රන්

රන් (ඉංග්‍රීසි:  Gold) යනු රසායනික මූලද්‍රව්‍යය කි. එහි සංකේතය Au (ලතින්: aurum වෙතින්) වේ. එසේම පරමාණුක ක්‍රමාංකය 79 වේ.

Gold, ₀₀Au

Gold
Appearance	metallic yellow
Standard atomic weight Ar°(Au)
Gold in the periodic table
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson Ag ↑ Au ↓ Rg platinum ← gold → mercury
Group	group 11
Period	period 6
Block	d-block
Electron configuration	[Xe] 4f14 5d10 6s1
Electrons per shell	2, 8, 18, 32, 18, 1
Physical properties
Phase at STP	solid
Melting point	1337.33 K ​(1064.18 °C, ​1947.52 °F)
Boiling point	3243 K ​(2970 °C, ​5378 °F)
Density (near r.t.)	19.3 g/cm3
when liquid (at m.p.)	17.31 g/cm3
Heat of fusion	12.55 kJ/mol
Heat of vaporization	342 kJ/mol
Molar heat capacity	25.418 J/(mol·K)
Vapor pressure P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1646 1814 2021 2281 2620 3078
Atomic properties
Oxidation states	−3, −2, −1, 0,[1] +1, +2, +3, +5 (an amphoteric oxide)
Electronegativity	Pauling scale: 2.54
Ionization energies	1st: 890.1 kJ/mol 2nd: 1980 kJ/mol
Atomic radius	empirical: 144 pm
Covalent radius	136±6 pm
Van der Waals radius	166 pm
Other properties
Natural occurrence	primordial
Crystal structure	​face-centered cubic (fcc)
Thermal expansion	14.2 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Thermal conductivity	318 W/(m⋅K)
Electrical resistivity	22.14 nΩ⋅m (at 20 °C)
Magnetic ordering	diamagnetic[2]
Molar magnetic susceptibility	−28.0×10−6 cm3/mol (at 296 K)[3]
Tensile strength	120 MPa
Young's modulus	79 GPa
Shear modulus	27 GPa
Bulk modulus	180 GPa[4]
Speed of sound thin rod	2030 m/s (at r.t.)
Poisson ratio	0.4
Mohs hardness	2.5
Vickers hardness	188–216 MPa
Brinell hardness	188–245 MPa
CAS Number	7440-57-5
History
Naming	from Latin aurum, meaning gold
Discovery	In the Middle East (before 6000 BCE)
Symbol	"Au": from Latin aurum
Isotopes of gold v • [{{fullurl:Template:{{{template}}}|action=edit}} e]
Template:infobox gold isotopes does not exist
ප්‍රවර්ගය: Gold නරඹන්න සාකච්ඡාව සංස්කරණය | references

සම්භවය

විශ්වය තුළ රන් නිෂ්පාදනය

Schematic of a NE (left) to SW (right) cross-section through the 2.020-billion-year-old Vredefort impact structure in South Africa and how it distorted the contemporary geological structures. The present erosion level is shown. Johannesburg is located where the Witwatersrand Basin (the yellow layer) is exposed at the "present surface" line, just inside the crater rim, on the left. Not to scale.

supernova nucleosynthesis මගින්, සහ න්‍යුට්‍රෝන තරු ඝට්ටන මගින්,^[5] රන් නිපදවෙන බව සැලකෙන අතර සෞරග්‍රහ මණ්ඩලය බිහිවීමට හේතු වූ දුහුවිලි තුළ අන්තර්ගත වී තිබී ඇති බවට සැලකෙයි.^[6]

