Gripi spanjoll

Gripi Spanjoll, i njohur gjithashtu si pandemia e gripit të vitit 1918, ishte një pandemi jashtëzakonisht vdekjeprurëse e gripit. Duke zgjatur nga Janari 1918 deri në Dhjetor 1920, ai infektoi 500 milion njerëz - rreth një e katërta e popullsisë së botës në atë kohë. Numri i të vdekurve vlerësohet të ketë qenë diku nga 17 milion në 50 milion, dhe ndoshta deri në 100 milion, duke e bërë atë një nga pandemitë më vdekjeprurëse në historinë njerëzore.^[1]

Ushtarë nga Fort Riley, Kansas, të sëmurë nga gripi spanjoll në një repart spitalor në Camp Funston .

Për të mbajtur moralin, censorët Shtetet e Bashkuara te Luftës së Parë Botërore minimizuan raportet e hershme të varfërisë dhe vdekshmërisë në Gjermani, Mbretërinë e Bashkuar, Francë dhe Shtetet e Bashkuara. Gazetat ishin të lira të raportonin efektet e epidemisë në Spanjën neutrale, siç është sëmundja e rëndë e mbretit Alfonso XIII, dhe këto histori krijuan një përshtypje të rreme për Spanjën, si veçanërisht e goditur. Kjo i dha emrin gripit spanjoll. Të dhënat historike dhe epidemiologjike janë të pamjaftueshme për të identifikuar me siguri origjinën gjeografike të pandemisë, me pamje të ndryshme për vendndodhjen e saj.

Shpërthimet më të mëdha të gripit vrasin në mënyrë disproporcionale të rinjtë dhe të moshuarit, me një shkallë më të lartë të mbijetesës për ata në mes, por pandemia e gripit spanjoll rezultoi në një shkallë më të lartë se sa pritej për vdekje për të rriturit e rinj. Shkencëtarët ofrojnë disa shpjegime të mundshme për shkallën e lartë të vdekshmërisë së pandemisë së gripit të vitit 1918. Disa analiza kanë treguar që virusi të jetë veçanërisht vdekjeprurës sepse shkakton një stuhi të citokinës, e cila shkatërron sistemin imunitar më të fortë të të rriturve. Në të kundërt, një analizë e vitit 2007 e revistave mjekësore nga periudha e pandemisë zbuloi se infeksioni viral nuk ishte më agresive sesa llojet e mëparshme të gripit. Përkundrazi, kequshqyerja, kampe dhe spitale të mbipopulluara mjekësore dhe higjena e dobët promovuan mbinfeksion bakterial. Ky superinfeksion vrau shumicën e personave të prekur, zakonisht pas një periudhe të zgjatur shtrimi në spital ose vuajtje.^[2][3]

Gripi Spanjoll ishte i pari nga dy pandemitë e shkaktuara nga virusi i gripit H1N1; e dyta ishte gripi i derrave në 2009.^[4]

Referime

1. Rosenwald, Michael S. (7 prill 2020). "History's deadliest pandemics, from ancient Rome to modern America". Washington Post. Arkivuar nga origjinali më 2020-04-07. Marrë më 11 prill 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
2. Brundage JF, Shanks GD (dhjetor 2007). "What really happened during the 1918 influenza pandemic? The importance of bacterial secondary infections". The Journal of Infectious Diseases. 196 (11): 1717–1718, author reply 1718–1719. doi:10.1086/522355. PMID 18008258. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. Morens DM, Fauci AS (prill 2007). "The 1918 influenza pandemic: Insights for the 21st century". The Journal of Infectious Diseases. 195 (7): 1018–1028. doi:10.1086/511989. PMID 17330793. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
4. "La Grippe Espagnole de 1918" (në frëngjisht). Institut Pasteur. Arkivuar nga origjinali (Powerpoint) më 17 nëntor 2015. (also here, requires Flash player)

