Napad na Štab Majevičkog NOP odreda je bio noćni napad četničkih zaverenika na njihove dotadašnje saveznike partizane, odnosno njihovo vojno i političko rukovodstvo na Majevici. U napadu je ubijen veliki broj članova štaba Majevičkog NOP odreda, organizatora ustanka i narodnih heroja.
Vođe napada bili su Stevan Leko Damjanović i Radivoje Kerović. Pripremajući napad, četnici su u Štabu Majevičkog partizanskog odreda imali obaveštajca koji ih je detaljno izveštavao o rasporedu snaga i obezbeđenju partizanskog odreda.[1]
Pozadina
Majevički partizanski odred je bio formiran tokom leta 1941. godine, a u septembru u Štab Odreda su poslati Ivan Marković Irac i Fadil Jahić Španac, španski borac, koji su od strane Glavnog štaba NOP odreda Bosne i Hercegovine bili imenovani za komandanta i političkog komesara Odreda. Pored partizanskog odreda, na Majevici je postojao i četnički Odred, tačnije tri četničke grupe - prva Radivoja Kerovića, četničkog vojvode, druga Stevana Damjanovića Leke, kapetana jugoslovenske vojske i treća Đure Bižića, žandarmerijskog narednika iz Ugljevika.
Štab Majevičkog NOP odreda i Okružni komitet KPJ za Majevicu u početku su činili sve da održavaju snošljive odnose s četnicima i pokušaju uspostaviti saradnju u borbi protiv okupatora i njegovih pomagača. Međutim, prvi sukob između četnika i partizana dogodio se nakon zauzimanja ustaškog uporišta u Koraju, kada su četnici započeli klanje muslimanskih žena i dece.[1] Štab Majevičkog NOP odreda uspeo je da spreči ovaj zločin, što je dovelo do prvih ozbiljnih razmimoilaženja između dve strane.[1]
Sredinom januara 1942. godine, četnici pod komandom Stevana Damjanovića Leke i vojvode Radivoja Kerovića iz Majevice izveli su prvu ozbiljniju provokaciju, uhvativši dvojicu kurira iz Štaba odreda koji su nosili poštu za Pokrajinski komitet KPJ za Bosnu i Hercegovinu.[1] Nešto kasnije, 14. februara, u selu Zloselo (danas Podgora), četnici su zarobili šest kurira i jednu partizanku koji su išli iz Birača prema Majevici. Među uhapšenima partizanima bili su Veso Gavrić, student iz Bijeljine i Ibro Kunosić, privatni nameštenik iz Tuzle, obojica članovi KPJ. Na zahteve Štaba Majevičkog NOP odreda da puste zarobljene, četnici nisu odgovorili, već su deo kurira streljali, deo poklali, a partizanku, učiteljicu iz Valjeva, zlostavljali i ubili.[1]
Četnički napad
U zimsko jutro 20. februara 1942. godine četnici pod vođstvom Radivoja Kerovića i Stevana Damjanovića opkolili su selo Vukosavce kod Lopara i izvršili prepad na Štab Majevičkog partizanskog odreda, koji se nalazio u jednoj kući.[2] U kuću je upala grupa četnika s bombama i pištoljima i na spavanju ubila doktora Mustafu Mujbegovića, Peru Ćuskića, i Krstu Popova. Na tu pucnjavu su iz susedne sobe istrčali Ivan Marković Irac i Fadil Jahić Španac, i uleteli u borbu. U višečasovnoj borbi koja je usledila,[3] izginuli su većina članova Štaba odreda i članova Okružnog komiteta KPJ za Majevicu, ukupno oko 30 rukovodilaca i boraca, među kojima i komandant Majevičkog odreda Ivan Marković Irac, politički komesar Fadil Jahić Španac i članovi Štaba odreda Albin Herljević i Slavko Mićić, narodni heroji.[4] I četnici su pretrpjeli znatne gubitke: izginula je skoro sva tzv. četnička »gvozdena desetina«, koja je upala u kuću u kojoj se nalazio štab Majevičkog partizanskog odreda.[3]
Istovremeno, druga četnička grupa je na prepad pohvatala četu Majevičkog partizanskog odreda na planini Majevici. Posle dužeg mučenja, četnici su ubili političkog komesara čete Majevičkog NOP odreda Strahinju Mitrovića Stajka, narodnog heroja, i sedam njegovih boraca.[5] Nakon što su likvidirali članove štaba i lojalne borce, četnici su preuzeli vlast nad ostatkom odreda i reorganizovali ga u Majevički četnički odred. Malo potom, Radivoje Kerović i predstavnici Majevičkog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH, o prestanku neprijateljstva i zajedničkoj borbi protiv partizana.[6]
Stevan Damjanović ovako opisuje napad u izveštaju Draži Mihailoviću, 12. jula 1942. godine:
Prvi plan je bio da se jednovremeno na svim mestima napadnu partizani, za šta sam i trupe spremio tako da smo bili nadmoćni prema svakoj njihovoj jedinici. Osim toga, napasti ih na našu slavu (Sretenje - prim. a.), kada se ne nadaju, svakako da bi uspeh bio sjajan, i u rekordnom roku bi bili razoružani. Prvi plan je propao, a drugi se sastojao u tome da se napadnu štabovi i položaji jedinice jednovremeno s našim bataljonima: Majevičkim, kojim je komandovao rezervni poručnik Ljubomir Antić iz Tuzle, i Jablaničkim, kojim je komandovao moj brat Jovo Damjanović, rezervni inženjer narednik.
