From Wikipedia, the free encyclopedia
31. decembra 1943. glavnina Petog korpusa NOVJ, ojačana sa tri brigade, izvela je napad na osovinsko uporište Banjaluku i posade na komunikaciji prema Prijedoru i Gradiški. Snage NOVJ uspele su da likvidiraju sva manja uporišta i da prodru u sam grad Banjaluku, gde su vođene ulične borbe do 2. januara 1944. U centru grada zauzet je zatvor "Crna kuća" i oslobođeno je 207 zatvorenika-talaca, osumnjičenih da su komunisti, koji su čekali streljanje. Pošto napad na Bosansku Gradišku nije uspeo, Nemci su na taj mostobran doveli oklopne i motorizovane jedinice, koje su 2. januara 1944. u toku dana uspele da se probiju u Banjaluku, probiju blokadu i ojačaju garnizon, nakon čega je napad snaga NOVJ obustavljen.
| Prva banjalučka operacija NOVJ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata | |||||||||
.jpg) Banjolučka operacija (31. decembar 1943 - 2. januar 1944) | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije |
 Snage NDH  Nemački Vermaht Četnici | ||||||||
| Angažirane jedinice | |||||||||
| - delovi Petog korpusa NOVJ - Treća krajiška proleterska brigada - Treća lička proleterska brigada - Dvanaesta slavonska proleterska brigada |
- 373. legionarska divizija - 901. oklopni grenadirski puk - 4. lovački zdrug NDH - 3. gorski zdrug NDH (delovi) - dve bojne ustaša - 3. žandarmerijski puk NDH - delovi Bosanskokrajiškog četničkog korpusa - delovi Srednjobosanskog četničkog korpusa - teritorijalne i policijske jedinice | ||||||||
| Snage | |||||||||
| oko 12.000[1][2] | oko 22.000[2] | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| 697 poginulih, 557 ranjenih i 1.275 zarobljenih, uz neutvrđen broj četnika[3] | |||||||||
Ova operacija imala je za cilj da, u kontekstu zimskih operacija, privuče nemačke snage iz istočne Bosne, omete izvodjenje operacije Šnešturm (nem. Schneesturm), i olakša položaj Trećeg korpusa NOVJ. U napadu je zarobljen veliki broj osovinskih vojnika, prvenstveno domobrana, i zaplenjena velika količina oružja i opreme. Stoga se u literaturi ova operacija, i pored poraza, ne smatra neuspešnom.
Nakon nje, usledio je nastavak nemačkih zimskih operacija, sa operacijama Napfkuhen (nem. Napfkuchen) i Valdrauš (nem. Waldrausch) u okolini Banjaluke.
Tokom jeseni 1943. Peti korpus NOVJ preuzeo je inicijativu, zauzeo Sanski Most, okružio Prijedor i pojačao pritisak na Banjaluku. Pad Prijedora i Banjaluke sprečilo je pristizanje nemačke 264. divizije u to područje.
Početkom decembra 1943. Druga oklopna armija pokrenula je niz operacija sa ciljem osvajanja ključnih pozicija i razbijanja snaga NOVJ. Operacije u oblasti između Vrbasa i Une (Panter i Ristov) okončane su nepovoljno po nemačke snage. Ovo je omogućilo Petom korpusu NOVJ da ponovo preuzme inicijativu i organizuje operaciju većeg obima na Banjaluku, u kojoj je bio štab 15. nemačkog korpusa, i čitav niz okolnih uporišta.
Tajnost operacije nije potpuno uspjela. Dvije sedmice prije napada javljali su četnici, agenti na terenu i prebjezi o predstojećem napadu na Banjaluku.[4]
– Izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa o partizanskom napadu na Banja Luku (6. januar 1944.)
Ova operacija bila je od velikog značaja u kontekstu zimskih operacija. S obzirom da su u drugim oblastima, naročito u istočnoj Bosni (Operacija Šnešturm), Nemci držali inicijativu u svojim rukama, dovodeći jedinice Trećeg korpusa NOVJ u težak položaj, napad na Banjaluku imao je značaj stvaranja novog kriznog žarišta, sa ciljem razbijanja koncentracije nemačkih snaga.
