Lufta Turke për Pavarësi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Lufta për Pavarësi Turke (Turqisht: Kurtuluş Savaşı Lufta e Çlirimit, gjithashtu i njohur figurativisht İstiklâl Harbi "Lufta për pavarësi" ose Millî Mücadele "Fushata Kombëtare"; 19 maj 1919 – 24 korrik 1923) u luftua midis Lëvizjes Kombëtare Turke dhe fuqive Aleate pasi pjesët të Perandorisë Osmane u pushtuan dhe u ndanë pas humbjes së Osmanëve në Luftën e Parë Botërore.[59][60][61]
Lufta për pavarësi turke | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Pjesë e Revolucioneve të 1917-1923 pas Luftës së Parë Botërore | |||||||||
Në drejtim të orës nga lart majtas: Delegacioni u mblodh në Kongresin e Sivasit për të përcaktuar objektivat e Lëvizjes Kombëtare Turke; Civilët turq që mbanin municion në front; Këmbësoria Kuva-yi Milliye; Kalorësia turke në ndjekje; Kapja e Smirnës nga ushtria turke; trupat në Sheshin Ulus të Ankarasë duke u përgatitur të largohen për në front. | |||||||||
| |||||||||
Palët pjesëmarrëse | |||||||||
Nacionalistët turq: Mbështetur nga:
Ushtria e Gjelbër (1919–1920) |
Antante: Mbretëria e Greqisë (më 1920) Gjeorgjia (më 1921) Qeveria e Stambollit[e]
| ||||||||
Komandantët dhe udhëheqësit | |||||||||
Mustafa Kemal Pasha Mustafa Fevzi Pasha Mustafa İsmet Pasha Kazım Karabekir Pasha Fahrettin Pasha Ali Fuat Pasha Refet Pasha Nureddin Pasha |
Constantine I Alexander I Eleftherios Venizelos Anastasios Papoulas Georgios Hatzianestis Leonidas Paraskevopoulos Kimon Digenis (Rob lufte) Nikolaos Trikoupis (Rob lufte) Henri Gouraud Drastamat Kanayan Movses Silikyan Sir George Milne Mehmed VI Damat Ferid Pasha Süleyman Şefik Pasha Anzavur Ahmed Pasha | ||||||||
Fuqia ushtarake | |||||||||
Maj 1919: 35,000[17] Nëntor 1920: 86,000 (krijimi i ushtrisë së rregullt)[18] Gusht 1922: 271,000[19][note 1] |
Dhjetor 1919: 80,000[20] 1922: 200,000[21]–250,000[22][23] 60,000[24][25] 30,000[26] 20,000[27] 7,000 (at peak)[28] | ||||||||
Viktimat dhe humbjet | |||||||||
13,000 të vrarë[29] 22.690 vdiqën nga sëmundja[30] 5,362 vdiqën nga plagët ose shkaqe të tjera jo luftarake[30] 35,000 të plagosur[29] 7,000 të burgosur[31][f] |
24,240 të vrarë[32] 18,095 të humbur 48,880 të plagosur 4,878 vdiqën jashtë luftimit 13,740 të burgosur[32][33][note 2] 1,100+ killed[41] 3,000+ prisoners[42] ~7,000 | ||||||||
264,000 civilë grekë të vrarë[43] 60,000–250,000 civilë armenë të vrarë[44][45] Mbi 15,000 civilë turq të vrarë në Frontin Perëndimor[46] 30,000+ ndërtesa dhe 250+ fshatra të djegura deri në themel nga Ushtria Helenike dhe rebelët grekë/armenë.[47][48][49][50][51] | |||||||||
Notes
|
Lëvizja Kombëtare Turke në Anadoll arriti kulmin në formimin e Asamblesë së Madhe Kombëtare (turqisht: Büyük Millet Meclisi) nga Mustafa Qemal Ataturku dhe kolegët e tij. Pas përfundimit të fronteve turko – armene, franko-turke dhe greko-turke (shpesh të referuara si Fronti Lindor, Fronti Jugor dhe Fronti Perëndimor i luftës, përkatësisht), Traktati i Sèvres u braktis dhe Traktatet të Karsit (tetor 1921) dhe Lozanës (korrik 1923) u nënshkruan. Aleatët u larguan nga Anadolli dhe Trakia Lindore dhe Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë (e cila mbetet organi kryesor legjislativ i Turqisë sot) shpalli Republikën e Turqisë më 29 tetor 1923.
Me krijimin e Lëvizjes Kombëtare Turke, ndarjen e Perandorisë Osmane dhe heqjen e sulltanatit, epoka osmane dhe perandorisë morën fund dhe me reformat e Ataturkut, turqit krijuan shtetin modern, shtetin laik të Turqisë. Më 3 mars 1924, hilafeti osman u shfuqizua zyrtarisht dhe kalifi i fundit Abdylmexhit II u internua.