Vasajt

Vasajt, Vasoviqi ose Vasojeviqi (malazisht: Васојевићи / Vasojevići) është një fis historik malësor (pleme) dhe rajon i Malit të Zi, në zonën e Brdës. Është më i madhi nga fiset historike, duke zënë zonën midis Lijeva Rijekës në Jug deri në Bihor nën Bijelo Polje në veri, Mateševo në perëndim deri në Plav në lindje. Me gjasë me prejardhje shqiptare, pjesa më e madhe e historisë së fisit para shekullit të 16-të është transmetuar natyrshëm përmes historisë gojore.

Megjithëse qendra jozyrtare është Andrijevica në Malin e Zi verilindor, fisi rrjedh nga Lijeva Rijeka në Malin e Zi qendror. Fisi u formua nga fise të ndryshme që ishin bashkuar nën sundimin e fisit qendror Vasojeviq. Këto fise më vonë migruan në malet e Komovit dhe në zonën e Limit. Emigrimi vazhdoi në atë që është sot Serbia dhe pjesë të tjera të Malit të Zi.

Megjithëse ndjenja e përkatësisë fisnore është zvogëluar vitet e fundit, nuk i përket të shkuarës. Shoqatat dhe organizatat fisnore ende ekzistojnë (p.sh. Udruženje Vasojevića "Vaso"). Kjo mund të shihet qartë gjatë referendumit të pavarësisë së Malit të Zi të vitit 2006] me opozitën e bashkuar Vasojeviqi.

Gjeografia

Kullota në Komovi

Vasajt ndodhen në zonën midis Lijeva Rijekës në Jug deri në Bihor nën Bijelo Polje në veri, Mateševo në perëndim deri në Plav në lindje. Në jug, Vasojeviqi kufizohet me fiset fqinje Kuçi dhe Bratonozhiqi. Në lindje është kufiri me Shqipërinë, ndërsa kufiri verilindor ka ndryshuar shpesh në të kaluarën dhe gradualisht Vasojeviqi është zgjeruar në atë drejtim. Lijeva Rijeka është një terren kodrinor me pyje, i ndërthurur me përrenj dhe ngushtica, dhe e njëjta gjë vlen edhe për të gjithë Vasojevićin e Epërm. Megjithatë, në Vasojevićin e Poshtëm ka më shumë fusha rreth lumenjve, kështu që terreni malor është më i butë.

Në Malin e Zi modern, zona e Vasojeviqit bie në këto komuna: Berane, Podgorica, Koloshini, Plava dhe Bijelo Polje (rreth 15% të Malit të Zi).^[1] Një nga malet më të larta të Malit të Zi, Kom Vasojevićki (2,461 m), është emëruar sipas fisit, dhe e gjithë zona ku ky i fundit banon shpesh quhet “Vasojevići”.^[2][3]

Prejardhja

Me gjasë me prejardhje shqiptare, Vasajt iu nënshtrua një procesi të integrimit gradual kulturor në popullsinë fqinje sllave.^{[4][5][6][7][8][9][10][11]}

Vasojeviqi nuk është një fis (pleme) me prejardhje të përbashkët patrilineale, por u formua nën sundimin e një fisi qendror që e zgjeroi emrin e tij në shumë vëllazëri të tjera ndërsa u zgjerua në një territor të ri.^[12]

Anthropologjia

Kultura

Kapiten Jevrem Bakiq me familjen e tij (1891 ose 1892). Nga koleksioni i Zoran B. Zekoviq

Është traditë e të gjitha vëllazërive që të tregojnë respekt ndaj paraardhësve duke ditur saktësisht gjenealogjinë dhe historinë e fisit dhe të një familjeje. Kjo gjithashtu i lejon anëtarët e klanit të bashkohen, të veprojnë së bashku dhe të njohin gjithmonë të afërmit.^[13] Për sa i përket zakoneve tradicionale, deri në fund të shekullit të 19-të në Vasojevići mbetën në përdorim gjurmët e një varianti të kanuneve veriore shqiptare.^[14] Shtëpitë dykatëshe njiheshin si Kulla.^[15]

