![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Josip_Broz_Tito_uniform_portrait.jpg/640px-Josip_Broz_Tito_uniform_portrait.jpg&w=640&q=50)
Josip Broz Tito
From Wikipedia, the free encyclopedia
Josip Broz Tito (Cirilik: Јосип Броз Тито; 7 maj 1892 - 4 maj 1980) ishte një revolucionar dhe burrë shteti komunist jugosllav, duke shërbyer në poste të ndryshme të udhëheqjes kombëtare nga viti 1943 deri në vdekjen e tij në vitin 1980.[2] Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ai ishte udhëheqësi i partizanëve jugosllavë, i konsideruar shpesh si lëvizja më efektive e rezistencës në Evropën e pushtuar nga gjermanët.[3] Ai gjithashtu shërbeu si president i Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë nga 14 janari 1953[1] deri në vdekjen e tij më 4 maj 1980.
Ky artikull është një përkthim i përafërt nga një gjuhë tjetër. Përkthimi është prodhuar automatikisht dhe mund të mos jetë i saktë. Ju lutemi ndihmoni në përmirësimin e këtij përkthimi. |
Ky artikull ose seksion duhet të përmirësohet sipas udhëzimeve të Wikipedia-s. Ju lutemi ndihmoni edhe ju në përmirësimin e këtij artikulli.
|
Marshall Josip Broz Tito | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Јосип Броз Тито | |||||||||||||||
![]() Portreti i Titos nga viti 1961 | |||||||||||||||
Presidenti i Jugosllavisë | |||||||||||||||
Në detyrë 14 janar 1953[1] – 4 maj 1980 | |||||||||||||||
Kryeministri | Shih listë
| ||||||||||||||
Zëvendëspresidenti | Shih listën
| ||||||||||||||
Paraprirë nga | Ivan Ribar (si Presidenti i Presidencës së Kuvendit Popullor) | ||||||||||||||
Pasuar nga | Lazar Kolishevski (si President i Presidencës) | ||||||||||||||
Kryeministri i 19-të i Jugosllavisë | |||||||||||||||
Në detyrë 2 nëntor 1944 – 29 qershor 1963 | |||||||||||||||
Presidenti | Ivan Ribar Vetë ai (nga viti 1953) | ||||||||||||||
Paraprirë nga | Ivan Shubashiq | ||||||||||||||
Pasuar nga | Petar Stamboliq | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Sekretari i 1-rë i Përgjithshëm i Lëvizjes së të Paangazhuarve | |||||||||||||||
Në detyrë 1 shtator 1961 – 5 tetor 1964 | |||||||||||||||
Paraprirë nga | Pozita u themelua | ||||||||||||||
Pasuar nga | Gamal Abdel Nasser | ||||||||||||||
Kryetari i 4-të i Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë | |||||||||||||||
Në detyrë 5 janar 1939 – 4 maj 1980 | |||||||||||||||
Paraprirë nga | Milan Gorkiq | ||||||||||||||
Pasuar nga | Stevan Doronjski | ||||||||||||||
Të dhëna vetjake | |||||||||||||||
U lind më | Josip Broz 7 maj 1892 Kumrovec, Mbretëria e Kroacisë-Sllavonisë, Austro-Hungaria (tani Kroacia) | ||||||||||||||
Vdiq më | 4 maj 1980 (87 vjet) Lubjana, RS Sllovenia, RSF Jugosllavia (tani Sllovenia) | ||||||||||||||
Vendi i prehjes | Shtëpia e Luleve | ||||||||||||||
Nënshtetësia | Jugosllav | ||||||||||||||
Partia politike | Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë | ||||||||||||||
Bashkëshortja/et | Pelagia Belousova (m. 1920–1939) Herta Haas (m. 1940–1943) Jovanka Budisavljeviq (m. 1952) | ||||||||||||||
Bashkjetuesja/et | Davorjanka Paunović (1943–1946) | ||||||||||||||
Fëmijët | 4, përfshirë Misho | ||||||||||||||
Çmimet | 98 dekorata ndërkombëtare dhe 21 dekorata jugosllave | ||||||||||||||
Nënshkrimi | ![]() | ||||||||||||||
Shërbimi ushtarak | |||||||||||||||
Aleanca |
| ||||||||||||||
