Paradoksi
deklaratë që me sa duket bie në kundërshtim me vetveten / From Wikipedia, the free encyclopedia
Një paradoks është një deklaratë logjikisht vetë-kontradiktore ose një deklaratë që bie ndesh me pritjet e dikujt. [1] Është një pohim që, pavarësisht arsyetimit në dukje të vlefshëm nga premisat e vërteta, çon në një përfundim në dukje vetë-kontradiktor ose në një përfundim logjikisht të papranueshëm. [2] [3] Një paradoks zakonisht përfshin elemente kontradiktore, por të ndërlidhura që ekzistojnë njëkohësisht dhe vazhdojnë me kalimin e kohës. [4] [5] [6] Ato rezultojnë në "kontradiktë të vazhdueshme midis elementeve të ndërvarura" që çon në një "unitet të të kundërtave" të qëndrueshme. [7]
Në logjikë, ekzistojnë shumë paradokse që dihet se janë argumente të pavlefshme, por megjithatë janë të vlefshme në promovimin e të menduarit kritik, [8] ndërsa paradokse të tjera kanë zbuluar gabime në përkufizime që supozoheshin të ishin rigoroze dhe kanë shkaktuar aksioma të matematikës dhe logjikës. të rishqyrtohet. Një shembull është paradoksi i Russellit, i cili vë në dyshim nëse një "listë e të gjitha listave që nuk përmbajnë vetveten" do të përfshinte vetveten dhe tregoi se përpjekjet për të themeluar teorinë e grupeve në identifikimin e grupeve me vetitë ose kallëzuesit ishin të meta. [9] [10] Të tjera, si paradoksi i Curryt, nuk mund të zgjidhen lehtësisht duke bërë ndryshime themelore në një sistem logjik. [11]
Shembuj jashtë logjikës përfshijnë anijen e Tezeut nga filozofia, një paradoks që vë në dyshim nëse një anije e riparuar me kalimin e kohës duke zëvendësuar secilën dhe të gjitha pjesët e saj prej druri një nga një do të mbetej e njëjta anije. [12] Paradokset gjithashtu mund të marrin formën e imazheve ose mediave të tjera. Për shembull, MC Escher paraqiti paradokse të bazuara në perspektivë në shumë prej vizatimeve të tij, me mure që konsiderohen si dysheme nga këndvështrime të tjera dhe shkallë që duket se ngjiten pafund. [13]
Në përdorim të zakonshëm, fjala "paradoks" shpesh i referohet deklaratave që janë ironike ose të papritura, si "paradoksi që qëndrimi në këmbë është më i lodhshëm se ecja". [14]