Hispania

Hispania (Greqishtja e lashtë: Ἱσπανία, romanizuar: Hispanía; Latinisht: Hispānia) ishte emri romak Gadishullit Iberik. Nën Republikën Romake, Hispania u nda në dy provinca: Hispania Citerior dhe Hispania Ulterior. Gjatë Principatit, Hispania Ulterior u nda në dy provinca të reja, Baetica dhe Lusitania, ndërsa Hispania Citerior u riemërua Hispania Tarraconensis. Më pas, pjesa perëndimore e Tarraconensis u nda, fillimisht si Hispania Nova, e cila më vonë u riemërua "Callaecia" (ose Gallaecia, prej nga vjen Galicia moderne). Nga Tetrarkia e Dioklecianit (293 e.r.) e tutje, jugu i pjesës së mbetur të Tarraconensis u nda përsëri si Carthaginensis dhe të gjitha provincat hispanike kontinentale, së bashku me Ishujt Balearik dhe provincën e Afrikës Veriore të Mauretania Tingitana, u grupuan më vonë në një dioqezë civile e kryesuar nga një vicarius. Emri Hispania është përdorur edhe në periudhën e sundimit visigotik. Emrat e vendeve moderne të Spanjës dhe Hispaniolës rrjedhin të dy nga Hispania.

Hispania Hispānia (Latinisht) Ἱσπανία (Greqishtja e lashtë)
218 p.e.s.–472
Kronologjia e pushtimit romak të Hispanisë (220 pes–19 pes), me kufijtë e provincave romake të treguara
Gjendja	Perandori
Kryeqyteti	Baetica: Corduba Ulterior: Emerita Augusta Citerior: Tarraco 40.21°N 4.35°W / 40.21; -4.35
Gjuhët e zakonshme	Latinisht, gjuhë të ndryshme paleohispanike
Besimi	Feja tradicionale autoktone dhe romake, e ndjekur nga Krishterimi
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Autokraci
Perandori
• AD 98 – AD 117	Trajani
• AD 117 – AD 138	Adriani
• AD 379 – AD 395	Teodosi I
Kuvendi	Senati Romak
Epoka historike	Antikiteti klasik
• Themeluar	218 p.e.s.
• Shpërbërë	472
Popullsia
•	5,000,000 ose më shumë
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga Pasuar nga Iberia e Kartagjenës Mbretëria Visigotike Mbretëria e Suebisë Spania

Historia

Ndarjet administrative

Hispania romake në vitin 125

Gjatë fazave të para të romanizimit, gadishulli u nda në dysh nga romakët për qëllime administrative. Më e afërta me Romën quhej Citerior dhe më e largëta Ulterior. Kufiri midis të dyjave ishte një vijë dredha-dredha që shkonte nga Cartago Nova (tani Kartagjena) në Detin Kantabrian.

Hispania Ulterior përfshinte ato që tani janë Andaluzia, Portugalia, Ekstremadura, León, një pjesë e madhe e ish-Castilla la Vieja, Galicia, Asturia dhe Basque Country.

Hispania Citerior përfshinte pjesën lindore të ish Castilla la Vieja, dhe ato që tani janë Aragoni, Valencia, Katalonia dhe një pjesë e madhe e ish-Castilla la Nueva.

Në vitin 27 p.e.s., gjenerali dhe politikani Marcus Vipsanius Agrippa e ndau Hispaninë në tre pjesë, përkatësisht duke e ndarë Hispania Ulterior në Baetica (në thelb Andaluzia) dhe Lusitania (përfshirë Gallaecia dhe Asturias) dhe duke bashkuar Kantabrinë dhe Basque Country me Hispania Citerior.

Ekonomia

Artikulli kryesor: Ekonomia e Hispanisë

Para Luftërave Punike, Hispania ishte një tokë me shumë pasuri minerale dhe bujqësore të pashfrytëzuara, e kufizuar nga ekonomitë primitive të mbijetesës së popujve të saj vendas jashtë disa porteve tregtare përgjatë Mesdheut. Pushtimi nga kartagjenasit dhe më pas nga romakët për depozitat e shumta të argjendit e shndërroi Hispaninë në një ekonomi shumëplanëshe të lulëzuar. Disa metale, ullinj, vaj nga Baetica, peshk i kripur dhe garum, dhe verëra ishin disa nga mallrat e prodhuara në Hispani dhe të tregtuara në të gjithë Perandorinë. Nxjerrja e arit ishte aktiviteti më i rëndësishëm në pjesët veriperëndimore të gadishullit. Ky aktivitet dëshmohet në vendet arkeologjike si Las Médulas (Spanjë) dhe Casais (Ponte de Lima, Portugali).^[1]

Referime

1. Encadré 5.2 de Silva, A. J. M. (2012), Vivre au-delà du fleuve de l'Oubli. Portrait de la communauté villageoise du Castro do Vieito au moment de l'intégration du NO de la péninsule ibérique dans l'orbis Romanum (estuaire du Rio Lima, NO du Portugal), Oxford, Archaeopress.