Bibliografia

• Antonovics J, Hood ME, Baker CH (prill 2006). "Molecular virology: Was the 1918 flu avian in origin?". Nature. 440 (7088): E9, discussion E9–10. Bibcode:2006Natur.440E...9A. doi:10.1038/nature04824. PMID 16641950. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Afkhami, Amir (2003). "Compromised Constitutions: The Iranian Experience with the 1918 Influenza Pandemic". Bulletin of the History of Medicine. 77 (2): 367–392. doi:10.1353/bhm.2003.0049. PMID 12955964. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Citimi referon vetveten (lidhja) – Open access material by the Psychiatry and Behavioral Sciences at Health Sciences Research Commons.
• Afkhami, Amir (29 mars 2012) [15 December 2004]. "Influenza". përmbledhur nga Yarshater, Ehsan (red.). Encyclopædia Iranica. Fasc. 2. Vëll. XIII (bot. Online). New York City: Bibliotheca Persica Press. fq. 140–143. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Citimi referon vetveten (lidhja)
• Barry, John M. (2004). The Great Influenza: The Epic Story of the Greatest Plague in History. Viking Penguin. ISBN 978-0-670-89473-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Barry JM (janar 2004). "The site of origin of the 1918 influenza pandemic and its public health implications". Journal of Translational Medicine. 2 (1): 3. doi:10.1186/1479-5876-2-3. PMC 340389. PMID 14733617. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
• Benedict ML, Braithwaite M (2000). "The Year of the Killer Flu". In the Face of Disaster: True Stories of Canadian Heroes from the Archives of Maclean's. New York: Viking. fq. 38. ISBN 978-0-670-88883-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Billings M (1997). "The 1918 Influenza Pandemic". Virology at Stanford University. Arkivuar nga origjinali më 4 maj 2009. Marrë më 1 maj 2009. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Bristow, Nancy K. American Pandemic: The Lost Worlds of the 1918 Influenza Epidemic (OUP, 2012)
• "1918 Influenza: the Mother of All Pandemics". Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2009. Marrë më 2 shtator 2009. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Chandra S, Kuljanin G, Wray J (gusht 2012). "Mortality from the influenza pandemic of 1918–1919: the case of India". Demography. 49 (3): 857–865. doi:10.1007/s13524-012-0116-x. PMID 22661303. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Crosby AW (1976). Epidemic and Peace, 1918. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 978-0-8371-8376-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Crosby AW (2003). America's Forgotten Pandemic: The Influenza of 1918 (bot. 2nd). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-54175-6 – nëpërmjet Google Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Davis RA (2013). The Spanish Flu: Narrative and Cultural Identity in Spain, 1918. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-33921-8 – nëpërmjet Google Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Denoon, Donald (2004). "New Economic Orders: Land, Labour and Dependency". përmbledhur nga Denoon, Donald (red.). The Cambridge History of the Pacific Islanders. CUP. fq. 247. ISBN 978-0-521-00354-4. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• dos Reis, Mario; Hay, Alan J.; Goldstein, Richard A. (29 shtator 2009). "Using Non-Homogeneous Models of Nucleotide Substitution to Identify Host Shift Events: Application to the Origin of the 1918 'Spanish' Influenza Pandemic Virus". Journal of Molecular Evolution. Springer Science and Business Media LLC. 69 (4): 333–345. doi:10.1007/s00239-009-9282-x. ISSN 0022-2844. PMC 2772961. PMID 19787384. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Ewald PW (1994). Evolution of infectious disease. OUP. ISBN 978-0-19-506058-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Fox, Maggie (29 dhjetor 2008). "Researchers unlock secrets of 1918 flu pandemic". Reuters. Marrë më 2 shtator 2009. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Fox, Maggie (16 qershor 2010). "Swine flu shot protects against 1918 flu: study". Reuters. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Galvin J (31 korrik 2007). "Spanish Flu Pandemic: 1918". Popular Mechanics. Marrë më 2 tetor 2011. {{cite magazine}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Garret TA (2007). Economic Effects of the 1918 Influenza Pandemic: Implications for a Modern-day Pandemic (PDF). {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gladwell M (29 shtator 1997). "The Dead Zone". The New Yorker. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hays JN (1998). The Burdens of Disease: Epidemics and Human Response in Western History. fq. 274. ISBN 978-0-8135-2528-0 – nëpërmjet Google Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• He DH, Dushoff J, Day T, Ma J, Earn DJ (2011). "Mechanistic modelling of the three waves of the 1918 influenza pandemic". Theoretical Ecology. 4 (2): 283–288. doi:10.1007/s12080-011-0123-3. ISSN 1874-1738. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• He D, Dushoff J, Day T, Ma J, Earn DJ (shtator 2013). "Inferring the causes of the three waves of the 1918 influenza pandemic in England and Wales". Proceedings. Biological Sciences. 280 (1766): 20131345. doi:10.1098/rspb.2013.1345. PMC 3730600. PMID 23843396. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Honigsbaum M (2008). Living with Enza: The Forgotten Story of Britain and the Great Flu Pandemic of 1918. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-21774-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Humphries, Mark Osborne (2014). "Paths of Infection: The First World War and the Origins of the 1918 Influenza Pandemic". War in History. 21 (1): 55–81. doi:10.1177/0968344513504525. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Johnson NP, Mueller J (2002). "Updating the accounts: global mortality of the 1918–1920 "Spanish" influenza pandemic". Bulletin of the History of Medicine. 76 (1): 105–115. doi:10.1353/bhm.2002.0022. PMID 11875246. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Knobler S, Mack A, Mahmoud A, Lemon S, red. (2005). "1: The Story of Influenza". The Threat of Pandemic Influenza: Are We Ready? Workshop Summary (2005). Washington, DC: The National Academies Press. fq. 60–61. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kobasa D, Jones SM, Shinya K, Kash JC, Copps J, Ebihara H, Hatta Y, Kim JH, Halfmann P, Hatta M, Feldmann F, Alimonti JB, Fernando L, Li Y, Katze MG, Feldmann H, Kawaoka Y (janar 2007). "Aberrant innate immune response in lethal infection of macaques with the 1918 influenza virus". Nature. 445 (7125): 319–323. Bibcode:2007Natur.445..319K. doi:10.1038/nature05495. PMID 17230189. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kohn GC (2007). Encyclopedia of plague and pestilence: from ancient times to the present (bot. 3rd). Infobase Publishing. fq. 363. ISBN 978-0-8160-6935-4 – nëpërmjet Google Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Morrisey, Carla R. (1986). "The Influenza Epidemic of 1918". Navy Medicine. 77 (3): 11–17. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Noymer A, Carreon D, Johnson N (prill 2010). "Questioning the salicylates and influenza pandemic mortality hypothesis in 1918–1919". Clinical Infectious Diseases. 50 (8): 1203. doi:10.1086/651472. PMID 20233050. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Pankhurst R (1991). An Introduction to the Medical History of Ethiopia. Trenton: Red Sea Press. ISBN 978-0-932415-45-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Patterson KD, Pyle GF (1991). "The geography and mortality of the 1918 influenza pandemic". Bulletin of the History of Medicine. 65 (1): 4–21. PMID 2021692. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Porras-Gallo M, Davis RA, red. (2014). "The Spanish Influenza Pandemic of 1918–1919: Perspectives from the Iberian Peninsula and the Americas". Rochester Studies in Medical History. Vëll. 30. University of Rochester Press. ISBN 978-1-58046-496-3 – nëpërmjet Google Books. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Price-Smith AT (2008). Contagion and Chaos. Cambridge, MA: MIT Press. ISBN 978-0-262-66203-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Qureshi AI (2016). Ebola Virus Disease: From Origin to Outbreak. Academic Press. ISBN 978-0128042427 – nëpërmjet Google Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Rice GW (2005). Black November; the 1918 Influenza Pandemic in New Zealand (bot. 2nd). University of Canterbury Press. ISBN 978-1-877257-35-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Simonsen L, Clarke MJ, Schonberger LB, Arden NH, Cox NJ, Fukuda K (korrik 1998). "Pandemic versus epidemic influenza mortality: a pattern of changing age distribution". The Journal of Infectious Diseases. 178 (1): 53–60. CiteSeerX 10.1.1.327.2581. doi:10.1086/515616. JSTOR 30114117. PMID 9652423. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Starko KM (nëntor 2009). "Salicylates and pandemic influenza mortality, 1918–1919 pharmacology, pathology, and historic evidence". Clinical Infectious Diseases. 49 (9): 1405–1410. doi:10.1086/606060. PMID 19788357. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) (summary by Infectious Diseases Society of America and ScienceDaily, 3 October 2009)
• Starko, Karen M. (2010). "Reply to Noymer et al" (PDF). Clinical Infectious Diseases. 50 (8): 1203–1204. doi:10.1086/651473. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Taubenberger JK, Reid AH, Janczewski TA, Fanning TG (dhjetor 2001). "Integrating historical, clinical and molecular genetic data in order to explain the origin and virulence of the 1918 Spanish influenza virus". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 356 (1416): 1829–1839. doi:10.1098/rstb.2001.1020. PMC 1088558. PMID 11779381. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Taubenberger, Jeffery K.; Reid, Ann H.; Lourens, Raina M.; Wang, Ruixue; Jin, Guozhong; Fanning, Thomas G. (tetor 2005). "Characterization of the 1918 influenza virus polymerase genes". Nature. 437 (7060): 889–893. Bibcode:2005Natur.437..889T. doi:10.1038/nature04230. PMID 16208372. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Taubenberger, Jeffery K.; Morens, David M. (janar 2006). "1918 Influenza: the Mother of All Pandemics". Emerging Infectious Diseases. 12 (1): 15–22. doi:10.3201/eid1201.050979. PMC 3291398. PMID 16494711. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Vana G, Westover KM (qershor 2008). "Origin of the 1918 Spanish influenza virus: a comparative genomic analysis". Molecular Phylogenetics and Evolution. 47 (3): 1100–1110. doi:10.1016/j.ympev.2008.02.003. PMID 18353690. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Vilensky JA, Foley P, Gilman S (gusht 2007). "Children and encephalitis lethargica: a historical review". Pediatric Neurology. 37 (2): 79–84. doi:10.1016/j.pediatrneurol.2007.04.012. PMID 17675021. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lexo më tej