Veshjet tradicionale të Vasojeviqëve ngjajnë me ato të fiseve të tjera të kufirit shqiptaro-malazez. Veçanërisht, veshja e gruas, një skaj i leshtë në formë zile e quajtur oblaja ose džupeleta (kjo e fundit erdhi përmes turqishtes nga arabishtja jubba^[16]), është e ngjashme me xhubletën e veshur nga gratë shqiptare nga fiset fqinje Malisor.^[17][18][19]

Referime

1. "Pribijanje uz rođake" (në serbisht). Arkivuar nga origjinali më 2011-07-27. Marrë më 2009-02-19.
2. Vešović 1935.
3. Cemović 1993.
4. Gjergji, Andromaqi (2004). Albanian Costumes Through the Centuries: Origin, Types, Evolution (në anglisht). Tirana: Academy of Sciences of Albania, Institute of Folc Culture. fq. 118. ISBN 9789994361441. Arkivuar nga origjinali më 2023-03-12. Marrë më 2021-05-17. This also explains the severity of the measures with which the official circles of Cetinje tried to eliminate the folk costume of several Albanian clans in Montenegro, as one of the means for their denationalisation. Thus, in 1860, the government in Cetinje first issued the order that ornaments and embroideries must be removed from different parts of the costume of the women of the Vasaj tribe (Vasojevic) such as on the xhubleta, aprons, jackets etc. and Montenegrin garments worn instead; then the governor sent men to the Vasaj who "took the multicolour coats from the women's clothes chests so the people would wear the Montenegrin costume. He did the same thing in the neighbouring zones of the Moraça, Ravcaj, Bratonozhiq and other, because there too, a similar women's costume was worn" (121, p.823). Despite the drastic measure, the women of the Vasaj clan retained their folk costume until the beginning of XX century.
5. Elsie, Robert (2015). The Tribes of Albania: History, Society and Culture (në anglisht). London: I.B. Tauris. fq. 3. ISBN 978-1784534011. The now Slavic-speaking Kuçi [Kuči] tribe of Montenegro, for instance, was originally Albanian-speaking. The same may be true, at least in part, of the Montenegrin Vasoviqi [Vasojevići] and Palabardhi [Bjelopavlići] tribes. On the other hand, many of the Albanian tribes took their origins from the north, i.e. from Montenegro and even from Herzegovina, and were no doubt originally Slavic-speaking.
6. Arifi, Arben; Tetaj, Luan (2020). "The Monastery of Deçan and the Attempts to Appropriate It". Journal of International Cooperation and Development (në anglisht). Richtmann Publishing: 67. Arkivuar nga origjinali më 2021-12-28. Marrë më 2022-02-02. In Montenegro, Albanian tribes such as Kuçi, Bjellopavliq (Palabardhët), Piprraj, Vasoviq, and others were among the assimilated ones
7. Miranda, Vickers (1998). Between Serb and Albanian: A History of Kosovo (në anglisht). Hurst & Company. fq. 8. In Kosovo, especially in its eastern part, most Albanians were gradually assimilated into the Eastern Orthodox faith by numerous methods, including the baptism of infants with Serbian names and the conducting of all religious ceremonies such as marriages in the Serbian language. In Montenegro entire tribes such as the Kuc, Bjellopavliq, Palabardha, Piprraj and Vasovic were assimilated; those who resisted assimilation retreated into the hills of what is now northern Albania.
8. Murati, Qemal (2012). "Sprovë për një fjalor etimologjik onomastik Shqiptar". Studime Albanologjike. ITSH. 6: 19. Arkivuar nga origjinali më 2022-05-22. Marrë më 2022-06-21. Procesi i kalimit të elementit shqiptar në atë serb me rrugë të ndryshme asimilimi ka ndodhur te shumë fise të Malit të Zi, në Kuç etj., si p.sh. te Piperët, te Vasojeviçët etj.
9. Rudolf, Vogel (1964). Südosteuropa-Schriften - Volume 6 (në gjermanisht). fq. 176. Auch die montenegrinischen Stämme der Piperi und Vasojevići sind ihrer Herkunft nach stark albanisch fundiert
10. Zojsi, Rrok (1977). Buda, Aleks (red.). "Survivances de l'ordre du fis dans quelques micro-régions de l'Albanie". La Conférence nationale des études ethnographiques (28-30 juin 1976) (në frëngjisht): 196–197. Pourtant, quelques groupes d'un fis, éloignés excessivement de leur base, entrèrent en rapports socio-économiques avec d'autres fis du nouvel emplacement et tombèrent sous leur influence, comme p. ex., des différents frères du fis de Keç Panta, le Hot et le Triesh restèrent albanais, cependant que les Vasojeviq et le Pipër se slavisèrent. Quoique ayant perdu la base économique commune et les traditions culturelles communes, ils n'en conservèrent pas moins l'idée d'une origine commune.
11. Ulqini, Kahreman (1983). "Tradition and history about the Albanian origin of some Montenegrin tribes". Kultura Popullore (në anglisht). 03 (1al): 121–128. Arkivuar nga origjinali më 2022-07-09. Marrë më 2022-08-01.
12. Vucinich, Wayne S. (1975). A study in social survival: the katun in Bileća Rudine (në anglisht). University of Denver. fq. 30. Arkivuar nga origjinali më 2 qershor 2021. Marrë më 17 nëntor 2011.
13. Dragović 1997.
14. Martucci, Donato (2021). "Il mio destino balcanico" L'illirismo di Antonio Baldacci tra viaggi di esplorazione e senilità (në italisht). University of Salento: Palaver. fq. 317. Arkivuar nga origjinali më 2021-05-17. Marrë më 2021-05-17. Nella tornata del 12 aprile 1940 al Convegno di Tirana degli Studi Albanesi, discutendosi dell'importanza del Kanun per il folklore io feci osservare che esso vigeva nel 1890 e 1891 (quando esplorai per la prima volta il Montenegro) ancora come fondamento giuridico consuetudinario nelle tribù montenegrine dei Kuči, dei Vasojevići e dei Piperi (che fino al Trattato di Berlino non facevano parte del Principato del Montenegro e continuavano ad essere considerate nel dominio ottomano): fu in quella tornata che proposi diestendere le ricerche sul Kanun nelle regioni suddette per raccogliervi le ultime vestigia colà resistenti di esso.
15. Krasniqi, Mark (1982). "Gjurmë e gjurmime". Studime Etnografike: 342. Arkivuar nga origjinali më 2023-03-12. Marrë më 2021-05-17.
16. Menković 2007, f. 176.
17. Maretić, Tomislav (1962). Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena (në serbisht). Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
18. Gjergji, Andromaqi (2004). Albanian Costumes Through the Centuries Origin, Types, Evolution (në anglisht). Indiana University: Acad. of Sciences of Albania, Inst. of Folc Culture. fq. 185. ISBN 9789994361441. Arkivuar nga origjinali më 2023-03-12. Marrë më 2023-02-03.
19. Menković 2007, ff. 174–175.