Ukupno oko 11.700 boraca i starešina.
A. Nemačke snage
Ukupno oko 8.000 boraca.
B. Ustaško-domobranske snage
jedinica u Prijedoru i bližoj okolini — ukupno 2.000 vojnika.
Ukupno oko 12.000 boraca.
C. Četničke snage
Ukupno nešto preko 1.000 četnika na južnoj, jugozapadnoj i zapadnoj periferiji Banjaluke i oko 1.000 četnika na istočnoj i severoistočnoj strani grada, svega oko 2.000.
Svega osovinskih snaga: oko 22.000.
Prema zapovesti štaba Petog korpusa, napadne snage NOVJ grupisane su u pet grupa:[10]
Prvu grupu, pod komandom štaba Četvrte krajiške divizije, sačinjavale su Treća lička, Šesta, Trinaesta krajiška brigada, Sanski odred i 1. artiljerijski divizion. Ona je imala zadatak da napadne sistem odbrane Banjaluke sa pravca Sanskog Mosta.
Drugu grupu, pod komandom štaba Jedanaeste krajiške divizije, sačinjavale su Peta i Dvanaesta krajiška i Četrnaesta srednjobosanska brigada. Zadatak ove grupe bio je da napadne i likvidira sva uporišta u Banjaluci i bližoj okolini sa desne strane Vrbasa.
Treću grupu, pod komandom štaba Treće krajiške brigade, sačinjavali su Treća krajiška, Udarni odred i Drugi artiljerijski divizion korpusa. Treća krajiška sa udarnim odredom imala je zadatak da prodre u grad sa juga, a Udarni odred trebalo je da zauzme Han Kola i razbije četnike.
Četvrtu grupu, pod komandom štaba Jedanaeste krajiške brigade, sačinjavali su Jedanaesta krajiška brigada, 1. bataljon Osme krajiške brigade i Gradiško-pijevčanski NOP odred. Ova grupa imala je izuzetno važan zadatak da likvidira uporište u Bosanskoj Gradiški, a da delom snaga demonstrativno napadne posade u Topoli i Aleksandrovcu.
Tešanović javlja o borbama sa 14. kozaračkom brigadom i drugim partizanskim jedinicama zapadno od Banja Luke. Četnici mole za pomoć, jer bez nje neće moći zadržati položaje. Naročito se traži municija, jer trenutno /nemaju ni metka/.[11]
– Poruka četničke grupe Tešanović (30. decembar 1943.)
Četnici koji se oslanjaju na Wehrmacht su se dokazali pri izviđanju i obezbjeđenju linija snabdijevanja u priobalnom regionu [...]. Borbena vrijednost četnika pri komunističkom napadu na Banja Luku se pokazala kao mala. Uz samo jedan izuzetak, pokazali su dobre rezultate u izviđanju.[12]
– Izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa za period od 1. decembra do 10. januara 1944. (12. januar 1944.)
Prema njemačkom izvještaju, partizani su u napadu na Banju Luku zauzeli i zgradu u kojoj se nalazio zloglasni ustaški zatvor „Crna kuća“. Tom prilikom, oni su oslobodili oko 250 komunista i partizanskih simpatizera, među kojima je bila i jedna djevojka, prema kojoj je, kako se tvrdi u izvještaju, veoma okrutno postupano od strane ustaških čuvara:
Tokom bitke, ustaše su se malo pojavljivale. U odbrani "Crne kuće" (zatvora) ne može biti govora o bilo kakvom ozbiljnom otporu Hrvata. Komunisti su uspjeli da oslobode oko 250 komunističkih zatvorenika, koji su oduševljeno pozdravljali svoje oslobodioce. Među oslobođenima je i djevojka koju su ustaše mučili na najodvratniji način i koja će komunistima dati vrijedne izjave.[13]
– Izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa o partizanskom napadu na Banja Luku (6. januar 1944.).
Osovinske snage pretrpele su velike gubitke, kako u ljudstvu, tako i u naoružanju i opremi.
