot) shpalli Republikën e Turqisë më 29 tetor 1923.

Me krijimin e Lëvizjes Kombëtare Turke, ndarjen e Perandorisë Osmane dhe heqjen e sulltanatit, epoka osmane dhe perandorisë morën fund dhe me reformat e Ataturkut, turqit krijuan shtetin modern, shtetin laik të Turqisë. Më 3 mars 1924, hilafeti osman u shfuqizua zyrtarisht dhe kalifi i fundit Abdylmexhit II u internua.

Referime

1. Chester Neal Tate, Governments of the World: a Global Guide to Citizens' Rights and Responsibilities, Macmillan Reference USA/Thomson Gale, 2006, p. 205. Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine
2. According to John R. Ferris, "Decisive Turkish victory in Anatolia... produced Britain's gravest strategic crisis between the 1918 Armistice and Munich, plus a seismic shift in British politics..." Erik Goldstein and Brian McKerche, Power and Stability: British Foreign Policy, 1865–1965, 2004 p. 139
3. Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans: Twentieth century (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 131. ISBN 978-0-521-27459-3.
4. "Українська державність у XX столітті: Історико-політологічний аналіз / Ред. кол.: О. Дергачов (кер. авт. кол.), Є. Бистрицький, О. Білий, І. Бураковський, Дж. Мейс, В. Полохало, М. Томенко та ін. – К.: Політ. думка, 1996. — 434 с." (në ukrainisht). Arkivuar nga origjinali më 9 gusht 2020. Marrë më 4 korrik 2020.
5. Внешняя политика Азербайджана в годы cоветской власти
6. "Hüseyin Adıgüzel - Atatürk, Nerimanov ve Kurtuluş Savaşımız" (në turqisht). 24 dhjetor 2014. Arkivuar nga origjinali më 24 dhjetor 2014.
7. Andican, A. Ahat (2007). Turkestan Struggle Abroad From Jadidism to Independence (në anglisht). SOTA Publications. fq. 78–81. ISBN 978-908-0-740-365. Arkivuar nga origjinali më 15 janar 2023. Marrë më 21 tetor 2020.
8. The Place of the Turkish Independence War in the American Press (1918-1923) by Bülent Bilmez Arkivuar 2 qershor 2018 tek Wayback Machine: "...the occupation of western Turkey by the Greek armies under the control of the Allied Powers, the discord among them was evident and publicly known. As the Italians were against this occupation from the beginning, and started "secretly" helping the Kemalists, this conflict among the Allied Powers, and the Italian support for the Kemalists were reported regularly by the American press.
9. Sforza, Diario, November 28, 1920, 61/ David Lloyd George, The Truth about the Peace Treaties, v. 2 (Gollancz, London: 1938), pp. 1348-1349 / Michael Smith, Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922, University of Michigan Press, 1999.
10. Ζολώτα, Αναστασίου Π. (1995). Η Εθνική Τραγωδία (National Tragedy). Αθήνα, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Πολιτικών (University of Athens) Επιστημών και Δημοσίας Διοικήσεως. σελίδες pp. 44-58
11. «ΤΑ ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ – ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ ΕΠΟΠΟΙΪΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ», ΔΗΜ. ΦΩΤΙΑΔΗΣ, ΕΚΔ. ΦΥΤΡΑΚΗ, ΑΘΗΝΑ, 1974
12. "Atatürk in the Nazi Imagination — Stefan Ihrig | Harvard University Press". www.hup.harvard.edu. Marrë më 2023-06-13. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
13. Western Society for French History. Meeting: Proceedings of the ... Annual Meeting of the Western Society for French History, New Mexico State University Press, 1996, sayfa 206 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine.
14. Briton Cooper Busch: Mudros to Lausanne: Britain's Frontier in West Asia, 1918-1923, SUNY Press, 1976, ISBN 0-87395-265-0, sayfa 216 Arkivuar 15 janar 2023 tek Wayback Machine.
15. "British Indian troops attacked by Turks; thirty wounded and British officer captured-- Warships' guns drive enemy back Arkivuar 6 dhjetor 2013 tek Wayback Machine," New York Times (18 June 1920).
16. "Allies occupy Constantinople; seize ministries; Turkish and British Indian soldiers killed in a clash at the War Office Arkivuar 4 dhjetor 2013 tek Wayback Machine," New York Times (18 March 1920).
17. Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti tarihi I, Ege Üniversitesi Basımevi, 1984, pg 319-334 (në turqisht)
18. Turkish General Staff, Türk İstiklal Harbinde Batı Cephesi, Edition II, Part 2, Ankara 1999, p. 225
19. Celâl Erikan, Rıdvan Akın: Kurtuluş Savaşı tarihi, Türkiye İş̧ Bankası Kültür Yayınları, 2008, ISBN 9944884472, page 339 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine. (në turqisht)
20. Arnold J. Toynbee/Kenneth P Kirkwood, Turkey, Benn 1926, p. 92
21. History of the Campaign of Minor Asia, General Staff of Army, Directorate of Army History, Athens, 1967, p. 140: on 11 June (OC) 6,159 officers, 193,994 soldiers (=200,153 men)
22. A. A. Pallis: Greece's Anatolian Venture - and After Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine, Taylor & Francis, p. 56 (footnote 5).
23. "When Greek meets Turk; How the Conflict in Asia Minor Is Regarded on the Spot - King Constantine's View" Arkivuar 2 qershor 2021 tek Wayback Machine, T. Walter Williams, The New York Times, 10 September 1922.
24. Isaiah Friedman: British Miscalculations: The Rise of Muslim Nationalism, 1918-1925, Transaction Publishers, 2012, ISBN 1412847109, page 239
25. Charles à Court Repington: After the War, Simon Publications LLC, 2001, ISBN 1931313733, page 67
26. "British in Turkey May Be Increased" Arkivuar 19 shkurt 2014 tek Wayback Machine, The New York Times, 19 June 1920.
27. Anahide Ter Minassian: La république d'Arménie. 1918-1920 La mémoire du siècle., éditions complexe, Bruxelles 1989 ISBN 2-87027-280-4, pg 220
28. Jowett, Philip (20 korrik 2015). Armies of the Greek-Turkish War 1919–22. Bloomsbury Publishing. fq. 45. ISBN 9781472806864. Arkivuar nga origjinali më 15 janar 2023. Marrë më 17 shtator 2016 – nëpërmjet Google Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
29. Kate Fleet, Suraiya Faroqhi, Reşat Kasaba: The Cambridge History of Turkey Volume 4 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine, Cambridge University Press, 2008, ISBN 0-521-62096-1, p. 159.
30. Sabahattin Selek: Millî mücadele - Cilt I (engl.: National Struggle - Edition I), Burçak yayınevi, 1963, page 109. (in Turkish)
31. Ahmet Özdemir, Savaş esirlerinin Milli mücadeledeki yeri Arkivuar 18 shtator 2017 tek Wayback Machine, Ankara University, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Edition 2, Number 6, 1990, pg 328-332
32. Σειρά Μεγάλες Μάχες: Μικρασιατική Καταστροφή (Νο 8), συλλογική εργασία, έκδοση περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία, Εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα, Νοέμβριος 2002, σελίδα 64 (in Greek)
33. Στρατιωτική Ιστορία journal, Issue 203, December 2013, page 67
34. Ali Çimen, Göknur Göğebakan: Tarihi Değiştiren Savaşlar, Timaş Yayınevi, ISBN 9752634869, 2. Cilt, 2007, sayfa 321 (in Turkish)
35. Stephen Vertigans: Islamic Roots and Resurgence in Turkey: Understanding and Explaining the Muslim Resurgence, Greenwood Publishing Group, 2003, ISBN 0275980510, page 41 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine.
36. Nicole Pope, Hugh Pope: Turkey Unveiled: A History of Modern Turkey, Overlook Press, 2000, ISBN 1585670960, page 58 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine.
37. Stephen Joseph Stillwell, Anglo-Turkish relations in the interwar era, Lewiston, New York: Edwin Mellen Press, 2003, ISBN 0773467769, page 46 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine.
38. Richard Ernest Dupuy, Trevor Nevitt Dupuy, The Harper encyclopedia of military history: from 3500 BC to the present, ISBN 0062700561, HarperCollins, 1993, page 1087
39. Revue internationale d'histoire militaire - Issues 46-48, University of Michigan, 1980, page 227 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine.
40. Robert W.D. Ball: Gun Digest Books, 2011, ISBN 1440215448, 237^{[lidhje e vdekur]}
41. Pars Tuğlacı: Tarih boyunca Batı Ermenileri Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine, Pars Yayın, 2004, ISBN 975-7423-06-8, p. 794.
42. Christopher J. Walker, Armenia: The Survival of a Nation, Croom Helm, 1980, p. 310.
43. Death by Government, Rudolph Rummel, 1994.
44. These are according to the figures provided by Alexander Miasnikyan, the President of the Council of People's Commissars of Soviet Armenia, in a telegram he sent to the Soviet Foreign Minister Georgy Chicherin in 1921. Miasnikyan's figures were broken down as follows: of the approximately 60,000 Armenians who were killed by the Turkish armies, 30,000 were men, 15,000 women, 5,000 children, and 10,000 young girls. Of the 38,000 who were wounded, 20,000 were men, 10,000 women, 5,000 young girls, and 3,000 children. Instances of mass rape, murder and violence were also reported against the Armenian populace of Kars and Alexandropol: see Vahakn N. Dadrian. (2003). The History of the Armenian Genocide: Ethnic Conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus. New York: Berghahn Books, pp. 360–361 Arkivuar 9 qershor 2022 tek Wayback Machine. ISBN 1-57181-666-6.