Bibliografia

• Cemović, Marko P. (1993). Vasojevići: istorijska istraživanja [Vasojeviqi: hulumtim historik] (në serbisht) (bot. 2nd). Belgrade: Izdavački savjet zavičajnog udruženja Vasojevića. ISBN 9788682233022.
• Dragović, Ivan R. (1997). Ko su i od koga su Dragovići i Lekići iz Đulića [Who are and from whom are the Dragovići and Lekići from Đulić?] (në serbisht). Belgrade. ISBN 9788690189717.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
• Menković, Mirjana (2007). "Ženska suknja džubleta/džupeleta. Prilog proučavanju odevnih predmeta iz zbirke narodnih nošnji Crne Gore u Etnografskom muzeju u Beogradu" [Fund grave džubleta/džupeleta. Kontributi në studimin e artikujve të veshjeve të përfshira në koleksionin e kostumeve kombëtare malazeze të Muzeut të Etnografisë në Beograd] (PDF). Glasnik etnografskoj muzeja u Beogradu (në serbisht). 71: 169–190. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 21 maj 2023. Marrë më 1 maj 2023.
• Vešović, Radoslav-Jagoš (1935). Pleme Vasojevići u vezi sa istorijom Crne Gore i plemenskim životom susjednih Brda [Fisi Vasojeviqi në lidhje me historinë e Malit të Zi dhe jetën fisnore të Brdës fqinje] (në serbisht). Sarajevo: Državna štamparija u Sarajevu.