Dega/shërbimi | Ushtria Austro-Hungareze Ushtria e Kuqe Ushtria Popullore Jugosllave | ||||||||||||||
Vite shërbimi | 1913–1915 1918–1920 1941–1980 | ||||||||||||||
Grada | Marshall | ||||||||||||||
Komanda | Ushtria Çlirimtare Kombëtare Ushtria Popullore Jugosllave (komandant suprem) | ||||||||||||||
Beteja/luftra | Lufta e Parë Botërore Lufta Civile Ruse Lufta e Dytë Botërore | ||||||||||||||
Ai lindi nga një baba kroat dhe nënë sllovene në fshatin Kumrovec, Austro-Hungari (tani në Kroaci). I tërhequr në shërbimin ushtarak, ai u dallua, duke u bërë rreshter majori më i ri në ushtrinë austro-hungareze të asaj kohe. Pasi u plagos rëndë dhe u kap nga rusët gjatë Luftës së Parë Botërore, ai u dërgua në një kamp pune në malet Ural. Ai mori pjesë në disa ngjarje të Revolucionit Rus në vitin 1917 dhe në Luftën Civile që pasoi. Pas kthimit të tij në Ballkan më 1918, ai hyri në Mbretërinë e Jugosllavisë së sapokrijuar, ku u bashkua me Partinë Komuniste të Jugosllavisë (KPJ). Pasi mori kontrollin de facto mbi partinë në vitin 1937, ai u zgjodh zyrtarisht sekretar i përgjithshëm i saj më 1939 dhe më vonë president i saj, titull që e mbajti deri në vdekjen e tij. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, pas pushtimit nazist të zonës, ai udhëhoqi lëvizjen guerile jugosllave, Partizanët (1941–1945).[4] Në fund të luftës, partizanët - me mbështetjen e Bashkimit Sovjetik pushtues - morën pushtetin mbi Jugosllavinë.
Pas luftës, Tito ishte arkitekti kryesor i Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë (RSFJ), duke shërbyer si kryeministër (1944-1963), president (që nga viti 1974 president i përjetshëm) (1953-1980), dhe marshall i Jugosllavisë. grada më e lartë e Ushtrisë Popullore Jugosllave (JNA). Pavarësisht se ishte një nga themeluesit e Kominformit, ai u bë anëtari i parë i Kominformit që sfidoi hegjemoninë sovjetike në vitin 1948. Ai ishte i vetmi udhëheqës në kohën e Josif Stalinit që u largua nga Kominformi dhe filloi me programin socialist të vendit të tij, i cili përmbante elemente të socializmit të tregut. Ekonomistët aktivë në ish-Jugosllavi, duke përfshirë Jaroslav Vaněk me prejardhje çeke dhe Branko Horvat me prejardhje jugosllave, promovuan një model të socializmit të tregut që u quajt modeli ilir. Firmat ishin në pronësi shoqërore nga punonjësit e tyre dhe të strukturuara në vetëmenaxhimin e punëtorëve; ata konkurruan në tregje të hapura dhe të lira. Tito arriti të mbante nën kontroll tensionet etnike duke i deleguar sa më shumë pushtet secilës republikë. Kushtetuta jugosllave e vitit 1974 e përcaktoi RSFJ-në si një "republikë federale të kombeve dhe kombësive të barabarta, të bashkuara lirisht mbi parimin e vëllazërisë dhe bashkimit për arritjen e interesave specifike dhe të përbashkëta". Secilës republikë i jepej gjithashtu e drejta e vetëvendosjes dhe shkëputjes nëse bëhet përmes kanaleve ligjore. Së fundi, Tito i dha Kosovës dhe Vojvodinës, dy krahina përbërëse të Serbisë, autonominë e rritur, duke përfshirë de facto të drejtën e vetos në parlamentin jugosllav. Tito ndërtoi rreth vetes një kult shumë të fuqishëm individi, të cilin Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë e mbajti edhe pas vdekjes së tij. Dymbëdhjetë vjet pas vdekjes së tij, ndërsa komunizmi u shemb në Evropën Lindore, Jugosllavia u shpërbë dhe u zhyt në një seri luftërash ndëretnike.