vendbanim From Wikipedia, the free encyclopedia
Fatehpur Sikri (Hindi: फ़तेहपुर सीकरी, është një qytet në Distriktin e Agras në Uttar Pradesh të Indisë. Qyteti u themelua në vitin 1569 nga perandori mogul Akbar dhe shërbeu si kryeqyteti i Perandorisë Mogule nga viti 1571 deri në vitin 1585, kur u braktis. Pas fitoreve të tij ushtarake mbi Chittor-in dhe Ranthamboren, Akbari vendosi ta zhvendoste kryeqytetin e tij nga Agra në vendndodhjen e re 37 km në drejtimin perëndim jug-perëndim mbi kreshtën Sikri, në nder të shenjtit sufi Salim Chishti. Këtu ai filloi ndërtimin e një qyteti të rrethuar me mure, që mori pesëmbëdhjetë vitet në vijim për tu planifikuar dhe ndërtuar, me një sërë pallatesh perandorakë, haremesh, oborreth, një xhami, lagje private dhe ndërtesa të tjera shërbimi. Ai e emërtoi atë Fatehabad, ku fjala perse me origjinë arabe fateh do të thotë "fitimtar". Më vonë u quajt Fatehpur Sikri. Në Fatehpur Sikri sipas legjendës lindën dhe oborrtarët e famshëm të Akbarit, nëntë xhevahiret ose Navaratnat. Fatehpur Sikri është një nga shembujt e ruajtur më mirë të Arkitekturës Mogule në Indi.
| Fatehpur Sikri | |
|---|---|
| Emri amëtar Hindi: फ़तेहपुर सीकरी | |
 Hyrja e Fatehpur Sikrit | |
| Lloji | qytezë |
| Vendndodhja | Distrikti i Agras, Uttar Pradesh, Indi |
| Qyteti më i afërt | Agra |
| Koordinatat | 27.091°N 77.661°E |
| Themeluar më | 1569 |
| Themelues | Akbari |
Sipas historianëve bashkëkohorë, Akbari pati një interes të madh në ndërtimin e Fatehpur Sikrit dhe me gjasa diktoi dhe stilin e tij arkitekturor. Duke u përpjekur të ripërtërinte shkëlqimin e oborrit persian të bërë të famshëm nga paraardhësi i tij, Timuri, Akbari e planifikoi kompleksin mbi parimet perse. Por u ndikua edhe nga stilet vendase nëpërmjet zbukurimeve tipike indiane. Gjetja e lehtë e gurit të kuq ranor në zonat e afërta të Fatehpur Sikrit bënë gjithashtu që të gjitha ndërtesat e tij të ndërtoheshin nga ky gur i kuq. Kompleksi perandorak i pallateve përbëhet nga një numër pavijonesh të pavarura të orgnizuara në formë gjeometrike mbi një terren të një niveli, një model i rrjedhur nga tendat e fushimit arabe dhe aziatiko-qendrore. Në tërësi, në këtë mënyrë monumentet në Fatehpur Sikri pasqyrojnë gjeniun e Akbarit në përshtatjen e ndikimeve të ndryshme rajonale arkitekturore brenda një stili unik të vetin.
Kompleksi perandorak u braktis në vitin 1585, pak pas përfundimit të tij, për shkak të shterjes së liqenit të vogël të ushqyer nga burimi që furnizonte qytetin me ujë dhe afërsia me Rajputanan, me të cilën Perandoria Mogule ishte në shpesh në luftë. Kështu kryeqyteti u zhvendos në Lahore në mënyrë që Akbari mund të kishte një bazë në pjesët pak të qëndrueshme të perandorisë, përpara se të vendosej përsëri në Agra në vitin 1598, ku e kishte nisur sundimin e tij pasi e zhvendosi vëmendjen e tij në rajonin e Dekanit. Në fakt, ai nuk u kthye kurr në qytet përveç një kohe të shkurtër në vitin 1601. Në historinë e mëvonshme mogule u zu për një kohë të shkurtër nga perandori mogul Muhammad Shah (mbr. 1719 -1748) dhe regjenti i tij, Sayyid Hussain Ali Khan Barha. Një nga vëllezërit e Syed u vra këtu në vitin 1720. Pallatet u zunë nga sunduesit marathas pas pushtimit të Delhit, pastaj u vendos nën ushtrinë britanike, që përdori kompleksin e fortifikuar si një qendër administrative dhe barraka. Nën drejtimin e Lord Curzon sitit filluan ti bëheshin restaurime.