Napad je izvršen 20. februara i uspeh je bio potpun, tako da je u samom štabu poubijano preko četrdeset vodećih komunističkih ličnosti, koji su imali dan ranije konferenciju u štabu te se nisu bili razišli. Jednovremeno su napadnute komunističke čete u selu Vukosavcima, gde im je bio glavni štab, u Loparama, u Vakufu i na Površnicama prema Gornjoj Tuzli. Nešto je razoružano, jedan deo poubijan, a ostatak je pobegao u ravan, prema Savi u sastav svojih triju bataljona koji su bili smešteni u osnovnim školama sela Ražljeva, Korenite i Dragaljevca.
28. februara preduzet je opšti napad na komuniste. Juriš je izvršen, i partizani su potpuno uništeni, a nešto ih se spasilo bekstvom preko Jelice planine ka Šekovićima i Papraći. Tu je poginuo i komandant našeg majevičkog bataljona rezervni poručnik Antić Ljubomir.[1]
Poznate žrtve
U ovom četničkom napadu, poginulo je ukupno 30 ljudi - članova Štaba i boraca Majevičkog partizanskog odreda, a neki od njih su:
- Ivan Marković Irac, komandant odreda, narodni heroj
- Fadil Jahić Španac, politički komesar odreda, narodni heroj
- Pero Ćuskić, član Štaba odreda, narodni heroj
- Albin Herljević, član Štaba odreda, narodni heroj
- Slavko Mičić, član Štaba odreda, narodni heroj
- Jovo Perić Cicin, član Štaba odreda
- dr Mustafa Mujbegović, lekar iz Tuzle i rukovodilac saniteta odreda
- dr Rosa Hadživuković (1912-1942), lekarka iz Tuzle
- Krsta Popov, profesor, radio u Štabu odreda
- Sejfo Karamehmedmedović, radio u Štabu odreda
- Isidor Šatner Ćisko, student iz Tuzle
- Anton Macan, radio u Štabu odreda
Istog dana, 20. februara 1942. godine, jedna druga četnička grupa, je takođe inenada napala jednu četu Majevičkog partizanskog odreda na planini Majevici. Tom prilikom je ubijeno sedam boraca, a teško ranjen politički komesar čete Strahinja Mitrović, narodni heroj, koji je ubrzo preminuo od zadobijenih rana.
Spomen-groblje u Vukosavcima
Partizansko spomen-groblje „Vukosavci“ se nalazi u spomen parku u selu Vukosavcima, kod Lopara. Izgrađeno je tokom sedamedesetih godina na mestu na kom su 20. februara 1942. godine od strane četnika ubijeni članovi Štaba Majevičkog partizanskog odreda.
U centralnom delu spomen-groblja nalazi se spomenik „Revoluciji“, postavljen 1986. godine, rad slovenačkog vajara Draga Tršara (sličan spomenik, istog autora, nalazi se na Trgu republike u Ljubljani). Spomenik se nalazi na „petokrakom“ postolju na kojem se nalaze ploče sa imenima poginulih boraca Majevičkog partizanskog odreda i Vojvođanskih brigada i imenima žrtava fašističkog terora. Svi oni su sahranjeni u zajedničkoj grobnici.
Pored članova Štaba i boraca Majevičkog partizanskog odreda, njih oko 30, koji su ubijeni februara 1942. godine, kao i boraca koji su kasnije poginuli i žrtava fašističkog terora, ovde su sahranjeni i narodni heroji Jugoslavije iz ovog kraja, koji su umrli posle rata - Dojčin Lukić (1912—1953), Branko Stojanović (1923—1981), Ratko Perić (1914—1985) i Jovo Radovanović Jovaš (1915—2004).
Krajem 70-ih u okviru spomen-parka „Vukosavci“ izgrađen je i istoimeni motel (rad arhitekte Zlatka Ugljena). U motelu su tokom rata u Bosni i Hercegovini bile smeštene jedinice Vojske Republike Srpske, a nakon rata ruske jedinice iz sastava SFOR-a. Trenutno je napušten, sa nerešenim imovinsko-pravnim odnosima.
Reference
Vidi još
Literatura
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
