From Wikipedia, the free encyclopedia
Në gjuhësi, prozodia është studimi i elementeve të të folurit që nuk janë segmente fonetike individuale (zanore dhe bashkëtingëllore), por që janë veti të rrokjeve dhe njësive më të mëdha të të folurit, duke përfshirë funksionet gjuhësore si p.sh: intonacioni, theksi dhe ritmi. Elementet e tilla njihen si elemente suprasegmentale.[1]
Prozodia mund të pasqyrojë veçori të folësit ose të marrësit: gjendjen e tyre emocionale; forma e shqiptimit (deklaratë, pyetje ose urdhër); prania e ironisë ose sarkazmës; theksimi, kontrasti dhe fokusi. Mund të pasqyrojë elemente të gjuhës që nuk janë të koduara nga gramatika ose zgjedhja e fjalorit.
Në studimin e aspekteve prozodike të të folurit, zakonisht bëhet dallimi midis masave dëgjimore (përshtypjet subjektive të krijuara në mendjen e dëgjuesit) dhe masave objektive (vetitë fizike të valës së zërit dhe karakteristikat fiziologjike të artikulimit që mund të maten objektivisht). Masat dëgjimore (subjektive) dhe objektive (akustike dhe artikuluese) të prozodisë nuk korrespondojnë në mënyrë lineare.[2] Shumica e studimeve të prozodisë janë bazuar në analizën dëgjimore duke përdorur shkallët dëgjimore.
Nuk ka një numër të rënë dakord të variablave prozodik. Në aspektin dëgjimor, variablat kryesore janë:
Në terma akustikë, këto korrespondojnë afërsisht me:
Kombinime të ndryshme të këtyre variablave shfrytëzohen në funksionet gjuhësore të intonacionit dhe stresit, si dhe në veçori të tjera prozodike si ritmi dhe ritmi. Janë studiuar variabla të tjerë prozodik, duke përfshirë cilësinë e zërit dhe ndalimin. Sjellja e variablave prozodik mund të studiohet ose si konturet përgjatë njësisë prozodike ose nga sjellja e kufijve.
Karakteristikat prozodike janë mbisegmentale, pasi ato janë veti të njësive të të folurit që përcaktohen mbi grupe tingujsh dhe jo në segmente të vetme.[3] Kur flasim për veçori prozodike, është e rëndësishme të bëhet dallimi midis karakteristikave personale që i përkasin zërit të një individi (për shembull, diapazoni i zakonshëm i lartësisë së tyre, modelet e intonacionit, etj.) dhe veçorive prozodike të ndryshueshme në mënyrë të pavarur që përdoren në mënyrë kontrastive për të komunikuar kuptimin ( për shembull, përdorimi i ndryshimeve në zërin për të treguar dallimin midis pohimeve dhe pyetjeve). Karakteristikat personale që i përkasin një individi nuk janë të rëndësishme gjuhësore, ndërsa tiparet prozodike janë. Nuk është e qartë se cilat aspekte të prozodisë gjenden në të gjitha gjuhët dhe cilat janë specifike për gjuhë dhe dialekte të veçanta.
Disa shkrimtarë (p.sh., O'Connor dhe Arnold)[4] e kanë përshkruar intonacionin tërësisht në aspektin e lartësisë, ndërsa të tjerë (p.sh., Kristal)[5] propozojnë se "intonacioni" është një kombinim i disa variablave prozodikë.
Theksi funksionon si mjet për të nxjerrë në pah një rrokje. Stresi mund të studiohet në lidhje me fjalët individuale (të quajtur "theksi i fjalës" ose theksi leksikor) ose në lidhje me njësitë më të mëdha të të folurit (tradicionalisht i referuar si "theksi i fjalisë" por më i përshtatshëm quhet "theksi prozodik"). Rrokjet e theksuara vihen në pah nga disa ndryshore.
Thuhet se intonacioni ka një sërë funksionesh të rëndësishme perceptuese në anglisht dhe gjuhë të tjera, duke kontribuar në njohjen dhe të kuptuarit e të folurit.[6]
Besohet se prozodia i ndihmon dëgjuesit në analizimin e të folurit të vazhdueshëm dhe në njohjen e fjalëve, duke ofruar sinjale për strukturën sintaksore, kufijtë gramatikorë dhe llojin e fjalisë. Kufijtë ndërmjet njësive të intonacionit shpesh shoqërohen me kufij gramatikor ose sintaksor; këto karakterizohen nga karakteristika të tilla prozodike si pauzat dhe ngadalësimi i ritmit, si dhe "rivendosja e zërit" ku niveli i zërit të folësit kthehet në nivelin tipik të fillimit të një njësie të re intonacioni. Në këtë mënyrë mund të zgjidhen paqartësitë e mundshme. Për shembull, fjalia "Ata ftuan Bobin dhe Bill-in dhe Al u refuzua" është e paqartë kur shkruhet, megjithëse shtimi i një presjeje me shkrim pas "Bob" ose "Bill" do të heqë paqartësinë e fjalisë. Por kur fjalia lexohet me zë të lartë, sinjalet prozodike si pauzat (ndarja e fjalisë në copa) dhe ndryshimet në intonacion do të zvogëlojnë ose heqin paqartësinë.[7] Lëvizja e kufirit intonacional në raste të tilla si shembulli i mësipërm do të priret të ndryshojë interpretimin e fjalisë. Ky rezultat është gjetur në studimet e kryera në anglisht dhe bullgarisht.[8] Kërkimet në njohjen e fjalëve në anglisht kanë treguar një rol të rëndësishëm për prozodinë.[9][10]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.