45. Armenia : The Survival of a Nation, Christopher Walker, 1980, p. 230.
46. Rummel, R.J. "Statistics Of Turkey's Democide Estimates, Calculations, And Sources" (në anglisht). University of Hawai'i. Arkivuar nga origjinali më 27 shkurt 2017. Marrë më 6 janar 2017.
47. Özdalga, Elizabeth. "The Last Dragoman: the Swedish Orientalist Johannes Kolmodin as Scholar, Activist and Diplomat (2006), Swedish Research Institute in Istanbul, p. 63" (në anglisht).
48. Várdy, Béla (2003). Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe. Social Science Monographs. p. 190 (në anglisht). ISBN 9780880339957. Marrë më 6 janar 2019.
49. Toynbee, Arnold. "Toynbee, Arnold (6 April 1922) [9 March 1922], "Letter", The Times, Turkey" (në anglisht).
50. Loder Park, U.S. Vice-Consul James. "Smyrna, 11 April 1923. US archives US767.68116/34" (në anglisht).
51. HG, Howell. "Report on the Nationalist Offensive in Anatolia, Istanbul: The Inter-Allied commission proceeding to Bourssa, F.O. 371-7898, no. E10383.(15 September 1922)" (në anglisht).
52. Mevlüt Çelebi: Millî Mücadele'de İtalyan İşgalleri (English: Italian occupations during the National Struggle), Journal of Atatürk Research Center, issue 26.
53. "British to defend Ismid-Black Sea line" Arkivuar 25 shkurt 2021 tek Wayback Machine, The New York Times, 19 July 1920.
54. "Greeks enter Brussa; Turkish raids go on" Arkivuar 27 shkurt 2021 tek Wayback Machine, The New York Times, 11 July 1920.
55. "Turk Nationalists capture Beicos" Arkivuar 1 mars 2021 tek Wayback Machine, The New York Times, 7 July 1920.
56. "Allies occupy Constantinople; seize ministries" Arkivuar 25 shkurt 2021 tek Wayback Machine, The New York Times, 18 March 1920.
57. "British to fight rebels in Turkey" Arkivuar 24 shkurt 2021 tek Wayback Machine, The New York Times, 1 May 1920.
58. Nurettin Türsan, Burhan Göksel: Birinci Askeri Tarih Semineri: bildiriler, 1983, page 42 Arkivuar 15 janar 2023 tek Wayback Machine.
59. "Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23" (në anglisht). Encyclopædia Britannica. 2007. Marrë më 29 tetor 2007.
60. "Turkish War of Independence" (në anglisht). Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007. 2007. Arkivuar nga origjinali më 15 maj 2008. Marrë më 29 tetor 2007.
61. "Turkey, Section: Occupation and War of Independence" (në anglisht). History.com Encyclopedia. 2007. Arkivuar nga origjinali më 24 tetor 2007. Marrë më 29 tetor 2007.

1. In August 1922 the Turkish Army formed 23 infantry divisions and 6 cavalry divisions. Equivalent to 24 infantry divisions and 7 cavalry divisions, if the additional 3 infantry regiments, 5 undersized border regiments, 1 cavalry brigade and 3 cavalry regiments are included (271,403 men total). The troops were distributed in Anatolia as follows:^[19] Eastern Front: 2 infantry divisions, 1 cavalry division, Erzurum and Kars fortified areas and 5 border regiments (29,514 men); El-Cezire front (southeastern Anatolia, eastern region of the river Euphrates): 1 infantry division and 2 cavalry regiments (10,447 men); Central Army area: 1 infantry division and 1 cavalry brigade (10,000 men); Adana command: 2 battalions (500 men); Gaziantep area: 1 infantry regiment and 1 cavalry regiment (1,000 men); Interior region units and institutions: 12,000 men; Western Front: 18 infantry divisions and 5 cavalry divisions, if the independent brigade and regiments are included, 19 infantry divisions and 5.5 cavalry divisions (207,942 men).
2. According to some Turkish estimates the casualties were at least 120,000-130,000.^[34] Western sources give 100,000 killed and wounded,^[35][36] with a total sum of 200,000 casualties, taking into account that 100,000 casualties were solely suffered in August–September 1922.^[37][38][39] Material losses, during the war, were enormous too.^[40]