Partizanska spomenica 1941.

Partizanska spomenica 1941. (mak. Партизанска споменица 1941.; sl. Partizanski spominski znak 1941.) je bila visoko odlikovanje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koje je dodeljivano svim prvoborcima, tj. borcima i rukovodiocima Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP), koji su stupili u Narodnooslobodilačku borbu (NOB) u toku 1941. godine. Dodeljivana je samo živim borcima, dok je porodicama poginulih boraca dodeljivana „Spomenica palih boraca“. Ukupno je dodeljeno 27.629^[1] spomenica.

Traka Partizanske spomenice 1941.

Istorija

Partizanska spomenica 1941. je ustanovljena odlukom Povereništva narodne odbrane Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije (NKOJ) 14. septembra 1944. godine, tokom njegovog boravka na ostrvu Visu. Povereništvo je tada donelo naredbu da se svim borcima i rukovodiocima Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, koji u njemu učestvuju od 1941, dodeli Spomenica 1941. kao znak priznanja za učestvovanje u borbi i odanost Narodnooslobodilačkom pokretu.

„Zakon o Partizanskoj spomenici 1941.“, koji je donet 5. maja 1946. godine, dopunio je i precizirao odredbe o Partizanskoj spomenici. Ona je tada utvrđena kao - „znak državnog priznanja organizatorima narodnog ustanka i prvoborcima narodnooslobodilačke borbe za velike zasluge stečene na delu oslobođenja naših naroda“. Pravo na dobijanje Partizanske spomenice 1941, po ovom zakonu, uz podnošenje dokaza, imali su svi oni koji su u partizanske odrede stupili 1941. godine i neprekidno bili u NOV i POJ i Jugoslovenskoj armiji, na dužnostima van vojske, ili na oslobođenoj ili okupiranoj teritoriji neprekidno organizovano radili za Narodnooslobodilački pokret do kraja rata, uhapšeni ili internirani, ako su dokazali da nisu mogli izbeći hapšenje ili internaciju i ako su nastavili da rade za NOP. Ovim zakonom je uveden i novi tip spomenice, koji su dizajnirali Antun Augustinčić i Đorđe Andrejević Kun, i on je trebao da zameni stari tip - izrađivan u Sovjetskom Savezu, od 1944. do 1946. godine.

„Zakonom o pravima nosilaca Partizanske spomenice 1941.“ od 28. marta 1956. godine i naknadnim uredbama regulisana su prava nosilaca spomenice. Prema „Zakonu o osnovnim pravima nosilaca Partizanske spomenice 1941.“ od 21. decembra 1972. godine, nosioci Partizanske spomenice 1941. su imali pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, dodatak uz penziju, stalno mesečno novčano primanje, godišnje novčano primanje za oporavak, besplatnu i povlašćenu vožnju sredstvima javnog saobraćaja i godišnji odmor.

Partizansku spomenicu 1941. izdavalo je Ministarstvo narodne odbrane, odnosno Državni sekretarijat za narodnu odbranu. Krajnji rok za podnošenje zahteva za dodelu bio je 31. decembar 1957, a posao oko dodele završen je 1963. godine. Partizanska spomenica 1941. je izrađivana od srebra sa pozlaćenim delovima, a nosi se na levoj strani, na džepu bluze ili kaputa. Uz Partizansku spomenicu 1941. izdavana je i Knjižica nosioca Partizanske spomenice 1941. koja je bila dokaz prava nošenja i korišćenja predviđenih povlastica. Ukupno je dodeljeno 27.629 spomenica.

U „Zakonu o ordenima i medaljama Demokratske Federativne Jugoslavije“, od 9. juna 1945. godine Partizanska spomenica 1941. je stavljena na poslednje, 18 mesto odlikovanja, a kasnijim zakonima o odlikovanjima FNRJ i SFRJ više se nije tretirala kao odlikovanje. Posle raspada SFRJ, nosioci Partizanske spomenice su nastavili da koriste stečene povlastice i u novonastalim državama.

Na Trgu partizana u Užicu, nalazi se veliki mozaik „Partizanska spomenica 1941.“ koji je 1961. godine, povodom 20-o godišnjice ustanka, izradio slikar Marinko Benzon.

Muzej pobjede i oslobođenja Dalmacije u Šibeniku je otvorio svoja vrata izložbom 'Nosioci partizanske spomenice sa šibenskog područja'. Izložba je prikazivala fotografije ukupno 268 nosioca partizanske spomenice, a neki od njih bili su odlikovani kao narodni heroji. ^[2]

Literatura

• Vojna enciklopedija, Beograd 1975. godina
• Opća enciklopedija, Jugoslavenski leksikografski zavod, Zagreb, 1980. godina

Reference

1. Prister, Boris, Odlikovanja zbirke dr. Veljka Malinara, Zagreb 2000. godina, str. 195.
2. 'Nosioci partizanske spomenice nisu ljudi s druge planete, već oni koji su voljeli i željeli slobodu', ŠibenikIN 03.11.2016.

Odlikovanja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije

Važnosni red odlikovanja SFRJ: Orden jugoslovenske zvezde • Orden slobode • Orden narodnog heroja • Orden junaka socijalističkog rada • Orden narodnog oslobođenja • Orden ratne zastave • Orden jugoslovenske zastave • Orden partizanske zvezde • Orden Republike • Orden zasluga za narod • Orden bratstva i jedinstva • Orden narodne armije • Orden rada • Orden za vojne zasluge • Orden za hrabrost • Partizanska spomenica 1941.