Lista e Trashëgimive Botërore në rrezik
artikull-listë e Wikimedias / From Wikipedia, the free encyclopedia
Lista e trashëgimisë botërore në rrezik është përpiluar nga ana e organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë (UNESCO) përmes Komitetit për Trashëgimisë Botërore sipas nenin 11.4 të Konventës së Trashëgimisë Botërore, e cila ishte themeluar në vitin 1972 për të përcaktuar dhe për të menaxhuar Vendet e Trashëgimisë Botërore. Hyrjet në listën janë Vende të Trashëgimisë Botërore të kërcënuara, për konservimin e të cilave nevojiten ndërhyrje të mëdha dhe për të cilat "është kërkuar ndihmë".[1] Lista synon të rrisë ndërgjegjësimin ndërkombëtar për kërcënimet dhe të inkurajojë masat kundërshtuese.[2] Kërcënimet në një vend mund ose të provohen si kërcënime të menjëhershme ose rreziqe potenciale që mund të kenë efekte negative në një vend.
Në rastin e zonave natyrore, rreziqet e konstatuara përfshijnë rënien serioze të popullsisë së një specieje të rrezikuar ose të tjerave të vlefshme ose përkeqësimin e bukurisë natyrore ose vlerën shkencore të një vendi të shkaktuar nga aktivitetet njerëzore si prerja, ndotja, vendbanimi, minierat, bujqësia dhe veprat e mëdha publike. Rreziqet e konstatuara për vendet kulturore përfshijnë përkeqësimin serioz të materialeve, strukturën, stolitë ose koherencën arkitektonike dhe humbjen e origjinalitetit historik ose rëndësisë kulturore. Rreziqet potenciale për vendet kulturore dhe natyrore përfshijnë projekte zhvillimi, konflikte të armatosura, sisteme të pamjaftueshme të menaxhimit ose ndryshime në statusin ligjor mbrojtës të vendeve. Në rastin e vendeve kulturore, ndryshimet graduale për shkak të gjeologjisë, klimës ose mjedisit gjithashtu mund të jenë rreziqe potenciale.[3]
Para se një vend të regjistrohet në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik, vlerësohet gjendja e saj dhe një program potencial për masa korrigjuese zhvillohet në bashkëpunim me shtetin palë të përfshirë. Vendimi përfundimtar mbi mbishkrimin e bën komisioni. Mbështetja financiare nga Fondi i Trashëgimisë Botërore mund të ndahet nga komisioni për vendet e listuara. Gjendja e konservimit shqyrtohet në baza vjetore, pas së cilës komisioni mund të kërkojë masa shtesë, fshirjen e vendit nga lista nëse nuk ka më kërcënime ose të shqyrtojnë fshirjen nga Lista e Trashëgimisë Botërore në Rrezik dhe Lista e Trashëgimisë Botërore. Nga dy ish vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, "Lugina e Elbe e Drezdenit" u ç'regjistrua pasi u vendos në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik, ndërkohë që "Streha e Oryx arab" u largua nga lista në mënyrë të drejtpërdrejtë.[4][5] Që nga viti 2016, janë regjistruar 55 vende (18 natyrore, 38 kulturore) në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik.[6]Disa vende janë përcaktuar si Vende të Trashëgimisë Botërore dhe Trashëgimisë Botërore në Rrezik në të njëjtin vit, të tilla si Kisha e Lindjes, tradicionalisht e konsideruar si vendlindja e Jezusit. Të organizuara nga rajonet e UNESCO-s, 21 nga vendet e listuara gjenden në shtetet arabe (nga të cilat 7 janë të vendosura në Siri dhe 5 në Libi), 17 në Afrikë (nga të cilat 5 janë në Republikën Demokratike të Kongos), 7 në Amerikën Latine dhe Karaibet, 6 në Azi dhe Paqësor, dhe 4 në Evropë dhe Amerikën e Veriut (të gjitha deri në vitin 2016). [7] Shumica e vendeve natyrore të rrezikuara (13) ndodhen në Afrikë.[8]
Në disa raste, lista e rrezikut ka ndezur përpjekjet e ruajtjes të vendeve dhe ka nxitur lirimin e fondeve, duke rezultuar në një zhvillim pozitiv për vende si Ishujt Galapagos dhe Parkun Kombëtar Yellowstone, të cilat të dyja janë hequr më pas nga Lista e Trashëgimisë Botërore në Rrezik. Përkundër kësaj, vetë lista dhe zbatimi i saj nga UNESCO kanë qenë fokusi i kritikave.[9][10]Në veçanti, shtetet palë dhe aktorë të tjerë të Vendeve të Trashëgimisë Botërore kanë vënë në pikëpyetje autoritetin e Komitetit për të deklaruar një vend në rrezik pa pëlqimin e tyre.[11] Deri në vitin 1992, kur UNESCO vendosi një precedent duke vendosur disa vende në listën e rrezikut kundër dëshirave të tyre, shtetet palë do të kishin paraqitur një program masash korrigjuese përpara se një vend të mund të radhitet.[12] Në vend që të përdoret sipas qëllimit, Lista e Trashëgimisë Botërore në Rrezik perceptohet nga disa shtete si një listë e zezë dhe sipas Christina Cameron, profesoreshë në Shkollën e Arkitekturës, Kryetare e Hulumtimeve të Kanadasë për Trashëgiminë e Ndërtuar, Universiteti i Montrealit, është përdorur si mjet politik për të tërhequr vëmendjen e shteteve palë.[13][14] Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) vë në dukje se UNESCO ka referuar Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik (pa shënuar në fakt vendin) në një numër rastesh ku kërcënimi mund të adresohet lehtësisht nga shteti palë.[15] Bashkimi gjithashtu argumenton që mbajtja e një vendi të listuar si të rrezikuar gjatë një periudhe të gjatë është e diskutueshme dhe se në këto raste duhet të kërkohet mekanizma të tjerë për ruajtjen.[16]