Për shkak se zona e pallatit kishte qenë pothuajse vazhdimisht në përdorim, shumë nga kompleksi perandorak që shtrihet gati 2 milje gjatësi dhe 1 milje gjerësi zona është përgjithësisht e paprekur. Ajo është akoma e rrethuar nga një mur pesë mije i gjatë, i ndërtuar gjatë fillimisht në tre krahët e qytetit. Megjithatë përveç kompleksit të ndërtesave perandorake dhe xhamisë madhështore, që vijon të përdoret, nga qyteti ka mbijetuar pak. Siti i mëparshëm i qytetit është kryesisht shterp, përveç rrënojave të pazareve të qytetit të vjetër pranë Naubat Khanas, hyrja për në Rrugën e Agras. Qyteza moderne gjendet në skajin perëndimor të kompleksit, që midis viteve 1865 to 1904, ishte një bashki dhe më vonë u bë një zonë nagar panchayat (vendbanim i ndërmjetëm midis qytetit dhe fshatit) që në vitin 1901 kishte një popullsi prej 7 147 banorësh. Për një kohë të gjatë vijoi të ishte e njohur për muratorët dhe skalitësit e gurëve, megjithëse në kohën e Akbarit ishte e njohur si edhe si 'fabrika e leshit' dhe 'tjerrjes së mëndafshit'. Në afërsi të tij ekziston akoma fshati i Sikrit.
Duke i bazuar argumentet e tij te gërmimet nga Archaeological Survey of India në vitet 1999-2000 në Chabeli Tila, gazetari i vjetër i Agras Bhanu Pratap Singh tha se objeket e vjetra, statujat dhe strukturat i përkasin një kulture dhe qendre fetare të braktisur më shumë se 1000 vjet më parë. “Gërmimet dhanë një sasi statujash xhainiste, qindra prej tyre, duke përfshirë themelet e një tempulli. Statujat ishte një mijë vjeçare të Bhagwan Adi Nath-it, Bhagwan Rishabh Nath-it, Bhagwan Mahavirës dhe Jain Yakshinëve" – tha Swarup Chandra Jain, lideri i vjetër i bashkësisë Xhainiste.[1][2][3] Një kodrinë 400 m2 u hap pranë fshatit Nagari, rreth gjysëm kilometri nga ledhet e fortesës së shekullit të XVI, u gjet një dhomë prej guri ranor, e mbushur me idhuj pa koka dhe të shkatërruar të tirthankarëve xhainistë.[4]
Fatehpur Sikri qëndron mbi një kurriz shkëmbor, 3 km të gjatë dhe 1 km të gjerë, ku qyteti pallat është i rrethuar nga një mur 6 km nga tre krahë, ndërsa në të katërtin kufizohet me një liqen. Arkitektët e tij ishin Tuhir Das dhe Dhruv Chawla që e ndërtuan duke përdorur parime indiane. Ndërtesat e Fatehpur Sikrit tregojnë një sintezë të shkollave të ndryshme rajonale artizanale arkitekture si ajo e Guxharatit dhe Bengalit. Kjo pasi për ndërtimin u përdorën artizanë nga këto rajone. Ndikimet nga Arkitektura hindu dhe xhainiste shihen krahë për krahë me elementet islamike. Materiali ndërtimor i përdorur në të gjitha ndërtesat në Fatehpur Sikri, kompleksi i pallatit qytet, është guri i kuq ranor i nxjerr në vend, i njohur si 'gurë ranor Sikri'. Ai hyhet nëpërmjet portave përgjatë murit fortifikues 8 km të gjatë, përkatësisht Porta e Delhit, Porta e Lal-it, Porta e Agras, Porta e Birbalit, Porta e Chandanpal-it, Porta e Gwalior-it, Porta Tehra, Porta Chor dhe Porta e Ajmerit.