පෙර දී, supernova nucleosynthesis හි r-process (rapid neutron capture) මගින් විශ්වය තුළ රන් නිෂ්පාදනය සිදුවන බව සැලකුණ මුත්,^[7] මෑත දී රන් සහ වෙනත් යකඩ වලට වඩා බරැති මූල ද්‍රව්‍ය විශාල ප්‍රමාණයක් න්‍යුට්‍රෝන තරු ඝට්ටන වලදී r-process මගින් නිපදවෙන බවට යෝජනා වී ඇත.^[8] මෙම ආකාර දෙකෙහි දී ම satellite spectrometers මගින් මුලින් ම හඳුනාගෙන ඇත්තේ නිෂ්පාදිත රන්, වක්‍රාකාරවලින් පමණකි.^[9] නමුත්, 2017 අගෝස්තු මස දී, රන් ඇතුළු බර මූලද්‍රව්‍යවල spectroscopic සලකුණු, GW170817 neutron star merger සිදුවීම ආශ්‍රිත ව, අදාළ සිදුවීම gravitational wave detectors මගින් neutron star merger එකක් බවට සහතික කිරීමෙන් අනතුරුව electromagnetic observatories මගින් හඳුනා ගැනිණ.^[10] වත්මන් astrophysical models යෝජනා කරන්නේ එක් neutron star merger සිදුවීමක් පෘථිවි ස්කන්ධ 3 සහ 13 අතර රන් ප්‍රමාණයක් නිපදවන බවය. මෙම ප්‍රමාණය, neutron star merger සිදුවීම් විශ්වය තුළ සිදුවන සීඝ්‍රතාවය පිළිබඳව ඇති ඇස්තමේන්තු සමඟ ගත් කළ, විශ්වය තුළ මෙතරම් ප්‍රමාණයක් මෙම මූලද්‍රව්‍යය පැවතීම පැහැදිලි කරයි.^[11]

Asteroid origin theories

Mantle return theories

ආශ්‍රිත

Iron pyrite or "fool's gold"

• Bulk leach extractable gold, for sampling ores
• Chrysiasis (dermatological condition)
• Digital gold currency, form of electronic currency
• GFMS business consultancy
• Goldbacks, a popular form of local currency-gold embedded in polymer 'notes'
• Gold fingerprinting, use impurities to identify an alloy
• Gold standard in banking
• List of countries by gold production
• Tumbaga, alloy of gold and copper
• Iron pyrite, fool's gold
• Nordic gold, non-gold copper alloy

මූලශ්‍ර

1. Mézaille, Nicolas; Avarvari, Narcis; Maigrot, Nicole; Ricard, Louis; Mathey, François; Le Floch, Pascal; Cataldo, Laurent; Berclaz, Théo; Geoffroy, Michel (1999). "Gold(I) and Gold(0) Complexes of Phosphinine‐Based Macrocycles". Angewandte Chemie International Edition. 38 (21): 3194–3197. doi:10.1002/(SICI)1521-3773(19991102)38:21<3194::AID-ANIE3194>3.0.CO;2-O. PMID 10556900.
2. Lide, D. R., ed. (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
3. Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
4. Kelly, P. F. (2015). Properties of Materials. CRC Press. p. 355. ISBN 978-1-4822-0624-1.
5. "Earth's Gold Came from Colliding Dead Stars". David A. Aguilar & Christine Pulliam. cfa.harvard.edu. 17 July 2013. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
6. Seeger, Philip A.; Fowler, William A.; Clayton, Donald D. (1965). "Nucleosynthesis of Heavy Elements by Neutron Capture". The Astrophysical Journal Supplement Series. 11: 121. Bibcode:1965ApJS...11..121S. doi:10.1086/190111.
7. "Supernovas & Supernova Remnants". Chandra X-ray Observatory. සම්ප්‍රවේශය 28 February 2014.
8. Berger, E.; Fong, W.; Chornock, R. (2013). "An r-process Kilonova Associated with the Short-hard GRB 130603B". The Astrophysical Journal Letters. 774 (2): 4. arXiv:1306.3960. Bibcode:2013ApJ...774L..23B. doi:10.1088/2041-8205/774/2/L23. S2CID 669927.
9. "we have no spectroscopic evidence that [such] elements have truly been produced," wrote author Stephan Rosswog.Rosswog, Stephan (29 August 2013). "Astrophysics: Radioactive glow as a smoking gun". Nature. 500 (7464): 535–536. Bibcode:2013Natur.500..535R. doi:10.1038/500535a. PMID 23985867. S2CID 4401544.
10. "LIGO and Virgo make first detection of gravitational waves produced by colliding neutron stars" (PDF). LIGO & Virgo collaborations. 16 October 2017. 2017-10-31 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 15 February 2018.
11. "Neutron star mergers may create much of the universe's gold". Sid Perkins. Science AAAS. 20 March 2018. සම්ප්‍රවේශය 24 March 2018.

භාහිර සබැඳි

විකිඋද්ධෘත සතුව පහත තේමාව සම්බන්ධයෙන් උද්ධෘත එකතුවක් ඇත:

Gold

• "Gold". එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 11 (11th ed.). 1911.