• Beiner G (2006). "Out in the Cold and Back: New-Found Interest in the Great Flu". Cultural and Social History. 3 (4): 496–505. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Brown J (2018). Influenza: The Hundred Year Hunt to Cure the Deadliest Disease in History. New York: Atria. ISBN 978-1501181245. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Collier R (1974). The Plague of the Spanish Lady – The Influenza Pandemic of 1918–19. Atheneum. ISBN 978-0-689-10592-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Dorratoltaj, Narges (29 mars 2018). Carrell, Heidi (red.). "What the 1918 Flu Pandemic Can Teach Today's Insurers". AIR Research and Modeling Group. Marrë më 28 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Duncan, Kirsty (2003). Hunting the 1918 flu: one scientist's search for a killer virus (bot. illustrated). University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-8748-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Humphries, Mark Osborne. The Last Plague: Spanish Influenza and the Politics of Public Health in Canada (University of Toronto Press; 29013) examines the public-policy impact of the 1918 epidemic, which killed 50,000 Canadians.
• Johnson N (2006). Britain and the 1918–19 Influenza Pandemic: A Dark Epilogue. London and New York: Routledge. ISBN 978-0-415-36560-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Johnson, Niall (2003). "Measuring a pandemic: Mortality, demography and geography". Popolazione e Storia: 31–52. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Johnson N (2003). "Scottish 'flu – The Scottish mortality experience of the "Spanish flu". Scottish Historical Review. 83 (2): 216–226. doi:10.3366/shr.2004.83.2.216. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kolata G (1999). Flu: The Story of the Great Influenza Pandemic of 1918 and the Search for the Virus That Caused It. New York: Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-15706-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Little J (2007). If I Die Before I Wake: The Flu Epidemic Diary of Fiona Macgregor, Toronto, Ontario, 1918. Dear Canada. Markham, Ont.: Scholastic Canada. ISBN 978-0-439-98837-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Noymer A, Garenne M (2000). "The 1918 influenza epidemic's effects on sex differentials in mortality in the United States". Population and Development Review. 26 (3): 565–581. doi:10.1111/j.1728-4457.2000.00565.x. PMC 2740912. PMID 19530360. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Oxford JS, Sefton A, Jackson R, Innes W, Daniels RS, Johnson NP (shkurt 2002). "World War I may have allowed the emergence of "Spanish" influenza". The Lancet. Infectious Diseases. 2 (2): 111–114. doi:10.1016/S1473-3099(02)00185-8. PMID 11901642. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Oxford JS, Sefton A, Jackson R, Johnson NP, Daniels RS (dhjetor 1999). "Who's that lady?". Nature Medicine. 5 (12): 1351–1352. doi:10.1038/70913. PMID 10581070. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Pettit D, Janice Bailie (2008). A Cruel Wind: Pandemic Flu in America, 1918–1920. Murfreesboro, TN: Timberlane Books. ISBN 978-0-9715428-2-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Philips H (2010). "The re-appearing shadow of 1918: trends in the historiography of the 1918-19 influenza pandemic". Canadian Bulletin of Medical History. 21 (1): 121–134. doi:10.3138/cbmh.21.1.121. PMID 15202430. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Phillips, Howard. "The recent wave of ‘Spanish’ flu historiography." Social History of Medicine 27.4 (2014): 789–808. https://doi.org/10.1093/shm/hku066
• Phillips H, Killingray D, red. (2003). The Spanish Flu Pandemic of 1918: New Perspectives. London and New York: Routledge. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Potter CW (tetor 2001). "A history of influenza". Journal of Applied Microbiology. 91 (4): 572–579. doi:10.1046/j.1365-2672.2001.01492.x. PMID 11576290. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Rice, Geoffrey W.; Edwina Palmer (1993). "Pandemic Influenza in Japan, 1918–1919: Mortality Patterns and Official Responses". Journal of Japanese Studies. 19 (2): 389–420. doi:10.2307/132645. JSTOR 132645. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Tumpey TM, García-Sastre A, Mikulasova A, Taubenberger JK, Swayne DE, Palese P, Basler CF (tetor 2002). "Existing antivirals are effective against influenza viruses with genes from the 1918 pandemic virus". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 99 (21): 13849–13854. Bibcode:2002PNAS...9913849T. doi:10.1073/pnas.212519699. PMC 129786. PMID 12368467. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Linqe të jashtme

• Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Gripi Spanjoll

• The American Influenza Epidemic of 1918–1919: A Digital Encyclopedia Largest digital collection of newspapers, archival manuscripts and interpretive essays exploring the impact of the epidemic on 50 U.S. cities (Univ. of Michigan).
• Spanish Flu: The History Channel WebSite (26 March 2020)