Mustafa Qemal Ataturku
From Wikipedia, the free encyclopedia
Mustafa Qemali ose Mustafa Qemal Ataturku (turqisht: Mustafa Kemal Atatürk; 19 maj 1881 (datë konvencionale) – 10 nëntor 1938) ishte një oficer ushtarak turk, revolucionar, themelues i Republikës së Turqisë, dhe kryetari i parë i saj që nga viti 1923 deri në vdekje. Ideologjikisht një sekularist dhe nacionalist, politikat dhe teoritë e tija u bënë të njohura si Qemalizëm. Për shkak të arritjeve të tij ushtarake dhe politike, Ataturku konsiderohet si një nga udhëheqësit politikë më të rëndësishëm të shekullit të 20-të.
Mustafa Qemal Ataturku | |
---|---|
Presidenti i 1-rë i Turqisë | |
Në detyrë 29 tetor 1923 – 10 nëntor 1938 | |
Kryeministri | Ismet Inony Fethi Okjar Xhelal Bajar |
Paraprirë nga | Zyra u themelua |
Pasuar nga | Ismet Inony |
Kryeministri i 1-rë i Qeverisë së Asamblesë së Madhe Kombëtare | |
Në detyrë 3 maj 1920 – 24 janar 1921 | |
Zëvendës | Fevzi Çakmak |
Paraprirë nga | Zyra u themelua |
Pasuar nga | Fevzi Çakmak |
Kryetari i 1-rë i Asamblesë së Madhe Kombëtare të Turqisë | |
Në detyrë 24 prill 1920 – 29 tetor 1923 | |
Paraprirë nga | Zyra u themelua |
Pasuar nga | Fethi Okjar |
Kryetari i 1-rë i Partisë Republikane Popullore | |
Në detyrë 9 shtator 1923 – 10 nëntor 1938 | |
Paraprirë nga | Zyra u themelua |
Pasuar nga | Ismet Inony |
Të dhëna vetjake | |
U lind më | Ali Rıza oğlu Mustafa (Mustafa djali i Ali Rıza) 1881[note 1] Selanik, Vilajeti i Selanikut, Perandoria Osmane |
Vdiq më | 10 nëntor 1938 (57 vjet) Pallati Dolmabahçe, Stamboll, Turqi |
Vendi i prehjes | Muzeu Etnografik, Ankara (21 nëntor 1938 – 10 nëntor 1953) Anıtkabir, Ankara (që nga 10 nëntori 1953) |
Nënshtetësia | Turk |
Partia politike | Partia Republikane Popullore |
Lidhjet e tjera politike | Atheu dhe Liria Komiteti "Bashkim e përparim" (1907–1918) Shoqata për Mbrojtjen e të Drejtave të Anadollit dhe Rumelisë (deri në vitin 1923) |
Bashkëshortja/et | Latife Hanëm (1923–25) |
Prindër(it) | Ali Rıza Efendiu Zybejde Hanëm |
Të afërmit | 3, përfshirë Makbule Atadan |
Nënshkrimi | |
Shërbimi ushtarak | |
Aleanca | Perandoria Osmane (1893–1919) Qeveria e Ankarasë (1921–1923) Turqia (1923–1927) |
Dega/shërbimi | Ushtria Osmane Ushtria e GNA-së Forcat Tokësore Turke |
Grada | Major i Përgjithshëm (Ushtria Osmane) Marshal (Ushtria Turke) |
Ataturku u shqua për rolin e tij në sigurimin e fitores së turqve osmanë në Betejën e Galipolit (1915) gjatë Luftës së Parë Botërore.[2] Pas humbjes dhe shpërbërjes së Perandorisë Osmane, ai udhëhoqi Lëvizjen Kombëtare Turke, e cila i rezistoi ndarjes së Turqisë kontinentale midis fuqive fitimtare aleate. Duke krijuar një qeveri të përkohshme në kryeqytetin e sotëm turk Ankara, ai mundi forcat e dërguara nga aleatët, duke dalë kështu fitimtar nga ajo që u quajt më vonë si Lufta Çlirimtare Turke. Më pas ai vazhdoi të shfuqizojë Perandorinë e rrënuar Osmane dhe shpalli themelimin e Republikës Turke në vend të saj.
Si president i Republikës së sapoformuar Turke, Ataturku nisi një program rigoroz të reformave politike, ekonomike dhe kulturore me qëllimin përfundimtar të ndërtimit të një shteti kombëtar modern, progresiv dhe laik. Ai e bëri arsimin fillor falas dhe të detyrueshëm, duke hapur mijëra shkolla të reja në të gjithë vendin. Ai prezantoi gjithashtu alfabetin turk me bazë latine, duke zëvendësuar alfabetin e vjetër turk osman. Gratë turke morën të drejta të barabarta civile dhe politike gjatë presidencës së Ataturkut.[3] Në veçanti, grave u është dhënë e drejta e votës në zgjedhjet lokale me ligjin nr. 1580 më 3 prill 1930 dhe disa vite më vonë, në 1934, e drejta e plotë e votës universale.[4] Më vonë në vitin 1934 Kuvendi i Madh Popullor i jep emrin Atatürk (babai i Turqisë) në shënjë falenderimi për atë që ka bërë për popullin turk.
Në vitin 1981, në njëqindvjetorin e lindjes së Ataturkut, kujtimi i tij u nderua nga Kombet e Bashkuara dhe UNESKO, të cilat e shpallën Vitin e Ataturkut në Botë dhe miratuan Rezolutën për Njëqindvjetorin e Ataturkut, duke e përshkruar atë si "udhëheqës i luftës së parë të dhënë kundër kolonializmi dhe imperializmi" dhe një "promovues i shquar i ndjenjës së mirëkuptimit midis popujve dhe paqes së qëndrueshme midis kombeve të botës dhe se ai punoi gjithë jetën e tij për zhvillimin e harmonisë dhe bashkëpunimit midis popujve pa dallim". Ataturku përkujtohet nga shumë memorialë dhe vende të emërtuara për nder të tij në Turqi dhe në mbarë botën.