Nemački gubici u borbama oko Banjaluke iznosili su 67 mrtvih, a gubici neprijatelja procenjeni su na 350-400 samo mu mrtvima, dok se može pretpostaviti oko trostruko veći broj ranjenih.
Gubici 4. hrvatske lovačke brigade (zdruga) bili su znatni. Brigada tek što je u oktobru 1943. opremljena potpuno novom nemačkom opremom i u ovom pogledu bila je bolja nego nemačka divizija. Međutim četa za opskrbu, koja je bila smeštena u jednoj kasarni u južnom delu grada, sa svom svojom opremom pala je u ruke partizana. Oni iza sebe nisu ostavili ni zavrtnja. Po svemu, četa za opskrbu pala je odmah pri prvom napadu bez borbe. Dalje, školska četa, elitna formacija brigade, bila je u potpunosti uništena. Takođe, velike gubitke u ljudstvu i materijalu imala je i hrvatska sanitetska četa, koja je stajala na rubu grada, i bila izložena teškoj borbi sa partizanima, i na kraju morala da prepusti svoju opremu. U ovom napadu jedna domobranska artiljerijska baterija pokazala se veoma hrabrom. Međutim, u drugom napadu na Banjaluku (strana 203) upravo je ova baterija okrenula svoje topove, i time olakšala prodor neprijatelja u grad (narednik Brakman).
Samo na groblju u Banjaluci sahranjeno je 150 poginulih.[14]
Štab 15. brdskog korpusa 6. januara 1944. sastavio je za nadređeni štab Druge oklopne armije izveštaj o toku borbe. U njemu navodi gubitke partizana od "372 izbrojana mrtva neprijatelja, osim toga 600 mrtvih neprijatelja, na osnovu procene, 190 zarobljenih i 1.160 civilnih žrtava".[15] Sopstveni gubici nisu navedeni, ali je data primedba da je "poslije završetka napada 700 domobrana »nestalo«, među kojima 11 oficira. U međuvremenu, njih oko 340 vratilo se nazad, od kojih 129 u civilnoj odjeći, 90 sa oružjem".[15]
Prema nemačkom dokumentu od 4. januara, nemačka komanda utvrdila je sopstvene gubitke od 541 poginulog Nemca, uz 327 ranjeno i 37 nestalih; 156 poginulih ustaša i domobrana, uz 230 ranjenih i 945 zarobljenih. To daje ukupno 697 poginulih, 557 ranjenih i 1.275 zarobljenih. Za četnike se navodi da podaci nisu mogli biti utvrđeni.[3]
Gubici u jedinicama NOVJ, prema sopstvenim izveštajima, iznosili su 192 poginula borca i starešine i 503 ranjenih.[16]
Razmjere borbi tokom operacije pokušao je, na osnovu nedovoljno provjerenih podataka "iz druge ruke", dočarati i vojvoda Momčilo Đujić, zapovjednik Dinarske divizije JVuO, u dvjema depešama poslatim Vrhovnoj komandi JVuO 17. januara 1944. godine. Tom prilikom, vojvoda Đujić (pseudonim »Dal-Dal«) prenio je Draži Mihailoviću sljedeće informacije:
Za poslednjih mesec dana nemam nikakve veze sa Drenovićem, a Mitranovićeva stanica prestala je da radi. Putnici koji sa kolonama 11 [četnička šifra za Nijemce — nap.] stižu iz Banja Luke pričaju o borbama partizana koji su uspeli da prodru u grad i pobiju mnoge nacionaliste. U početku grad je branilo samo 450 vojnika 11. Kad im je kasnije pristigla pomoć i kad su slomili partizane izvršili su strahovite represalije u gradu pobivši mnoge stanovnike. Organi oružane i civilne hrvatske vlasti izgleda da su se stavili u borbu na stranu partizana. Priča se o 6000 mrtvih partizana od kojih 2000 na ulicama grada. Sve ove vesti za sada nije mi moguće proveriti, te prema tome nemojte ih primati kao tačne.[17]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