Disa nga ndërtesat e rëndësishme të këtij qyteti, si fetare ashtu dhe shekullore janë:
Varri është ndikuar nga mauzoleumet më të hershëm të fillimit të shekullit të XV të Periudhës së Sulltanatit të Guxharatit. Karakteristika të tjera të rëndësishme të varrit janë kllapat serpentine prej mermeri të bardhë, që mbështetin strehët e pjerrta përreth parapetit. Në të majtë të varrit, në lindje, qëndron një varr guri të kuq ranor të Islam Khan-it I, djalit të Shaikh Badruddin Chistit dhe nipi i Shaikh Salim Chishtit, që u bë një gjeneral në ushtrinë mogule gjatë mbretërimit të Jahangirit. Varri është i kryesuar nga një kupolë dhe tridhjetë e gjashtë çhatri të vegjël me kupola dhe përmban një numër varresh, disa të pa-emra, të gjithë pasardhës meshkuj të Shaikh Salim Chishtit.
Gërmimet e fundit të bëra nga ASI në vitin 2000 çuan në zbulimin e një qyteti të lashtë xhainist shumë afër kompleksit të fortesës. Ndërtesa të tjera përfshinin Taksali (vendi i prerjes së parave), Daftar Khana (Zyrat e Regjistrave), Karkhana (Punishtja mbretërore), Khazana (Thesari), Hamami (Banjat Turke), Lagjet e Daroghas, stallat, Karvan sarai, Lagjja e Hakimit etj.
Fatehpur Sikri ka një popullsi prej 28 757 banorësh. Meshkujt përbëjnë 53% të popullsisë ndërsa femrat 47%. Fatehpur Sikri ka një nivel alfabetizmi prej 46%, më e ulët se mesatarja kombëtare prej 74%; alfabetizmi i meshkujve është 57%, ndërsa i femrave 34%. Në Fatehpur Sikri, 59% e popullsisë është nën moshën 6 vjeçare.
Fatehpur Sikri është një nga pesëmbëdhjetë qendrat e blloqeve në distriktin e Agras. Ai ka 52 fshatra panchayat në përbërje.
Fatehpur Sikri është një zonë elektorale e ‘Lok Sabha-s’, dhomës së ulët të Parlamentit Indian dhe përfshin gjithashtu pesë segmente ‘Vidhan Sabha’ (asamble legjislative): Agran Rurale, Fatehpur Sikrin, Kheragarh-un, Fatehabadin dhe Bah-un.
Në tërësi pranë fortesës së Fatehpur Sikrit në distriktin e Agras ndodhen 12 fshatra të raxhputasve Sisodia. Ata janë Daultabadi, Nayavasi, Satha, Korai, Behrawati, Byara, Undera, Kachora, Singarpuri, Vidyapuri, Onera dhe Arrua.
Fatehpur Sikri ndodhet rreth 39 km nga Agra. Aeroporti më i afërt është Aeroporti i Agras (gjithashtu i njohur si Aeroporti Kheria), 40 km largë Fatehpur Sikrit. Stacioni më i afërt hekurudhor është Stacioni Hekurudhor i Fatehpur Sikrit, rreth 1 km nga qendra e qytetit. Ai është i lidhur me Agran dhe qendrat e fqinje me rrugë, ku funksionon shërbimi i rregullt i autobusave të qeverisë së Uttar Pradeshit shpesh, përveç autobusëve të turistëve dhe taksive.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
